Theo bác sĩ Cao Hồng Phúc, Khoa Y học lao động, Học viện Quân y 103, bệnh gan nhiễm mỡ chủ yếu do rối loạn chuyển hóa tế bào gan gây ra. Bình thường gan chuyển hóa đường để tạo năng lượng, nhưng vì lý do nào đó, không có đủ đường để chuyển hóa, nên gan buộc phải thu thập mỡ dùng thay thế. Mỡ vào gan quá nhiều, tích tụ lại trong tế bào gan và gây ra chứng bệnh này. Những người bị thiếu chất dinh dưỡng, thiếu các vi chất cần thiết sẽ làm chuyển hóa mỡ không hiệu quả và gan bị nhiễm mỡ. Những người gầy, thiếu protein trong thời gian dài sẽ làm mỡ trong máu cũng không thể chuyển hóa nên sinh ra gan nhiễm mỡ.

Để hạn chế và phòng ngừa bệnh này, nhiều bệnh nhân đã tự đề ra thực đơn cho mình như loại bỏ hoàn toàn các loại mỡ, chất đạm động vật, chỉ ăn đồ chay hoặc thay thế rượu mạnh bằng bia, rượu vang. Thế nhưng theo TS Vũ Trường Khanh, Phó trưởng khoa Tiêu hóa Bệnh viện Bạch Mai, Hà Nội, chế độ ăn uống như vậy lại hoàn toàn phi… khoa học. Bởi việc điều trị ban đầu luôn ưu tiên điều chỉnh chế độ ăn uống, vận động thể lực (nếu không hiệu quả mới can thiệp bằng thuốc) nên việc kiêng khem là cần thiết nhưng phải biết kiêng khem theo hình thức nào trên cơ sở hiểu rõ căn nguyên gây ra gan nhiễm mỡ.

Hiện nay, gan nhiễm mỡ gặp nhiều nhất là do sử dụng nhiều rượu, bia. TS Vũ Tường Khanh cho hay, có đến một nửa bệnh nhân đến khám vì gan nhiễm mỡ có nguyên nhân từ rượu bia. Ngoài ra các nguyên nhân khác gây gan nhiễm mỡ là do gan bị tổn thương do bệnh lý vi rút (như viêm gan C, B), rối loạn chuyển hóa, tiểu đường, béo phì. Vì thế, chỉ theo một chế độ kiêng khem nhằm giảm gan nhiễm mỡ là chưa đủ, thậm chí là sai lầm. TS Khanh cho biết, với người bị gan nhiễm mỡ do rượu, việc đầu tiên là phải dừng rượu. Thế nhưng nhiều người bệnh “biện minh” thay vì uống rượu mạnh họ sẽ chuyển sang uống bia hoặc rượu vang để nồng độ cồn vừa thấp lại vừa hạn chế được gan nhiễm mỡ do rượu vang… tiêu mỡ.

TS Khanh nói: “Đây là sự chủ quan, sai lầm của rất nhiều bệnh nhân gan nhiễm mỡ. Khi chưa phát hiện bệnh, họ uống khoảng 200ml rượu mạnh 40-50 độ, khi phát hiện bệnh, họ chuyển sang uống hết chai vang khoảng 600ml. Dù với độ cồn là 12, thấp hơn rượu mạnh nhiều nhưng với lượng rượu uống vào cơ thể, thì lượng cồn họ đã nạp vào cơ thể gần bằng rượu mạnh.

Tương tự, nhiều người bỏ rượu sang “kết bạn” với bia vì nồng độ cồn thấp (khoảng 5% độ cồn). Thế nhưng, không ai uống một cốc bia mà thường uống tới cả lít, thậm chí 2-3 lít bia trong một bữa nhậu, như vậy lượng cồn cũng tương đương họ uống 200ml rượu mạnh 50 độ. Nhiều người cho rằng họ bị xơ gan, viêm gan do uống rượu thủ công trước đó. Nay họ chuyển sang rượu ngoại, rượu “xịn”. Nhưng thực tế, dù rượu “xịn” hay tự nấu, hàm lượng cồn ethanol có trong rượu vẫn chuyển hóa gây hại gan. TS Khanh nói: “Tại Khoa Tiêu hóa hầu như ngày nào có cũng 5-7 người vào viện vì biến chứng xơ gan do rượu, dù ban đầu họ chỉ bị gan nhiễm mỡ”.

Đối với những người được chẩn đoán gan nhiễm mỡ do béo phì, rối loạn chuyển hóa, đã vội vàng ăn kiêng ngặt nghèo, không “đụng đũa” bất kỳ chất béo nào, đạm động vật mà chỉ ăn chay, thậm chí “chay trường” với hy vọng gan hết nhiễm mỡ. Về khoa học, ăn chay hay không không quan trọng, quan trọng là khẩu phần ăn và năng lượng. Vì nếu gan nhiễm mỡ do rối loạn chuyển hóa, thừa năng lượng thì việc kiểm soát để năng lượng tiêu hóa lớn hơn so với năng lượng nạp vào mới là yếu tố hàng đầu.

“Nhưng nếu ăn chay không kiểm soát, ăn thoải mái, dù giảm được lượng protein, cholesterol động vật nhưng năng lượng nạp vào từ cơm lớn thì cơ thể vẫn tự tổng hợp, tích tụ mỡ khiến gan nhiễm mỡ. Hoặc người ăn chay nếu vẫn uống rượu bia mà không biết 1 gram rượu ethanol nạp vào cơ thể sẽ tương đương 7kcal”, TS Khanh phân tích.

Bên cạnh những người ăn chay trường, uống rượu bia thay rượu mạnh… theo TS Vũ Tường Khanh, để giảm cân hoặc giảm gan nhiễm mỡ còn có người thắt chặt “đầu vào” bằng 3 bữa rau mỗi ngày, nghĩa là chỉ ăn rau hoàn toàn.

“Theo y khoa, điều này tuyệt đối không nên. Bởi trong rau chỉ có các vitamin, năng lượng có nhưng rất ít, thành phần các chất lại không cân đối nên biến cơ thể đang từ trạng thái dư thừa năng lượng thành thiếu năng lượng trầm trọng khiến cơ thể không thích nghi được, ảnh hưởng rất xấu đến sức khỏe. Bởi khi cơ thể thiếu năng lượng đột ngột sẽ bị suy giảm miễn dịch nhanh chóng. Do cơ thể khi muốn khỏe mạnh cần có đội quân miễn dịch. Đội quân này được nuôi dưỡng bằng protein nên khi không được nạp chúng trở nên suy yếu khiến dễ đổ bệnh. Về khoa học, có thể ăn chay nhưng tuyệt đối không chỉ ăn chay nguyên bằng rau”.

Chính vì chế độ ăn uống do người bệnh gan nhiễm mỡ tự đặt ra như vậy nên TS Vũ Tường Khanh nguồn dinh dưỡng hợp lý chính là mỗi ngày cơ thể cần: Tinh bột 65%, protein 15%, chất béo 20% năng lượng cơ thể, phải cung cấp đủ. Ngoài ra, cần chú ý phân bổ lượng thức ăn, sáng sẽ là bữa quan trọng nhất, ít nhất phải đạt 1/3 khẩu phần của cả ngày, sau đó là trưa, tối cần giảm đi.

“Nhưng nếu tính như vậy rất khó, người bệnh không xác định được ăn bao nhiêu thực phẩm cho phù hợp. Vì vậy, mọi người có thể tra bảng giá trị dinh dưỡng của thực phẩm để lên thực đơn hợp lý. Như 100 gram thịt lợn nạc thăn cho 20 gram protein, mỗi 1 gram protein bằng 4kcal. Như vậy 100 gram thịt lợn thăn cung cấp 80kcal từ đạm. Cũng 100 gram thịt lợn thăn này cung cấp 6-8 gram lipit (1 gram lipit là 4kcal), 6 gram chất béo (1 gram chất béo là 9kcal). Từ đó, tính ra năng lượng tổng của 100gram thịt này là khoảng 150kcal”, TS Khanh giải thích.

Trên cơ sở khuyến cáo cho bệnh nhân, TS Vũ Tường Khanh cũng tư vấn người bệnh không nên để chỉ số gan nhiễm mỡ vượt quá giới hạn cho phép. Bởi biến chứng của gan nhiễm mỡ rất nguy hiểm dẫn đến bệnh nan y rồi tử vong. Hoặc bệnh gan nhiễm mỡ thường không có triệu chứng, chỉ biểu hiện hơi mệt mỏi và suy nhược, hoặc có cảm giác hơi tưng tức ở vùng dưới sườn bên phải. Do đó, người dân phải đi kiểm tra sức khỏe định kỳ. Nếu có những triệu chứng gan to, các chỉ số aminotransferase máu hoặc alkaline phophatase có bất thường nhẹ thì chính là gan nhiễm mỡ.

Nguyễn Bách