Đăng ngày: 05/03/2025 - 12:02Sửa đổi ngày: 05/03/2025 - 14:56

3 phút

Theo AFP, trong bối cảnh địa chính trị phức tạp, trong báo cáo công tác thường niên, thủ tướng Trung Quốc Lý Cường thông báo ngân sách quân sự cho năm 2025 tăng 7,2%. Từ nhiều thập niên qua, Bắc Kinh liên tục tăng chi tiêu quân sự, đặc biệt là để tăng cường sự hiện diện quân sự ở châu Á - Thái Bình Dương. Trung Quốc hiện giờ là nước chi tiêu nhiều cho quân sự, đứng thứ hai thế giới, chỉ sau Mỹ.

Riêng về hồ sơ Đài Loan, 1 trong những nguyên nhân gây căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc, theo Reuters, thủ tướng Lý Cường khẳng định Bắc Kinh « kiên quyết thúc đẩy » nỗ lực để « thống nhất » Đài Loan, phản đối mọi sự can thiệp từ bên ngoài, và nỗ lực hợp tác với người dân Đài Loan để phục hưng dân tộc Trung Hoa.

Người đứng đầu chính phủ cũng thông báo các ưu tiên kinh tế cho năm 2025, trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc đang trì trệ và hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ bị tổng thống Donald Trump áp thêm mức thuế 20%.

Bắc Kinh đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế « khoảng 5% » cho năm 2025, bằng mức năm ngoái. Nhưng nhiều nhà kinh tế cho rằng mục tiêu này đầy tham vọng, bởi vì nền kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với khủng hoảng kéo dài về bất động sản, tiêu dùng trì trệ và tỉ lệ thất nghiệp của giới trẻ cao.

Từ Bắc Kinh, thông tín viên Cléa Broadhurst gửi về bài tường trình :

« Thủ tướng Lý Cường cảnh báo, nền kinh tế thế giới đang phải đối mặt với một thời kỳ khó khăn. Ngoại thương và công nghệ đang chịu nhiều áp lực. Chủ nghĩa bảo hộ, hàng rào thuế quan và căng thẳng thương mại với Hoa Kỳ là những vấn đề khiến nhiều đại biểu Quốc Hội lo ngại, trong đó có Line Chunchao, đại diện cho Hồng Kông.

Ông nói : “Có những thách thức cần vượt qua, nhưng chúng tôi không sợ hãi và vẫn giữ bình tĩnh. Chúng tôi sẽ tìm ra một giải pháp tốt có lợi cho tất cả mọi người. Và vì đây là nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của Donald Trump, nên chúng tôi có thể dự đoán tốt hơn một chút chiến lược của ông ấy. Chúng tôi sẽ cố gắng tìm một thỏa thuận, nhưng đó phải là một thỏa thuận hợp lý ».

Bắc Kinh tỏ ra tự tin, và vẫn ấn định mục tiêu tăng trưởng ở mức 5%. Một cú đặt cược đầy tham vọng vào lúc ngành bất động sản đang bị khủng hoảng và tiêu dùng đang chật vật hồi phục. Để hỗ trợ nền kinh tế, Trung Quốc dự kiến ​​thâm hụt ngân sách ở mức 4% GDP, một quyết định hiếm thấy cho thấy rõ mong muốn kích thích đầu tư và tái thúc đẩy các hoạt động.

Một ưu tiên khác là quốc phòng. Ngân sách quân sự tăng thêm 7,2% trong bối cảnh quốc tế ngày càng căng thẳng. Không muốn đối đầu nhưng Trung Quốc đang chuẩn bị cho một công cuộc cạnh tranh mạnh mẽ về kinh tế và chiến lược.

Và cuối cùng, Trung Quốc đẩy nhanh quá trình tự chủ về công nghệ để giảm lệ thuộc vào các công nghệ phương Tây, lách các lệnh trừng phạt của Mỹ và châu Âu. Bắc Kinh định hướng cho năm 2025 : đó là ổn định, kháng cự bền vững và tự cung tự cấp ».

Năm nay 2025 là tròn 50 năm Hiệp định Helsinki. Hiệp định, được ký kết ngày 01/08/1975 tại thủ đô Phần Lan thời Chiến tranh Lạnh, là kết quả của hai năm đàm phán trong khuôn khổ của Hội nghị về An ninh và Hợp tác châu Âu (CSCE) (1973 – 1994) (thường được gọi là « tiến trình Helsinki ») cho phép mở ra thời kỳ tan băng giữa khối phương Tây và khối cộng sản, đứng đầu là Hoa Kỳ và Liên Xô, hai siêu cường hạt nhân. Tuyên bố 10 điểm Helsinki được ký kết bởi tất cả các quốc gia thành viên hai tổ chức quân sự thù địch, Liên minh phòng thủ Bắc Đại Tây Dương – NATO và Hiệp ước Varsava.

Các nguyên tắc của Hiệp định Helsinki, như tôn trọng chủ quyền quốc gia, toàn vẹn lãnh thổ, giải quyết các tranh chấp bằng con đường hòa bình, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, tôn trọng quyền con người và các quyền tự do cơ bản, tăng cường hợp tác giữa các nước… là thỏa hiệp mà hai khối đạt được. Theo nhiều nhà quan sát, Hiệp định này đã cho phép Liên Xô cải thiện hình ảnh trên trường quốc tế sau các đàn áp tàn bạo nhắm vào phong trào dân chủ Mùa xuân Praha năm 1968. Về phía các nước phương Tây, một thành công căn bản là lần đầu tiên nhân quyền được coi là một vấn đề an ninh căn bản trong quan hệ giữa các quốc gia.

Hiệp định Helsinki tiếp tục có ý nghĩa quan trọng sau khi bức tường Berlin sụp đổ, Liên Xô tan rã. Năm 1990, sau khi bức tường Berlin sụp đổ, Hội nghị về An ninh và Hợp tác châu Âu – CSCE, họp tại Paris, đã ra một « Hiến chương Paris vì một châu Âu mới » ghi nhận sự chấm dứt của thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Với Hiến chương Paris vì một châu Âu mới, CSCE có các cơ quan thường trực, như Ban thư ký, hay Trung tâm ngăn ngừa các xung đột, và các cơ chế can thiệp, để sẵn sàng đối phó với các thách thức của kỷ nguyên hậu Chiến tranh Lạnh.

• Đọc thêm : Hiệp định tên lửa Mỹ - Liên Xô 1987 bên bờ tan vỡ ? (INF, ký ngày 08/12/1987, là một đóng góp quan trọng giúp chấm dứt cuộc Chiến tranh lạnh giữa hai siêu cường)

Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE), kế tục Hội nghị CSCE từ năm 1995, đã mở ra khả năng quản lý các xung đột của thời kỳ hậu Chiến tranh Lạnh tại châu Âu bằng con đường hòa bình. Hiệp định Helsinki và các cơ chế, tổ chức phát sinh, cùng với các hiệp ước cắt giảm và kiểm soát vũ khí chiến lược Mỹ - Liên Xô và sau này là Mỹ - Nga, đã cho phép tạo lập lòng tin giữa các nước có chế độ chính trị khác nhau. Hiệp định Helsinki được coi là nền tảng của « kiến trúc an ninh châu Âu » trong nhiều thập niên.

Chiến tranh Ukraina và Hiệp định Helsinki, từ suy yếu đến tan vỡ

Đông đảo chuyên gia, nhà quan sát ghi nhận là cuộc xâm lược Ukraina của Nga đã báo tử « trật tự an ninh của châu Âu », được xác lập từ năm 1975 với Hiệp định Helsinki. Cựu đại sứ Pháp Pierre Vimont, nguyên tổng thư ký điều hành của cơ quan đối ngoại Liên Âu, tức nhân vật số hai của ngành ngoại giao Liên Âu (2010-2015), trong bài viết « Một trật tự an ninh châu Âu mới », nhấn mạnh với « chiến dịch quân sự đặc biệt » tại Ukraina, điện Kremlin đã tấn công vào « chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ », những nguyên tắc căn bản nhất của Hiệp định Helsinki, nền tảng của thế cân bằng tại châu Âu được xác lập một cách gian nan vào năm 1975. « Hợp tác kinh tế được dày công vun đắp từ hơn 40 năm qua bị hủy hoại với các đòn trừng phạt kinh tế và tài chính của phương Tây » nhắm vào Nga, « quan hệ giữa các xã hội dân sự, thành tố chủ chốt thứ ba của Hiệp định Helsinki, cũng đứng trước nguy cơ bị cắt đứt hoàn toàn do cuộc xung đột với các áp lực tẩy chay văn hóa Nga và xã hội Nga ».

Cựu đại sứ Pháp Pierre Vimont ghi nhận việc kiến trúc an ninh châu Âu, ra đời với Hiệp định Helsinki, trên thực tế, đã suy yếu nghiêm trọng từ lâu trước khi Nga mở màn cuộc xâm lăng Ukraina, đặc biệt với cuộc can thiệp quân sự của Nga tại Gruzia, quốc gia thuộc Liên Xô cũ, vào năm 2008 (sau khi Mỹ để ngỏ khả năng Gruzia gia nhập khối NATO) và việc Nga thôn tính bán đảo Crimée năm 2014 và hậu thuẫn các lực lượng ly khai miền đông Ukraina, sau chính biến Maidan, đầu 2014, lật đổ lãnh đạo thân Nga Viktor Yanukovych.

Tái xây dựng lòng tin hay đại cường phân chia thế giới: Hướng đến « Helsinki II » hay « Yalta II » ?

Trước thềm cuộc xâm lăng Ukraina, cuối năm 2021, đầu năm 2022, Matxcơva liên tục phát đi các tín hiệu đòi phương Tây, trước hết là Mỹ, xem xét lại « kiến trúc an ninh châu Âu », đòi khối NATO không tiếp tục mở rộng sang phía đông, không kết nạp Ukraina, đồng thời giảm sự hiện diện quân sự tại các nước thành viên mới của NATO tại khu vực thuộc khối Đông Âu cộng sản trước đây, như Ba Lan, Rumani hay các nước Baltic.

• Đọc thêm : Châu Âu không muốn một Yalta II mà Nga đang cố áp đặt
  

Đề nghị lúc đó của Nga đã bị Mỹ và các nước châu Âu bác bỏ. Ngoại trưởng Pháp vào thời điểm đó, Jean-Yves Le Drian, nhận định là đòi hỏi của Nga « rất giống với việc quay trở lại hiện trạng trước năm 1975, tức là một kiểu Yalta II, sẽ dẫn đến việc hình thành trở lại các khối, các vùng ảnh hưởng ». Hội nghị Yalta, rồi hội nghị Potsdam, diễn ra năm 1945, sau Thế Chiến Hai, được coi là các sự kiện có ý nghĩa biểu tượng cho việc các cường quốc thắng trận, Mỹ và Liên Xô, phân chia các khu vực kiểm soát.

Ngoại trưởng Pháp nhấn mạnh là, để chống lại một « Yalta II », « cần phát triển một chiến lược thúc đẩy một Helsinki II, theo tinh thần những cam kết mà toàn bộ các nước ký kết các hiệp định Helsinki đã đưa ra năm 1975, trong đó có Liên Xô vào thời điểm đó, được tiếp nối với Hiến chương Paris (vì một châu Âu mới) năm 1990 ».

Liên Âu tê liệt về « tư duy chiến lược » trước thời điểm sống còn

Vấn đề là để thúc đẩy được tinh thần Helsinki 1975, hướng đến xác lập một « Helsinki II », làm nền tảng cho một « kiến trúc an ninh châu Âu mới », các nước châu Âu phải xác lập được một tư duy chiến lược chung, trong đó quan hệ như thế nào với Nga là vấn đề cốt lõi. Nội bộ châu Âu phân rẽ sâu sắc về vấn đề này, từ nhiều năm nay. Trước chiến tranh Ukraina, các nỗ lực cải thiện quan hệ với Nga của nhiều lãnh đạo ngoại giao Liên Âu, từ Federica Mogherini đến Joseph Borell, đều không thuyết phục được Matxcơva. Kể từ khi chiến tranh bùng nổ, việc thảo luận về chủ đề này coi như kết thúc.

Theo nhà ngoại giao Pháp Pierre Vimont, có một hố sâu ngăn cách giữa nhóm các nước cho rằng không thể đối thoại với Nga (đa số là các nạn nhân trước đây của đế chế Nga và Liên Xô), coi Nga là một đe dọa sinh tồn, và các nước cổ vũ cho việc mở ra các cơ hội đối thoại để vượt qua tình trạng mất lòng tin song phương.

• Đọc thêm : Chính sách quan hệ với Nga : Liên Hiệp Châu Âu và sự « chia năm xẻ bảy »
  

Trong một cuộc trả lời Viện Nghiên cứu Cao cấp về Quốc phòng (IHEDN - Institut des hautes études de défense nationale) Pháp vào thời điểm hơn hai năm chiến tranh Nga - Ukraina, nhà chính trị học Barbara Kunz, giám đốc chương trình An ninh châu Âu của Viện Nghiên cứu về Hòa bình Quốc tế ở Stockholm (SIPRI) nhận định :

« Tôi cho rằng tại châu Âu, thảo luận về vấn đề này sẽ rất là phức tạp, bởi có hai trường phái. Thứ nhất là những nước cho rằng cần phải cô lập Nga hoàn toàn, cụ thể như hoàn toàn không chấp nhận sự có mặt của các đại diện của Nga trong các hội nghị của Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu OSCE. Và thứ hai là các nước có quan điểm gọi là ‘‘thực tế’’. Những nước này trong lúc luôn cảnh giác về đe dọa từ Nga, nhưng khẳng định cần phải tìm ra các cách thức cho phép ít nhất là sống bên cạnh Nga, cho dù không thể cùng chung sống với Nga. Tìm ra được những cách thức hợp tác tối thiểu, ví dụ như trong việc kiểm soát vũ khí, để tránh leo thang, tìm thấy các cơ chế đối thoại để tránh tình hình trở nên tồi tệ hơn hiện nay. »

Nước Mỹ của Trump: Bị đẩy vào chân tường, châu Âu buộc phải hướng đến « tự chủ chiến lược »

Theo chuyên gia về an ninh châu Âu Viện Nghiên cứu về Hòa bình Quốc tế Stockholm, đối thoại để tìm kiếm một kiến trúc an ninh mới cho châu Âu một phần đáng kể bị cản trở do sự bất đồng cao độ và thái độ thụ động của đông đảo các nước châu Âu, lập trường của Mỹ có ý nghĩa quyết định trong bối cảnh này:

« Cuộc thảo luận về tương lai của kiến trúc an ninh châu Âu, tôi có cảm giác là chưa thực sự bắt đầu. Hiện tại, chúng ta đang tập trung vào chiến tranh tại Ukraina, điều hoàn toàn có thể thông cảm được. Để nói một cách tóm lược, các nước ở sườn đông châu Âu, như các nước vùng Baltic, Ba Lan, Rumani, và những nước khác vốn có những kinh nghiệm lịch sử với Nga, khiến họ có thái độ hoài nghi cao độ về khả năng cùng tồn tại với Nga. Nước Đức có quan điểm như thế nào ? Về mặt lịch sử, trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Đức thiên về phía các nước có quan điểm thực tế, tức tìm kiếm các khả năng chung sống với Nga. Điều này còn để xem. Nước Pháp tôi cho rằng cũng theo quan điểm thực tế. Các nước phía nam châu Âu, tôi nghĩ cũng tương tự, không nghi ngờ gì về đe dọa của Nga, nhưng đối với nhiều nước, đây không phải là chủ đề ưu tiên. Tôi cho rằng, rất nhiều điều trong vấn đề này phụ thuộc vào vai trò dẫn dắt của Mỹ. Bởi các nước châu Âu rất khó đạt đồng thuận về tiếp cận chung cần theo đuổi. »

• Đọc thêm : Tự chủ chiến lược của Liên Hiệp Châu Âu là một viễn cảnh xa vời (Lãnh đạo đảng bảo thủ Đức năm 2022 phản đối châu Âu "tự chủ chiến lược")

Việc Donald Trump trở lại Nhà Trắng đầu năm 2025 này, và các chính sách của Washington trong những tuần cầm quyền đầu tiên của Trump cho thấy quan hệ hai bờ Đại Tây Dương bước vào một giai đoạn đầy bất định. Tân tổng thống Mỹ coi việc chấm dứt chiến tranh là ưu tiên cho dù có phải chấp nhận nhiều nhân nhượng với Nga, và việc hậu thuẫn Ukraina được coi gần như là chuyện riêng của châu Âu, khối NATO mà Mỹ là trụ cột sẽ không can dự.

Bảo vệ Ukraina và tái lập quan hệ với Nga: Thách thức của một « kiến trúc an ninh châu Âu » mới

Việc đảng Cộng Hòa cầm quyền tại Mỹ là tác nhân trực tiếp kích phát trở lại đòi hỏi « tự chủ chiến lược » của châu Âu, vốn bị nhiều quốc gia chủ chốt của châu Âu như Đức không mặn mà. Hôm nay, 06/03/2025, Liên Hiệp Châu Âu họp thượng đỉnh để bàn về việc tăng cường tiềm lực quốc phòng của khối và hỗ trợ quân sự cho Ukraina. « Tự chủ chiến lược » bao gồm cả hai vế, quân sự và ngoại giao.

• Đọc thêm : Liên Hiệp Châu Âu phải làm gì để tự chủ về quốc phòng ? (Pháp thúc đẩy Liên Âu xác lập "la bàn chiến lược")

Theo nhà ngoại giao Pháp Pierre Vimont, nguyên tổng thư ký điều hành của cơ quan đối ngoại Liên Âu, bên cạnh việc dành sự hậu thuẫn quân sự mạnh mẽ để giúp Ukraina tự vệ, Liên Hiệp Châu Âu cần chuẩn bị xác lập quan hệ hợp tác với Nga sau chiến tranh. Nhà ngoại giao, được tổng thống Pháp Emmanuel Macron bổ nhiệm làm đại diện đặc biệt của tổng thống trong các đối thoại vì « một kiến trúc an ninh châu Âu và xây dựng niềm tin với Nga » trước khi chiến tranh bùng nổ, lưu ý đến bài học lịch sử : tổng thống Mỹ Franklin Roosevelt không phải đợi đến khi Thế chiến Hai kết thúc mới chuẩn bị cho việc xây dựng một hệ thống quốc tế mới, và « những người sáng lập » Liên Âu cũng đã chuẩn bị nền móng cho việc xây dựng khối, nhiều năm trước 1945.

• Đọc thêm - Cuộc chiến vệ quốc chống Nga: Ukraina và Liên Âu ngày càng ‘‘vận mệnh tương liên'’
  

Cũng nhà ngoại giao kỳ cựu này, trong một bài viết với nhan đề « Châu Âu và Ukraina : Lấy lại thế chủ động » (nguyên văn « Europe et Ukraine : reprendre l’initiative », Viện nghiên cứu châu Âu Jacques Delors), ra mắt cuối tháng 1/2025, nhấn mạnh : « Thời kỳ bất ổn sẽ còn kéo dài trên lục địa châu Âu, do các đe dọa Nga, không cho phép trật tự Helsinki trở lại nhanh chóng. Nhưng thời kỳ căng thẳng không tránh khỏi diễn ra trong quá trình xác lập hòa bình tại Ukraina này sẽ là một trắc nghiệm đối với khả năng của châu Âu vươn lên để trở thành một thực thể địa chính trị độc lập, điều mà người châu Âu mong muốn ».

Thách thức với châu Âu không phải chỉ là tái lập quan hệ với Nga để xây dựng một kiến trúc an ninh mới cho châu Âu, mà còn là « sáng tạo nên một cơ chế đa phương quốc tế mới ». Trong bối cảnh cơ chế đa phương quốc tế được xác lập sau Thế chiến Hai đang « sụp đổ », cộng đồng quốc tế đang cần đến các cơ chế hợp tác mới giữa các nước phương Tây với các nước phương Nam toàn cầu, để hóa giải hàng loạt thách thức sống còn với nhân loại, như đại khủng hoảng khí hậu.

Đăng ngày: 06/03/2025 - 12:54

2 phút

Theo bản dự thảo thông tin về kế hoạch 18 điểm mà Reuters được tham khảo, tổng thống Trump đang soạn thảo một sắc lệnh hành pháp, cho phép lập Quỹ Ủy thác An ninh Hàng hải như một nguồn tài trợ và đưa ra các biện pháp khuyến khích, ưu đãi cho ngành đóng tàu thông qua việc giảm thuế, trợ cấp và cho vay.

Tài liệu cho biết « Nhà Trắng đang thành lập một văn phòng tại Hội đồng An ninh Quốc gia để điều hướng nỗ lực toàn chính phủ nhằm củng cố cơ sở công nghiệp hàng hải » sau khi tổng thống Mỹ có bài diễn văn trước Quốc Hội hôm thứ Ba 04/03, trình bày các kế hoạch hành động.

Sáng kiến này của ông Trump được đưa ra hai tháng sau khi chính quyền Biden kết thúc cuộc điều tra kéo dài gần một năm theo yêu cầu của United Steelworker cùng nhiều công đoàn khác. Theo kết quả điều tra,  Trung Quốc sử dụng các chính sách và hoạt động không công bằng để thống trị ngành đóng tầu.

Trong tháng 02/2025, Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ đã đề xuất thu phí có thể lên đến 1,5 triệu đô la các tầu do Trung Quốc đóng đến cập cảng Mỹ.

Trước đó, trong năm 2024, ông Mike Waltz, hiện là cố vấn an ninh quốc gia tổng thống Mỹ, khi còn là cựu nghị sĩ đảng Cộng Hòa ở Hạ Viện, đã từng phối hợp với thượng nghị sĩ đảng Dân Chủ Mark Kelly (bang Arizona) đệ trình một dự luật nhằm khôi phục ngành đóng tàu thương mại và quân sự tại Mỹ

Reuters ghi nhận, sáng kiến này của ông Trump đã nhận được sự tán đồng hiếm hoi từ Jake Sullivan, cố vấn an ninh quốc gia tổng thống Mỹ tiền nhiệm Biden, khi tuyên bố rằng nhiều thập kỷ hoạt động thương mại không công bằng của Trung Quốc đã gây ra nhiều tác động tiêu cực cho ngành đóng tàu thương mại và quân sự Mỹ.