Sức khỏe và đời sống
Có cách nào làm cho sẹo 'dễ coi' hơn?
Một cái sẹo cho thấy quá khứ của tổn thương, nhưng vì sao mô sẹo lại trông và cảm giác khác thế? BBC Future tìm hiểu thêm cùng quí vị.
Jason G Goldman BBC Future
Image caption Sẹo gần như chắc chắn bắt nguồn từ một vết thương nào đó
Một cái sẹo cho thấy quá khứ của tổn thương, nhưng vì sao mô sẹo lại trông và cảm giác khác thế? BBC Future tìm hiểu thêm cùng quí vị.
Khi tôi 10 hay 11 tuổi, ở trại hè, tôi bị thương ở đầu gối khi chạy cùng bạn bè và ngã trên vỉa hè đá dăm. Tôi ngã mạnh đến mức một số mảnh đá nhỏ ăn sâu vào dưới da phủ xương bánh chè.
Ở bệnh xá, sau khi các y tá rửa máu và lấy các mảnh đá ra, họ đặt một cái xô dưới chân tôi và đổ cồn 90o lên. Rất đau nhưng ít nhất tôi không bị nhiễm trùng. Tuy nhiên cái mà tôi có là một cái sẹo ra trò. Rồi có một lần tôi bị đứt tay vì dùng dao để mở hộp ở phòng ngủ tập thể trong ký túc xá đại học. Mặc dù tôi hết sức cố gắng nhưng rồi tôi cũng có một cái sẹo ở bàn tay trái, giữa ngón cái và ngón trỏ.
Gần như ai cũng có một (hai hoặc ba) câu chuyện bị sẹo để kể nhằm góp vui vào các câu chuyện của bạn. Nhưng mô sẹo thực chất là gì?
Một lý do là sẹo gần như chắc chắn bắt nguồn từ một vết thương nào đó, ở một mức độ nào đó. Đó là vì một sẹo là kết quả của quá trình hàn gắn thông thường của cơ thể khi nó làm lành da hoặc các cơ quan khác. Tuy nhiên, các loài vật có thể tái tạo các bộ phận cơ thể chúng, như chân và đuôi, thì chúng làm việc này mà không có sẹo.
Sau một vết thương, vết bỏng hoặc tổn thương, thì việc đầu tiên cơ thể làm là chảy máu. Việc thứ hai là tạo cục máu đông. Lớp trên cùng của nó khô đi và cứng lại tạo thành vẩy để bảo vệ vết thương khỏi các các rắc rối khác. Được bảo vệ với môi trường bên ngoài, phần dưới của cục máu đông trở thành nơi cư trú cho các tế bào gọi là nguyên bào sợi để thay thế vẩy bằng mô sẹo.
Nhưng trong khi mô sẹo có cùng chất liệu như da (chủ yếu là một protein gọi là collagen) thì nó trông và có cảm giác khác da. Trong một bài nghiên cứu 1998 trong Tạp Chí Sinh Học Toán, các nhà toán học John C Dallon và Jonathan A Sherratt của Đại học Warwick đã giải thích nguyên nhân. "Ở con người và các xúc vật da kín," họ viết, "collagen có cấu trúc đan chéo ở mô da bình thường, trong khi ở mô sẹo nó sắp xếp song song với mặt da."
Image caption Vẩy bảo vệ vết thương khỏi nhiễm trùng và sau đó tạo thành sẹo
Nói cách khác, da bình thường được tạo bởi các sợi sắp xếp theo hướng ngẫu nhiên, trong khi cũng chính những sợi đó, trong mô sẹo, được sắp xếp theo một hướng, song song với nhau.
Theo quan điểm tiến hóa thì điều này thực tế là hoàn toàn hợp lý. Một vết thương hở phơi nhiễm cơ thể với đủ loại rắc rối, từ đau cho đến nhiễm trùng. Vậy thay vì tạo da một cách từ từ theo cách thông thường, sẹo là kết quả của đội cấp cứu của cơ thể.
Hãy nghĩ theo cách này, nếu mái nhà bạn bị thủng và trời đang mưa, sẽ không đáng để đợi người thợ mộc giỏi nhất thị trấn đến nếu người thợ giỏi thứ hai đã sẵn ở đó. Đặc biệt nếu anh này có thể hoàn thành trong nửa thời gian với giá một nửa. Tốt hơn hết là bảo vệ cơ thể khỏi môi trường bên ngoài càng sớm càng tốt, ngay cả nếu việc làm này hơi cẩu thả một chút.
Trong khi một số sẹo là nguồn kiêu hãnh, một số sẹo khác có thể ta thấy không vui vì xấu. Và mặc dù không có một phương pháp nào để hoàn toàn tránh bị sẹo, nhưng có những cách để giảm thiểu sự hình thành và hình thức của nó. Lý do là vết thương rộng thì sẹo to. Đó là lý do vì sao bác sỹ thường hay khâu. Giảm diện tích giữa 2 đầu sẽ làm vẩy nhỏ hơn, tức là sẹo cũng nhỏ hơn.
Nếu một sẹo trông đặc biệt khó coi, bác sỹ da liễu có thể khuyên sửa lại. Trong quá trình này, sẹo được cắt bỏ đi hoàn toàn và da được khâu lại. Vì sẹo là không thể tránh khỏi nên một sẹo mới sẽ hình thành, nhưng bác sỹ sẽ làm nó bớt rõ hơn.
Image copyright iStock
Image caption Cấu trúc của da bình thường rất khác với cấu trúc của mô sẹo
Những hình thức điều trị khác, như lột da hóa học hoặc mài da là loại bỏ lớp ngoài của da. Khi đó da sẽ tự lành sau khi có tác động có kiểm soát, và kết quả là lớp da non mới có thể xuất hiện và đồng nhất hơn.
Nhưng trong khi những phương pháp trên có thể cải thiện hình thức cho một số người trong một số điều kiện nhất định thì không một phương pháp nào thực tế loại bỏ hoàn toàn được sẹo. Các phương pháp đó chỉ làm thay đổi sẹo, chỉnh sửa sẹo, chuyển vị trí sẹo, hoặc nếu không thì làm sẹo dễ coi hơn.
Chỉ có ghép da là có thể loại bỏ sẹo hoàn toàn, và mặc dù một sẹo mới sẽ xuất hiện ở mép vết ghép. Do vậy trong khi đợi y học có được cái gì đó tốt hơn, phần lớn chúng ta chỉ còn hài lòng ngồi kể chuyện với nhau vì sao bị sẹo.
Bài tiếng Anh đăng trên BBC Future
( BBC )
Jason G Goldman BBC Future
Image caption Sẹo gần như chắc chắn bắt nguồn từ một vết thương nào đó
Một cái sẹo cho thấy quá khứ của tổn thương, nhưng vì sao mô sẹo lại trông và cảm giác khác thế? BBC Future tìm hiểu thêm cùng quí vị.
Khi tôi 10 hay 11 tuổi, ở trại hè, tôi bị thương ở đầu gối khi chạy cùng bạn bè và ngã trên vỉa hè đá dăm. Tôi ngã mạnh đến mức một số mảnh đá nhỏ ăn sâu vào dưới da phủ xương bánh chè.
Ở bệnh xá, sau khi các y tá rửa máu và lấy các mảnh đá ra, họ đặt một cái xô dưới chân tôi và đổ cồn 90o lên. Rất đau nhưng ít nhất tôi không bị nhiễm trùng. Tuy nhiên cái mà tôi có là một cái sẹo ra trò. Rồi có một lần tôi bị đứt tay vì dùng dao để mở hộp ở phòng ngủ tập thể trong ký túc xá đại học. Mặc dù tôi hết sức cố gắng nhưng rồi tôi cũng có một cái sẹo ở bàn tay trái, giữa ngón cái và ngón trỏ.
Gần như ai cũng có một (hai hoặc ba) câu chuyện bị sẹo để kể nhằm góp vui vào các câu chuyện của bạn. Nhưng mô sẹo thực chất là gì?
Một lý do là sẹo gần như chắc chắn bắt nguồn từ một vết thương nào đó, ở một mức độ nào đó. Đó là vì một sẹo là kết quả của quá trình hàn gắn thông thường của cơ thể khi nó làm lành da hoặc các cơ quan khác. Tuy nhiên, các loài vật có thể tái tạo các bộ phận cơ thể chúng, như chân và đuôi, thì chúng làm việc này mà không có sẹo.
Sau một vết thương, vết bỏng hoặc tổn thương, thì việc đầu tiên cơ thể làm là chảy máu. Việc thứ hai là tạo cục máu đông. Lớp trên cùng của nó khô đi và cứng lại tạo thành vẩy để bảo vệ vết thương khỏi các các rắc rối khác. Được bảo vệ với môi trường bên ngoài, phần dưới của cục máu đông trở thành nơi cư trú cho các tế bào gọi là nguyên bào sợi để thay thế vẩy bằng mô sẹo.
Nhưng trong khi mô sẹo có cùng chất liệu như da (chủ yếu là một protein gọi là collagen) thì nó trông và có cảm giác khác da. Trong một bài nghiên cứu 1998 trong Tạp Chí Sinh Học Toán, các nhà toán học John C Dallon và Jonathan A Sherratt của Đại học Warwick đã giải thích nguyên nhân. "Ở con người và các xúc vật da kín," họ viết, "collagen có cấu trúc đan chéo ở mô da bình thường, trong khi ở mô sẹo nó sắp xếp song song với mặt da."
Image caption Vẩy bảo vệ vết thương khỏi nhiễm trùng và sau đó tạo thành sẹoNói cách khác, da bình thường được tạo bởi các sợi sắp xếp theo hướng ngẫu nhiên, trong khi cũng chính những sợi đó, trong mô sẹo, được sắp xếp theo một hướng, song song với nhau.
Theo quan điểm tiến hóa thì điều này thực tế là hoàn toàn hợp lý. Một vết thương hở phơi nhiễm cơ thể với đủ loại rắc rối, từ đau cho đến nhiễm trùng. Vậy thay vì tạo da một cách từ từ theo cách thông thường, sẹo là kết quả của đội cấp cứu của cơ thể.
Hãy nghĩ theo cách này, nếu mái nhà bạn bị thủng và trời đang mưa, sẽ không đáng để đợi người thợ mộc giỏi nhất thị trấn đến nếu người thợ giỏi thứ hai đã sẵn ở đó. Đặc biệt nếu anh này có thể hoàn thành trong nửa thời gian với giá một nửa. Tốt hơn hết là bảo vệ cơ thể khỏi môi trường bên ngoài càng sớm càng tốt, ngay cả nếu việc làm này hơi cẩu thả một chút.
Trong khi một số sẹo là nguồn kiêu hãnh, một số sẹo khác có thể ta thấy không vui vì xấu. Và mặc dù không có một phương pháp nào để hoàn toàn tránh bị sẹo, nhưng có những cách để giảm thiểu sự hình thành và hình thức của nó. Lý do là vết thương rộng thì sẹo to. Đó là lý do vì sao bác sỹ thường hay khâu. Giảm diện tích giữa 2 đầu sẽ làm vẩy nhỏ hơn, tức là sẹo cũng nhỏ hơn.
Nếu một sẹo trông đặc biệt khó coi, bác sỹ da liễu có thể khuyên sửa lại. Trong quá trình này, sẹo được cắt bỏ đi hoàn toàn và da được khâu lại. Vì sẹo là không thể tránh khỏi nên một sẹo mới sẽ hình thành, nhưng bác sỹ sẽ làm nó bớt rõ hơn.
Image copyright iStock
Image caption Cấu trúc của da bình thường rất khác với cấu trúc của mô sẹo
Những hình thức điều trị khác, như lột da hóa học hoặc mài da là loại bỏ lớp ngoài của da. Khi đó da sẽ tự lành sau khi có tác động có kiểm soát, và kết quả là lớp da non mới có thể xuất hiện và đồng nhất hơn.
Nhưng trong khi những phương pháp trên có thể cải thiện hình thức cho một số người trong một số điều kiện nhất định thì không một phương pháp nào thực tế loại bỏ hoàn toàn được sẹo. Các phương pháp đó chỉ làm thay đổi sẹo, chỉnh sửa sẹo, chuyển vị trí sẹo, hoặc nếu không thì làm sẹo dễ coi hơn.
Chỉ có ghép da là có thể loại bỏ sẹo hoàn toàn, và mặc dù một sẹo mới sẽ xuất hiện ở mép vết ghép. Do vậy trong khi đợi y học có được cái gì đó tốt hơn, phần lớn chúng ta chỉ còn hài lòng ngồi kể chuyện với nhau vì sao bị sẹo.
Bài tiếng Anh đăng trên BBC Future
( BBC )
Có cách nào làm cho sẹo 'dễ coi' hơn?
Một cái sẹo cho thấy quá khứ của tổn thương, nhưng vì sao mô sẹo lại trông và cảm giác khác thế? BBC Future tìm hiểu thêm cùng quí vị.
Jason G Goldman BBC Future
Image caption Sẹo gần như chắc chắn bắt nguồn từ một vết thương nào đó
Một cái sẹo cho thấy quá khứ của tổn thương, nhưng vì sao mô sẹo lại trông và cảm giác khác thế? BBC Future tìm hiểu thêm cùng quí vị.
Khi tôi 10 hay 11 tuổi, ở trại hè, tôi bị thương ở đầu gối khi chạy cùng bạn bè và ngã trên vỉa hè đá dăm. Tôi ngã mạnh đến mức một số mảnh đá nhỏ ăn sâu vào dưới da phủ xương bánh chè.
Ở bệnh xá, sau khi các y tá rửa máu và lấy các mảnh đá ra, họ đặt một cái xô dưới chân tôi và đổ cồn 90o lên. Rất đau nhưng ít nhất tôi không bị nhiễm trùng. Tuy nhiên cái mà tôi có là một cái sẹo ra trò. Rồi có một lần tôi bị đứt tay vì dùng dao để mở hộp ở phòng ngủ tập thể trong ký túc xá đại học. Mặc dù tôi hết sức cố gắng nhưng rồi tôi cũng có một cái sẹo ở bàn tay trái, giữa ngón cái và ngón trỏ.
Gần như ai cũng có một (hai hoặc ba) câu chuyện bị sẹo để kể nhằm góp vui vào các câu chuyện của bạn. Nhưng mô sẹo thực chất là gì?
Một lý do là sẹo gần như chắc chắn bắt nguồn từ một vết thương nào đó, ở một mức độ nào đó. Đó là vì một sẹo là kết quả của quá trình hàn gắn thông thường của cơ thể khi nó làm lành da hoặc các cơ quan khác. Tuy nhiên, các loài vật có thể tái tạo các bộ phận cơ thể chúng, như chân và đuôi, thì chúng làm việc này mà không có sẹo.
Sau một vết thương, vết bỏng hoặc tổn thương, thì việc đầu tiên cơ thể làm là chảy máu. Việc thứ hai là tạo cục máu đông. Lớp trên cùng của nó khô đi và cứng lại tạo thành vẩy để bảo vệ vết thương khỏi các các rắc rối khác. Được bảo vệ với môi trường bên ngoài, phần dưới của cục máu đông trở thành nơi cư trú cho các tế bào gọi là nguyên bào sợi để thay thế vẩy bằng mô sẹo.
Nhưng trong khi mô sẹo có cùng chất liệu như da (chủ yếu là một protein gọi là collagen) thì nó trông và có cảm giác khác da. Trong một bài nghiên cứu 1998 trong Tạp Chí Sinh Học Toán, các nhà toán học John C Dallon và Jonathan A Sherratt của Đại học Warwick đã giải thích nguyên nhân. "Ở con người và các xúc vật da kín," họ viết, "collagen có cấu trúc đan chéo ở mô da bình thường, trong khi ở mô sẹo nó sắp xếp song song với mặt da."
Image caption Vẩy bảo vệ vết thương khỏi nhiễm trùng và sau đó tạo thành sẹoNói cách khác, da bình thường được tạo bởi các sợi sắp xếp theo hướng ngẫu nhiên, trong khi cũng chính những sợi đó, trong mô sẹo, được sắp xếp theo một hướng, song song với nhau.
Theo quan điểm tiến hóa thì điều này thực tế là hoàn toàn hợp lý. Một vết thương hở phơi nhiễm cơ thể với đủ loại rắc rối, từ đau cho đến nhiễm trùng. Vậy thay vì tạo da một cách từ từ theo cách thông thường, sẹo là kết quả của đội cấp cứu của cơ thể.
Hãy nghĩ theo cách này, nếu mái nhà bạn bị thủng và trời đang mưa, sẽ không đáng để đợi người thợ mộc giỏi nhất thị trấn đến nếu người thợ giỏi thứ hai đã sẵn ở đó. Đặc biệt nếu anh này có thể hoàn thành trong nửa thời gian với giá một nửa. Tốt hơn hết là bảo vệ cơ thể khỏi môi trường bên ngoài càng sớm càng tốt, ngay cả nếu việc làm này hơi cẩu thả một chút.
Trong khi một số sẹo là nguồn kiêu hãnh, một số sẹo khác có thể ta thấy không vui vì xấu. Và mặc dù không có một phương pháp nào để hoàn toàn tránh bị sẹo, nhưng có những cách để giảm thiểu sự hình thành và hình thức của nó. Lý do là vết thương rộng thì sẹo to. Đó là lý do vì sao bác sỹ thường hay khâu. Giảm diện tích giữa 2 đầu sẽ làm vẩy nhỏ hơn, tức là sẹo cũng nhỏ hơn.
Nếu một sẹo trông đặc biệt khó coi, bác sỹ da liễu có thể khuyên sửa lại. Trong quá trình này, sẹo được cắt bỏ đi hoàn toàn và da được khâu lại. Vì sẹo là không thể tránh khỏi nên một sẹo mới sẽ hình thành, nhưng bác sỹ sẽ làm nó bớt rõ hơn.
Image copyright iStock
Image caption Cấu trúc của da bình thường rất khác với cấu trúc của mô sẹo
Những hình thức điều trị khác, như lột da hóa học hoặc mài da là loại bỏ lớp ngoài của da. Khi đó da sẽ tự lành sau khi có tác động có kiểm soát, và kết quả là lớp da non mới có thể xuất hiện và đồng nhất hơn.
Nhưng trong khi những phương pháp trên có thể cải thiện hình thức cho một số người trong một số điều kiện nhất định thì không một phương pháp nào thực tế loại bỏ hoàn toàn được sẹo. Các phương pháp đó chỉ làm thay đổi sẹo, chỉnh sửa sẹo, chuyển vị trí sẹo, hoặc nếu không thì làm sẹo dễ coi hơn.
Chỉ có ghép da là có thể loại bỏ sẹo hoàn toàn, và mặc dù một sẹo mới sẽ xuất hiện ở mép vết ghép. Do vậy trong khi đợi y học có được cái gì đó tốt hơn, phần lớn chúng ta chỉ còn hài lòng ngồi kể chuyện với nhau vì sao bị sẹo.
Bài tiếng Anh đăng trên BBC Future
( BBC )
