Nguyễn Hoàng Phố

8-5-2016

Có thể nói theo ngôn ngữ luật pháp cuộc khủng hoảng Formosa Vũng Áng, Hà Tĩnh là một vụ giết người, có nghi phạm, nạn nhân, địa điểm và thời gian nạn nhân  được phát hiện.

Trong vụ án này nghi phạm là Formosa Vũng Áng, Hà Tĩnh. Nhưng tại sao Formosa Vũng Áng, Hà Tĩnh là nghi phạm? Chúng ta có bức ảnh cả ban giám đốc cút đầu xin lỗi, xin lỗi chuyện gì? Chúng ta có các quan chức VN vào ra lục vấn  Formosa Vũng Áng, Hà Tĩnh. Lục vấn chuyện gì? Cứ xem như ta không biết chính xác câu trả lời, nhưng rõ ràng là tất cả các phát biểu, hoạt động đều chỉ về một hướng, đó là có mối quan hệ nào đó giữa cái chết của nạn nhân và Formosa Vũng Áng, Hà Tĩnh. Tên gọi nghi phạm là chính xác.  

Nhưng như trong tất cả các vụ án, ta có luật sư biện hộ cho nghi phạm, đó là những người khẳng định nghi phạm vô tội, tạm gọi những người đó là phe theo Formosa Vũng Áng, Hà Tĩnh. Chúng ta có thể tiếp cận thông tin về những người này và phát biểu của họ qua các kênh truyền thông chính thống và phi chính thống. 

Nạn nhân đã được xác định của vụ án là vùng biển miền trung, chạy dài từ Hà Tĩnh đến Đà nẵng. Vì nạn nhân là một cá thể khổng lồ nên thời gian phát hiện cái chết của nạn nhân kéo dài suốt tháng tư. Có thể nạn nhân đã chết trước đó. Nạn nhân được phát hiện ngay trong vùng biển Vũng Áng. Chưa biết có nạn nhân nào nữa hay không.

Cái còn lại để tuyên án, tang vật, thì vẫn còn mù tịt. Điều đó cũng bình thường, chẳng lẽ kẻ sát nhân sau khi gây án lại đem hung khí về nhà làm kỷ niệm?

Các nhà điều tra là ai. Tạm gọi các nhà khoa học mà BBC tiếng Việt phỏng vấn vào ngày hôm qua (7/ 5/ 2016) là các nhà điều tra. Và câu hỏi là tại sao nạn nhân chết, cái chết đến tự nhiên, ví dụ như do thủy triều đỏ, hay do lực tác động từ bên ngoài, do bị giết, trong trường hợp này kẻ giết là Formosa Vũng Áng, Hà Tĩnh.

Điều đáng ngạc nhiên là tiêu đề của BBC: cần có một năm để có kết luận vụ cá chết. Thứ nhất, ta không thể biết chính xác nhà khoa học Nhật bản nói gì, nhưng nếu căn cứ vào bản tiếng Việt của BBC thì việc ông ấy đưa ra một thời gian tương đối  chính xác để có kết luận, nghe quen quen kiểu như  Đề thi môn toán, thời gian làm bài: chín mươi phút, thí sinh không được mang tài liệu vào phòng thi. Nghe như có đáp án đâu đó. Ta không thể xa xỉ lòng tin trước một nghi phạm có thành tích khủng bố như Formosa Vũng Áng, Hà Tĩnh, và nhất là ta còn biết là nghi phạm còn cả một kho vũ khí khủng bố cất trong nhà.

Thứ hai là cụm từ vụ cá chết.  Không biết chính xác nhà khoa học người Nhật nói gì, nhưng cụm từ này quả là một cách nói giảm khinh, làm lệch hẳn vấn đề. Dùng từ cá chết để chỉ vụ khủng hoảng Formosa Vũng Áng, Hà Tĩnh thì cũng tương tự như dùng từ sự ngưng thở để chỉ nạn nhân. Đó chỉ là biểu hiện của cái chết.  Đâu phải chỉ có cá chết, với những thông tin cấp nhật trong những ngày qua, hầu như toàn bộ sinh vật biển đã chết.

Hai triết gia Cathart và Klein cùng kể một câu chuyện vui. Nhà khoa học và bà vợ lái xe chạy bon bon trên đường làng. Bà vợ nhìn ra cửa sổ, ơ kìa, cừu đã cắt lông hết rồi. Nhà khoa học đáp, chỉ cắt một phía thôi.

Dĩ nhiên cả bà vợ và nhà khoa học đều chỉ nhìn thấy một phía của bầy cừu, nhưng bà vợ kết luận là cừu đã được cắt lông hết, toàn bộ. Còn nhà khoa học thì không nghĩ như vậy, ông ta chỉ tin vào những gì đã được chứng nghiệm, nôm na, không thấy không tin. Ai đúng đây?

Tôi tin bà vợ đúng. Bà vợ chỉ dựa vào suy lý, thông thường đã cắt lông cừu là cắt hết, và lần này cũng thế.  Còn nhà khoa học thì phải dừng xe lại, đuổi theo từng con cừu để kiểm tra trước khi kết luận.

Trở về vụ khủng hoảng Formosa Vũng Áng, Hà Tĩnh. Với một nghi phạm có thành tích khủng bố chất độc ở nhiều nơi trên thế giới, và hiện đang tàng trữ lượng lớn rác thải  độc hại cần phải giải quyết, hoà quyện cùng với bộ máy tham nhũng của chính quyền VN,  lý trí mách bảo chúng ta rằng khả năng cái chết của biển do nghi phạm gây ra cao hơn nhiều so với khả năng biển chết một cái chết tự nhiên.

Dĩ nhiên, cần có chứng cứ khoa học để kết luận, nhưng để có một kết luận mà muôn đời sau không phải uất hận thì một ủy ban điều tra quốc gia cần phải được thành lập, ủy ban này nhất thiết phải do bên lập pháp quyết định. Không thể giao cho phía chính phủ, kẻ có liên hệ với nghi phạm, quyết định. Cuối cùng, chỉ mong nhờ hồng phúc tổ tiên, các thành viên lập pháp trong ủy ban là những người sáng suốt, trong sạch vì đất nước, đồng bào, và vì tương lai của các thế hệ sau.

Nghe tin biển Quãng bình chết, lại nhớ đến Mẹ Suốt, bà mẹ chèo chống chở quân giải phóng đi đánh Mỹ để bây chừ sông nước về ta, cá tôm cũng sướng lòng nào mà chẳng vui (Tố Hữu). Bây chừ cá tôm thì đã chết, còn sông nước không biết thuộc về ai. Nếu còn thuộc về ta thì những con tôm con cá chết oan uổng sẽ ngậm cười nơi chín suối vì kẻ thủ ác và tòng phạm sẽ bị vạch tên, hạch tội và kết án, còn nếu không thì biển chỉ là câu chuyện cổ tích của một dân tộc có mấy ngàn năm ôm ấp sóng biển, vùng vẫy với sóng biển, sống và chết với biển.