Thính giả Thủy Hoàng hỏi:

“Thưa Bác sĩ

Cho em hỏi tại sao uống Mebendazol lại phải kiêng rượu bia trong 24 gờ trước và sau khi uống thuốc?

Xin cám ơn Bác sĩ”

Hỏi đáp Y học: Cách chữa giun sán

Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:

Có được uống bia khi dùng thuốc Mebendazole tẩy giun không?

Tôi không có câu trả lời cho câu hỏi trên. Tuy nhiên chúng ta có thể nhân dịp này cùng nhau học hỏi về cách chữa giun sán, tại sao không được uống rượu hay bia lúc uống một số thuốc và sự khác biệt giữa thuốc giun sán ở Mỹ và Việt Nam.

Mebendazole (Vermox) được tìm ra từ năm 1971 tại Bỉ và được Cơ quan Y tế Thế giới xếp vào danh sách 100 thuốc căn bản cho loài người. Là một thuốc chống một số lãi (antihelminthic agent) như lãi kim (pinworm), lãi đũa (round worm, ascaris), sán móc (hookworm, ancylostoma), giun tóc ( “sán roi”, whipworm, Trichuris trichiura). Trên thế giới, cứ 4 người có một người mắc sán đũa (prevalence of 25%), tương đương với 1 tỷ người. Giun tóc và sán móc cũng tương tự. Theo một bài báo VN: “Theo thống kê của Viện sốt rét ký sinh trùng – côn trùng Trung ương, số người hiện đang mắc giun đũa chiếm 75%, giun tóc 52% và giun móc 32% dân số cả nước. Với tỷ lệ mắc cao, ước tính mỗi năm, người Việt Nam chúng ta mất khoảng 28,5 triệu lít máu để “nuôi không” các loại giun. Và như thế có nghĩa hàng chục tấn lương thực, thực phẩm bị giun “ăn chặn” bớt trong đường ruột.” (BS. Trần Thị Khánh Tường).

Thuốc mebendazole làm con sán hay con lãi không hấp thu đường glucose được, mất dự trữ glycogen và mất nguồn năng lượng (ATP), do đó ký sinh trùng bị tê liệt và chết dần dần. Khác với những thuốc chữa lãi khác như pyranthel và piperazine tác dụng trên hệ thần kinh con ký sinh trùng (sán lãi) là các cơ của nó không đáp ứng với acetylcholine và do đó nó bị tê liệt nhanh chóng, bị đẩy ra khỏi ruột và còn sống lúc bị đi cầu ra ngoài. Đối với người bị nhiễm lãi nhiều, các con lãi có thể đi qua các vùng khác khỏi lòng ruột gây ra lủng ruột, viêm ruột dư, nghẹt ống mật, vv Cho nên đối với những trường hợp này, Piperazine trước khi dùng Mebendazole, hoặc thế luôn Mebendazole vì Piperazine làm con lãi tê liệt.

Theo FDA, thuốc Mebendazole chỉ dùng cho người 2 tuổi trở lên, cùng một liều như nhau (100mg), uống một lần duy nhất cho lãi kim, và hai lần mỗi ngày, liên tiếp 3 ngày cho lãi đũa, sán móc và giun tóc (whipworm).

Nên để ý thuốc chỉ trục xuất các con sán kim (pin worm) trưởng thành, trứng của chúng vẫn còn tồn tại trong vùng da quanh hậu môn (perianal skin). Người mắc sán kim phải tắm mỗi buổi sáng để thanh toán phần lớn các trứng sán dính vùng hậu môn, cũng như mặc quần lót sát vào người để tránh trứng sán rơi vãi ra ngoài, thay quần lót thường xuyên, đừng rũ quần áo trước khi giặt. Sàn nhà nên lau hay hút bụi, đừng quét khô vì có thể làm trứng trong bụi bay lan ra. Giặt bao nệm, drap, chăn thường xuyên cũng giảm lượng trứng trong môi trường sống. Rửa tay trước khi ăn và trước khi soạn thức ăn, cắt ngắn móng tay, tránh gãi vùng hậu môn và cắn móng tay, để giảm khả năng đem trứng sán kim vào miệng và tự mình nhiễm cho mình thành vòng lẫn quẫn (autoinfection). Nếu cần, ví dụ trong gia đình nhiều người bị lãi kim, cần cho cả gia đình uống thuốc. 2 tuần sau, lập lại thêm một liều nữa.

Về câu hỏi tại sao không được uống rượu bia 24 giờ trước và sau khi uống thuốc Mebendazole, tôi không tìm được câu trả lời dứt khoát sau khi tham khảo nhiều sách báo về dược học. Một số sách nói rằng alcohol (rượu, bia) có thể làm cho mức thuốc trong máu thấp hơn và do đó bớt hiệu nghiệm, nhưng không giải thích cơ chế như thế nào và không tài liệu nêu ra khảo cứu cụ thể nào cho biết tác dụng này có đáng kể về lâm sàng hay không. Dù sao thì Mebendazole rất ít được hấp thụ vào máu, Theo FDA 98% thuốc sẽ bị thải trong phân, và lúc dùng tẩy giun sán trong ruột, chúng ta cần thuốc ở trong lòng ruột là chính; đối với những ký sinh trùng ngoài ruột (vào các bộ phận khác), thường người ta dùng những thuốc khác. Trong bản thông tin về thuốc Mebendazole đi kèm theo chai thuốc do FDA soạn thảo (prescribing information) không có nói đến phải tránh uống rượu hay bia trước và sau khi uống thuốc. Đa số các bài báo tiếng Việt nói về dùng Mebendazole trị giun đều khuyên không được uống rượu hay bia cùng với Mebendazole nhưng không cho biết lý do.

Nhưng có một thuốc khác, có tên tương tự với Mebendazole là Metronidazole (Flagyl) một kháng sinh được dùng để chữa trị một số bệnh nhiễm trùng (vd bệnh huyết trắng phụ nữ) bệnh ký sinh trùng (Giardia, a míp, trichomonas) thì rõ ràng là Metronidazole không được dùng chung với rượu vì Metronidazole và rượu có thể tương tác với nhau làm cho bệnh nhân mặt đỏ, đau ngực, tim đập nhanh, khó thở, nhức đầu, đau bụng và ói mữa (disulfiram type reaction):

Disulfiram, tên thương mãi là Antabuse là một thuốc làm cho người bệnh bị "hành" với những triệu chứng vừa kể nếu uống rượu. Bình thường alcohol vào cơ thể được biến dưỡng thành acetaldehyde và cần một men (enzyme) tên aldehyde dehydrogenase để thanh toán nhanh chất độc này. Disulfiram ức chế enzyme này và do đó acetaldehyde tích tụ trong cơ thể, gây độc. Khoảng thập niên 1940, hai nhà khảo cứu người Đan Mạch uống thử Disulfiram (để trừ giun sán), xem có phản ứng phụ gì trên chính cơ thể họ hay không. Mấy ngày sau họ ăn tiệc rượu và ngã bệnh, và từ đó kết luận là Disulfiram cộng với rượu gây ra phản ứng này. Sau đó Disulfiram được các bs dùng để chữa bệnh nghiện rượu (thuốc Antabuse), người bệnh uống alcohol vào sẽ có những phản ứng khó chịu dữ dội. Gần đây, có thí nghiệm cho thấy Metronidazole không ức chế enzyme acetaldehyde dehydrogenase mà tác dụng làm tăng serotonin trên não bộ.

Có thể vì câu chuyện trong lịch sử này mà các bác sĩ cấm không cho uống bia trong khi uống thuốc trừ giun sán như Mebendazole chăng, mặc dù Mebendazole và Disulfiram khác nhau?

Nói về Mebendazole chúng ta có thể nhắc đến trường hợp khá đặc biệt của thuốc này trên thị trường thuốc men ở Mỹ. Cách đây mấy năm, nhà sản xuất thuốc này (Teva Pharmaceuticals) đột ngột ngưng bán thuốc trên thị trường mà không cho biết lý do. Mấy năm sau thì Mebendazole được nhà sản xuất Amedra Pharmaceuticals mua bản quyền lại nhưng nhà sản xuất này lại tăng giá của thuốc này lên hàng trăm lần (884 đô la một liều, theo Wikipedia), trong khi các nước khác giá thị trường chỉ chừng vài cent; có nghĩa là trên thực tế bác sĩ ở Mỹ không dùng thuốc này để chữa các bệnh giun lãi được nữa, mặt dù thuốc hiệu nghiệm, khá an toàn, và cách dùng cũng đơn giản. Thuốc tương tự Albendazole (Albenza (R)), cũng trong trường hợp giống như vậy, theo Wikipedia, giá toa thuốc chừng 500-800 đô la Mỹ, trong lúc chỉ chừng vài cent tại các nước nghèo hơn.

Tóm lại, nếu bác sĩ của bạn dặn không uống bia lúc uống Mebendazole, có lẽ bác sĩ có lý do hướng dẫn như vậy, và bệnh nhân nghỉ uống bia trong 1-2 ngày cũng không thiệt thòi gì; hơn nữa, đa số bệnh nhân xổ lãi đều là vị thành niên không uống rượu được. Tuy nhiên tôi không biết được lý do đó. Những bàn cãi này chỉ áp dụng cho việc dùng thuốc để tẩy giun sán ngắn hạn (1-3 ngày); không áp dụng cho những trường hợp kéo dài cho mục đích chữa trị khác.

Chúc bệnh nhân may mắn.

Bác sĩ Hồ Văn Hiền

----------------------------------

Cảm ơn bác sĩ Hồ Văn Hiền. Chúng tôi cũng xin cảm ơn thính giả đã tham gia chương trình Hỏi đáp Y học này.

Quý vị có thể xem và nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com.

Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com>.