Trong chương trình Hỏi đáp Y học tuần này, thính giả Phương Nguyễn ở Michigan có câu hỏi về việc men trong tuyến tụy tăng cao

Mức men amylase tùy tạng trong máu lên cao

Thính giả Phương Nguyễn, ở Michigan, hỏi:

“Thưa Bác sĩ,

Tôi đi thử máu và nước tiểu, và bác sĩ gia đình gởi kết quả về nói rằng men tuyến tụy cao.

Tôi muốn biết nguyên nhân vì sao mà men tuyến tụy cao, có nguy hiểm gì không, và phải điều trị như thế nào.

Cảm ơn Bác sĩ!”

Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:

Tùy tạng (pancreas) là một bộ phận nằm trong bụng, phía trên, sau dạ dày, phụ trách hai vai trò quan trọng.

• Một là vai trò nội tiết (endocrine), sản xuất insulin, insulin vào máu để giúp các tế bào cơ thể dùng được glucose biến nó thành năng lượng. Nếu không đủ insulin, sẽ gây ra bệnh tiểu đường (diabetes). Tùy tạng cũng sản xuất glucagon, là một hormon làm tăng mức đường trong máu.
• Hai là vai trò ngoại tiết (tiết ra ngoài, không tiết vào máu; exocrine function): một số men được dẫn qua một ống chảy vào tá tràng (duodenum), đoạn đầu của ruột non (small intestine), chung với ống mật từ gan qua, để giúp tiêu hoá các thức ăn đến từ dạ dày.

Men (enzyme) tùy tạng có nhiều thứ: amylase, lipase, protease.

• Lipase, cùng với mật do gan sản xuất, giúp cho ruột tiêu hoá các chất mỡ, làm cho chúng thành những hạt nhỏ hơn dễ hấp thụ.
• Protease là men giúp cho ruột tiêu hoá các protein.
• Amylase giúp tiêu hoá các chất tinh bột (starch), biến chúng thành những phân tử đường nhỏ hơn, giản dị hơn, để ruột có thể hấp thụ được vào máu và đem đi đến các bộ phận dùng làm nguồn năng lượng.( from Greek: Amylon= starch, tinh bột)
• Tuyến nước miếng (salivary gland) cũng sản xuất nhiều amylase (S-type isoamylase), có thể phân biệt được với amylase tùy tạng (P type isoamylase).

Lúc tùy tạng hoặc tuyến nước miếng bị tổn thương (vd viêm hay chấn thương), lượng amylase tăng trong máu (hyperamylasemia).

Ở đây chúng ta chỉ giới hạn trong các bệnh mà amylase nguồn gốc từ tùy tạng lên cao. Bác sĩ thường thử mức amylase trong máu để củng cố một định bệnh viêm tùy tạng (pancreatitis). Trong bệnh viêm tùy tạng cấp tính (acute pancreatitis), ngày đầu tiên lúc các triệu chứng xuất hiện (như đau bụng, ói mửa), mức amylase tăng lên gấp ba hoặc nhiều hơn mức bình thường trong 75% trường hợp, sau 3-7 ngày thì trở lại bình thường.Tuy nhiên, trong những bệnh nhân bị viêm tùy tạng mãn tính (kinh niên), có thể mức amylase vẫn bình thường. Ngược lại, một người có mức amylase cao mãn tính thường lại do một nguyên nhân ngoài tuyến tùy tạng.

Amylase gốc tùy tạng (P-type amylase) tăng cao còn có thể do nhiều nguyên nhân khác ngoài viêm tùy tạng:

1. Bệnh đường mật
2. Chấn thương tùy tạng (pancreatic trauma) do tai nạn, đánh vào vùng tùy tạng, hay nội soi với ống soi đi ngược vào ống mật và tùy tạng (ERCP, endoscopic retrograde cholangiopancreatography)
3. Thận suy, gan suy là giảm cơ chế biến dưỡng hủy amylase (decreased metabolic clearance).
4. Bệnh đường ruột, làm amylase trong lòng ruột hấp thụ vào máu nhiều hơn.
5. Một số tình huống khác như ung thư, thai ngoài tử cung (ectopic pregnancy).
6. Chấn thương, hậu giải phẫu có thể làm men tùy tạng trong máu tăng lên cao, nghi là do cơ chế gián tiếp (tùy tạng bị thiếu máu, ruột bị tổ thương nên amylase trong ruột vào máu nhiều hơn.)
7. Macroamylasemia (macro= to, "đại"): amylase gắn liền với một phân tử protein lớn, nên thận lọc chất này rất chậm, làm mức amylase trong máu cao lên. Bệnh nhân vẫn thấy bình thường, tuy nhiên trường hợp hiếm, có thể thấy hiện tượng này đi chung với bệnh nhiễm HIV, bệnh ruột celiac,bệnh phong thấp.

Tóm lại, men amylase có thể xuất phát từ tuyến nước miếng cũng như tùy tạng. Men amylase gốc tùy tạng tăng lên cao chỉ cho bác sĩ hướng về một bệnh nào đó đang làm hư hại các tế bào của tùy tạng, thường nhất là viêm tùy tạng cấp tính. Hoặc hoặc ít gặp hơn, ung thư tùy tạng (pancreatic cancer), viêm tùy tạng mãn tính.

Tuy nhiên, đây chỉ là một chỉ dấu cận lâm sàn (paraclinical finding), từ phòng thí nghiệm. Bác sĩ phải xét đến nhiều yếu tố ((như bệnh nhân có triệu chứng gì, có đau bụng hay không, đau ở đâu, thường bệnh nhân đau bụng trên, lan ra phía sau lưng, đi cầu phân có mỡ nếu thiếu men lipase tùy tạng; có các yếu tố cơ nguy (risk factors) như mỡ triglycerides cao, nghiện rượu, chấn thương hay không)), có thể làm những xét nghiệm khác, hay nếu cần đi xa hơn các kỹ thuật hình ảnh như siêu âm, CT, MRI, để giải thích sự bất thường trong lượng men tùy tạng đo được trong máu, tại sao amylase lại tăng lên cao.

Những nhận xét trên đây có tính cách hoàn toàn thông tin để chúng ta cùng học hỏi. Thính giả cần hỏi trực tiếp bác sĩ của mình và được bác sĩ hướng dẫn, ít lắm là tránh hiểu lầm những tin tức mình đọc được, rồi lo âu quá đáng.

Chúc bệnh nhân may mắn.

Bác sĩ Hồ Văn Hiền

------------------------------------------

Quý vị có thể nghe lại các giải đáp thắc mắc y học trên trang web của đài VOA ở địa chỉ voatiengviet.com

Muốn tham gia mục Hỏi đáp Y học này của đài VOA, xin quý vị điện thoại số (202) 205 -7890, hoặc E-mail đến <Vietnamese@voanews.com>.