Sức khỏe và đời sống
Nguyễn Thượng Chánh: Muỗi Hổ Á Châu Và Bệnh Chikungunya
Từ khoảng vài chục năm nay một giống muỗi đặc biệt của vùng Đông Nam Á bắt đầu xuất hiện tại Âu châu, Mỹ châu và Úc châu, đó là muỗi hổ Á Châu hay Asian Tiger Mosquito.
* * *
Muỗi hổ Á châu xâm nhập Hoa Kỳ
Vào năm 1985, muỗi hổ Á Châu thấy xuất hiện lần đầu tiên tại Houston-Tx, và sau đó lan truyền đến 27 tiểu bang khác của Hoa Kỳ.
Được biết từ năm 83 đến 85 Hoa Kỳ đã nhập cảng trên 5 triệu vỏ xe hơi từ Trung Quốc.
Trên đường di chuyển tàu phải ghé qua vào nhiều hải cảng. Trong lòng các vỏ xe thường hay tích tụ nước mưa rất thuận tiện cho muỗi hổ đẻ và phát triển trong suốt tuyến đường đến Hoa Kỳ.
Trung Quốc xuất cảng vỏ xe (Hình Internet)
Muỗi hổ Á Châu là gì?
Tên khoa học của muỗi hổ là Aedes albopictus.
Đây là một loại muỗi nhỏ con, có sọc trắng chạy dài từ đầu dọc theo lưng và ra tận phía sau. Chân và thân muỗi có khoanh trắng. Cũng như tất cả các loại muỗi khác chỉ có con cái mới chích mà thôi.
Muỗi hổ rất hiếu chiến, thường hoạt động ban ngày mà đặc biệt là vào lúc rạng đông và lúc về chiều khi trời vừa chạng vạng tối.
Nơi sinh sản của muỗi hổ không phải là ao hồ hay sông rạch mà là những nơi chốn có tích tụ một ít nước chẳng hạn như bên trong các vỏ xe phế thải, lon, lu, chậu, khạp, máng xối, các hòn non bộ bên cạnh nhà và trong các ly, chậu có chứa nước để trồng cây phát lộc lucky bamboo (Dracaena sanderia).
Muỗi hổ Á Châu truyền bệnh gì?
Muổi Hổ Á Châu Aedes albopictus (Hình Internet)
Muỗi hổ Á Châu có thể làm trung gian hay vector để lây truyền những bệnh do virus gây ra, chẳng hạn như bệnh Chikungunya, bệnh sốt vàng Yellow fever, West Nile virus, bệnh Viêm Não Saint Louis, La Crosse encephalitis và bệnh viêm não Nhật Bản Japanese encephalitis…
Về mặt thú y muỗi hổ Á châu có thể làm trung gian truyền bệnh giun tim ở loài chó (dirofilariasis hay dog heartworm), virus bênh viêm não ở ngựa (virus of eastern equine encephalitis).
Nguyễn Thượng Chánh-Từ chó đến người, bệnh giun chỉ
http://www.advite.com/TuChoDenNguoi.htm
Tại Âu Châu, muỗi hổ Á Châu ở yên một thời gian khá dài, nay thì bắt đầu mon men gây dịch bệnh Chikungunya ở vùng Ravenna về phía Bắc Italy.
Chikungunya, một bệnh đang lên (maladie en émergence)
Nơi muỗi hổ có thể sinh sản (Hình Internet)
Muỗi hổ Á Châu là vector trung gian truyền Chikungunya virus (CHIKV) qua vết chích. Virus CHIKV thuộc nhóm Arbovirus, genus Alphavirus và family Togaviridae.
Triệu chứng cấp tính gồm có nhức đầu, đau khớp xương, da nổi đỏ. Triệu chứng viêm khớp rất tiêu biểu. Các đốt xương có vẻ cứng lúc về sáng, rất đau nhức khi cử động. Bệnh có thể kéo dài cả tuần lễ thậm chí có khi cả tháng trời.
Cũng may là bệnh ít làm chết người (self limiting) ngoại trừ có biến chứng gây viêm màng não (méningo encéphalite) ở trẻ em và ở những người đang bị suy yếu sẵn vì một chứng bệnh nào khác.
Bệnh Chikungunya được thấy báo cáo xảy ra ở Phi Châu, Ấn Độ, Philippines, Thái Lan và các quốc gia khác vùng Đông Nam Á. Bệnh chưa có vaccin để ngừa.
Bệnh sốt Dengue cũng rất giống bệnh Chikungunya
Có một bệnh khác rất tương tợ như bệnh Chikungunya, cũng do muỗi Aedès truyền virus qua vết chích: đó chính là bệnh sốt Dengue rất ư là phổ biến tại nhiều vùng bên Việt Nam. Người mình thường quen gọi là bệnh sốt xuất huyết.
Chánh phủ Úc lo ngại về sự xuất hiện của muỗi hổ Á Châu tại các đảo Torres Strait Islands thuộc phía Bắc lãnh thổ. Họ sợ loài muỗi nầy có thể truyền dịch bệnh sốt Dengue cho nhiều vùng rộng lớn của Úc Châu. Bởi lý do trên, chánh phủ Úc đã cho áp dụng những chương trình diệt trừ muỗi hổ Á châu từ năm 2005.
CDC cũng rất quan tâm đến sự hiện diện của muỗi hổ Á châu tại xứ Cờ Hoa.
Có nhiều người Mỹ đã cho thấy họ có kết quả dương tính đối với bệnh Chikungunya sau những chuyến du lịch vùng Ấn Độ và Đông Nam Á.
Ngoài ra đối với bệnh viêm não La Crosse (La Crosse encephalitis) do muỗi Aedes triseriatus truyền và rất thường thấy xảy ra ở trẻ em dưới 16 tuổi tại các tiểu bang Midatlantic và Midwestern states, giới khoa học nghĩ rằng trong một tương lai không xa muỗi hổ Á Châu Aedes albopictus có thể thích nghi dể trở thành một vector khác của bệnh viêm não La Crosse.
Bệnh Sốt Dengue quá quen thuộc tại Việt Nam
***Tại vùng nhiệt đới, muỗi vằn Aedes aegypti là vector chánh truyền bệnh sốt Dengue (Dengue fever) còn gọi là bệnh sốt đập lưng (break-bone fever).
***Muỗi hổ Á Châu (Aedes albopictus) cũng có thể truyền bệnh sốt Dengue.
http://www.yduocngaynay.com/1-1TrMNgo_DengueVN_020607.htm
Muỗi vằn Aedes aegypti chích cả ngày lẫn đêm. Tác nhân của bệnh nầy là Dengue virus thuộc nhóm Flavivirus.
Muỗi vằn Aedes aegypti (Hình Wikipedia)
Muỗi Aedes aegypti có thể truyền virus gây các loại bệnh chẳng hạn như bệnh sốt vàng da Yellow fever, chikungunya, sốt dengue. Loại muỗi nầy nguyên thủy thuộc Phi Châu nhưng ngày nay thấy hiện diện tại vùng nhiệt đới và bán nhiệt đới.
Bệnh sốt Dengue có 2 thể:
1) thể cổ điển (classic Dengue) thường không gây tử vong,
2) thể nặng còn gọi là bệnh sốt xuất huyết Dengue (Dengue hemorrhagic fever, DHF) rất là nguy hiểm.
Triệu chứng thường thấy trong bệnh sốt Dengue là đau khớp, nóng sốt, nhức đầu, mệt mỏi, da nổi đỏ, bệnh có thể khỏi sau vài ngày nhưng có thể dây dưa trong nhiều tuần.
Thể sốt xuất huyết là thể nặng và nguy hiểm hơn hết. Triệu chứng cũng tương tợ như thể cổ điển nhưng có thêm nôn mửa và đau bụng. Ngoài ra còn có xáo trộn về sự đông huyết (abnormal blood clotting), gây xuất huyết ồ ạt bên trong cơ thể, ói máu, da có chấm đỏ hay ban, có vết bầm, chảy máu cam, nướu răng rỉ máu…
Thể sốt xuất huyết (hình East Tenn. State Univ)
Thể sốt xuất huyết có thể dẫn đến tình trạng shock còn gọi là Dengue shock syndrome (DSS) làm tổn thương hệ thần kinh và gây co giật. Không chữa trị kịp thời, bệnh sốt xuất huyết có thể gây tử vong cao do trụy tim mạch nhất là ở trẻ em nhỏ tuổi.
Bệnh rất quan trọng tại Đông Nam Á, miền Đông, Tây và Trung châu Phi, Châu Mỹ la tinh, vùng Caribbean và Oceania.
Dengue fever
http://www.phac-aspc.gc.ca/tmp-pmv/info/dengue-eng.php
Riêng tại VN, bệnh sốt xuất huyết thường xuất hiện thành dịch bệnh quanh năm nhưng mạnh nhứt vào mùa mưa tại các tỉnh vùng đồng bằng sông Cữu Long như Cà Mau, Bạc Liêu, Tiền Giang…
Cảnh báo đợt cao điểm bệnh sốt xuất huyết
http://www.benhvienlongxuyen.com/nuke/modules.php?name=News&op=viewst&sid=7785
Tin mới nhứt do France Press cho biết Brazil đang sản xuất ra loại muỗi đực Aedes aegypti chuyển thể (genetically modified) để thả vào thiên nhiên cho chúng tìm cách phối với muỗi cái. Muỗi con đẻ ra sẽ không bao giờ sống được đến tuổi trưỏng thành hết vì vậy đàn muỗi cái dần dần sẽ bị giảm đi.
Hy vọng đây là cách hữu hiệu để giải quyết tình trạng bênh sốt xuất huyết tại Brazil.
Dengue: contre-attaque d’un moustique génétiquement modifié
http://www.lapresse.ca/sciences/genetique/201207/10/01-4542393-dengue-contre-attaque-dun-moustique-genetiquement-modifie.php
Phòng ngừa bệnh Chikungunya bằng cách nào?
Deet, thuốc chống muỗi
Tránh đừng để cho muỗi chích là điều quan trọng nhất.
Cách phòng ngừa như:
- Mặc quần áo dài tay
- Thoa những loại thuốc chống muỗi gốc DEET
- Ngủ mùng
- Tránh đừng để nước bị ứ đọng quanh nhà. Dẹp bỏ bánh xe cũ, lu, khạp, lon hộp, v.v… vì có thể giữ nước mưa làm ổ đẻ cho muỗi.
- Làm cửa lưới chống muỗi, v.v…
Kết Luận
Cảnh giác khi đi du lịch Á châu và vùng Caraibe.
Với hiện tượng hâm nóng toàn cầu cùng với việc toàn cầu hóa mậu dịch, muỗi hổ Á Châu đã trở thành một mối đe dọa thật sự cho các quốc gia Tây phương./.
Nguyễn Thượng Chánh, DVM
Tham khảo:
- OMS. Dengue et Dengue hémorragique
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs117/fr/index.html
- CDC. St Louis Encephalitis Fact Sheet.
http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/sle/Sle_FactSheet.html
- CDC. La Crosse Encephalitis Fact Sheet.
http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/Arbor/lacfact.htm
- CDC. Chikungunya Fact Sheet.
http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/Chikungunya/CH_FactSheet.html
- CDC. Information on Aedes albopictus
http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/Arbor/albopic_new.htm
- CPSA. Outbreak of Chikungunya Fever:north east Italy
http://www.phac-aspc.gc.ca/tmp-pmv/2007/chiku070928_e.html
Montreal, 2012 http://nguoivietboston.com/?p=10156
Nguyễn Thượng Chánh
Nguyễn Thượng Chánh: Muỗi Hổ Á Châu Và Bệnh Chikungunya
Từ khoảng vài chục năm nay một giống muỗi đặc biệt của vùng Đông Nam Á bắt đầu xuất hiện tại Âu châu, Mỹ châu và Úc châu, đó là muỗi hổ Á Châu hay Asian Tiger Mosquito.
* * *
Muỗi hổ Á châu xâm nhập Hoa Kỳ
Vào năm 1985, muỗi hổ Á Châu thấy xuất hiện lần đầu tiên tại Houston-Tx, và sau đó lan truyền đến 27 tiểu bang khác của Hoa Kỳ.
Được biết từ năm 83 đến 85 Hoa Kỳ đã nhập cảng trên 5 triệu vỏ xe hơi từ Trung Quốc.
Trên đường di chuyển tàu phải ghé qua vào nhiều hải cảng. Trong lòng các vỏ xe thường hay tích tụ nước mưa rất thuận tiện cho muỗi hổ đẻ và phát triển trong suốt tuyến đường đến Hoa Kỳ.
Trung Quốc xuất cảng vỏ xe (Hình Internet)
Muỗi hổ Á Châu là gì?
Tên khoa học của muỗi hổ là Aedes albopictus.
Đây là một loại muỗi nhỏ con, có sọc trắng chạy dài từ đầu dọc theo lưng và ra tận phía sau. Chân và thân muỗi có khoanh trắng. Cũng như tất cả các loại muỗi khác chỉ có con cái mới chích mà thôi.
Muỗi hổ rất hiếu chiến, thường hoạt động ban ngày mà đặc biệt là vào lúc rạng đông và lúc về chiều khi trời vừa chạng vạng tối.
Nơi sinh sản của muỗi hổ không phải là ao hồ hay sông rạch mà là những nơi chốn có tích tụ một ít nước chẳng hạn như bên trong các vỏ xe phế thải, lon, lu, chậu, khạp, máng xối, các hòn non bộ bên cạnh nhà và trong các ly, chậu có chứa nước để trồng cây phát lộc lucky bamboo (Dracaena sanderia).
Muỗi hổ Á Châu truyền bệnh gì?
Muổi Hổ Á Châu Aedes albopictus (Hình Internet)
Muỗi hổ Á Châu có thể làm trung gian hay vector để lây truyền những bệnh do virus gây ra, chẳng hạn như bệnh Chikungunya, bệnh sốt vàng Yellow fever, West Nile virus, bệnh Viêm Não Saint Louis, La Crosse encephalitis và bệnh viêm não Nhật Bản Japanese encephalitis…
Về mặt thú y muỗi hổ Á châu có thể làm trung gian truyền bệnh giun tim ở loài chó (dirofilariasis hay dog heartworm), virus bênh viêm não ở ngựa (virus of eastern equine encephalitis).
Nguyễn Thượng Chánh-Từ chó đến người, bệnh giun chỉ
http://www.advite.com/TuChoDenNguoi.htm
Tại Âu Châu, muỗi hổ Á Châu ở yên một thời gian khá dài, nay thì bắt đầu mon men gây dịch bệnh Chikungunya ở vùng Ravenna về phía Bắc Italy.
Chikungunya, một bệnh đang lên (maladie en émergence)
Nơi muỗi hổ có thể sinh sản (Hình Internet)
Muỗi hổ Á Châu là vector trung gian truyền Chikungunya virus (CHIKV) qua vết chích. Virus CHIKV thuộc nhóm Arbovirus, genus Alphavirus và family Togaviridae.
Triệu chứng cấp tính gồm có nhức đầu, đau khớp xương, da nổi đỏ. Triệu chứng viêm khớp rất tiêu biểu. Các đốt xương có vẻ cứng lúc về sáng, rất đau nhức khi cử động. Bệnh có thể kéo dài cả tuần lễ thậm chí có khi cả tháng trời.
Cũng may là bệnh ít làm chết người (self limiting) ngoại trừ có biến chứng gây viêm màng não (méningo encéphalite) ở trẻ em và ở những người đang bị suy yếu sẵn vì một chứng bệnh nào khác.
Bệnh Chikungunya được thấy báo cáo xảy ra ở Phi Châu, Ấn Độ, Philippines, Thái Lan và các quốc gia khác vùng Đông Nam Á. Bệnh chưa có vaccin để ngừa.
Bệnh sốt Dengue cũng rất giống bệnh Chikungunya
Có một bệnh khác rất tương tợ như bệnh Chikungunya, cũng do muỗi Aedès truyền virus qua vết chích: đó chính là bệnh sốt Dengue rất ư là phổ biến tại nhiều vùng bên Việt Nam. Người mình thường quen gọi là bệnh sốt xuất huyết.
Chánh phủ Úc lo ngại về sự xuất hiện của muỗi hổ Á Châu tại các đảo Torres Strait Islands thuộc phía Bắc lãnh thổ. Họ sợ loài muỗi nầy có thể truyền dịch bệnh sốt Dengue cho nhiều vùng rộng lớn của Úc Châu. Bởi lý do trên, chánh phủ Úc đã cho áp dụng những chương trình diệt trừ muỗi hổ Á châu từ năm 2005.
CDC cũng rất quan tâm đến sự hiện diện của muỗi hổ Á châu tại xứ Cờ Hoa.
Có nhiều người Mỹ đã cho thấy họ có kết quả dương tính đối với bệnh Chikungunya sau những chuyến du lịch vùng Ấn Độ và Đông Nam Á.
Ngoài ra đối với bệnh viêm não La Crosse (La Crosse encephalitis) do muỗi Aedes triseriatus truyền và rất thường thấy xảy ra ở trẻ em dưới 16 tuổi tại các tiểu bang Midatlantic và Midwestern states, giới khoa học nghĩ rằng trong một tương lai không xa muỗi hổ Á Châu Aedes albopictus có thể thích nghi dể trở thành một vector khác của bệnh viêm não La Crosse.
Bệnh Sốt Dengue quá quen thuộc tại Việt Nam
***Tại vùng nhiệt đới, muỗi vằn Aedes aegypti là vector chánh truyền bệnh sốt Dengue (Dengue fever) còn gọi là bệnh sốt đập lưng (break-bone fever).
***Muỗi hổ Á Châu (Aedes albopictus) cũng có thể truyền bệnh sốt Dengue.
http://www.yduocngaynay.com/1-1TrMNgo_DengueVN_020607.htm
Muỗi vằn Aedes aegypti chích cả ngày lẫn đêm. Tác nhân của bệnh nầy là Dengue virus thuộc nhóm Flavivirus.
Muỗi vằn Aedes aegypti (Hình Wikipedia)
Muỗi Aedes aegypti có thể truyền virus gây các loại bệnh chẳng hạn như bệnh sốt vàng da Yellow fever, chikungunya, sốt dengue. Loại muỗi nầy nguyên thủy thuộc Phi Châu nhưng ngày nay thấy hiện diện tại vùng nhiệt đới và bán nhiệt đới.
Bệnh sốt Dengue có 2 thể:
1) thể cổ điển (classic Dengue) thường không gây tử vong,
2) thể nặng còn gọi là bệnh sốt xuất huyết Dengue (Dengue hemorrhagic fever, DHF) rất là nguy hiểm.
Triệu chứng thường thấy trong bệnh sốt Dengue là đau khớp, nóng sốt, nhức đầu, mệt mỏi, da nổi đỏ, bệnh có thể khỏi sau vài ngày nhưng có thể dây dưa trong nhiều tuần.
Thể sốt xuất huyết là thể nặng và nguy hiểm hơn hết. Triệu chứng cũng tương tợ như thể cổ điển nhưng có thêm nôn mửa và đau bụng. Ngoài ra còn có xáo trộn về sự đông huyết (abnormal blood clotting), gây xuất huyết ồ ạt bên trong cơ thể, ói máu, da có chấm đỏ hay ban, có vết bầm, chảy máu cam, nướu răng rỉ máu…
Thể sốt xuất huyết (hình East Tenn. State Univ)
Thể sốt xuất huyết có thể dẫn đến tình trạng shock còn gọi là Dengue shock syndrome (DSS) làm tổn thương hệ thần kinh và gây co giật. Không chữa trị kịp thời, bệnh sốt xuất huyết có thể gây tử vong cao do trụy tim mạch nhất là ở trẻ em nhỏ tuổi.
Bệnh rất quan trọng tại Đông Nam Á, miền Đông, Tây và Trung châu Phi, Châu Mỹ la tinh, vùng Caribbean và Oceania.
Dengue fever
http://www.phac-aspc.gc.ca/tmp-pmv/info/dengue-eng.php
Riêng tại VN, bệnh sốt xuất huyết thường xuất hiện thành dịch bệnh quanh năm nhưng mạnh nhứt vào mùa mưa tại các tỉnh vùng đồng bằng sông Cữu Long như Cà Mau, Bạc Liêu, Tiền Giang…
Cảnh báo đợt cao điểm bệnh sốt xuất huyết
http://www.benhvienlongxuyen.com/nuke/modules.php?name=News&op=viewst&sid=7785
Tin mới nhứt do France Press cho biết Brazil đang sản xuất ra loại muỗi đực Aedes aegypti chuyển thể (genetically modified) để thả vào thiên nhiên cho chúng tìm cách phối với muỗi cái. Muỗi con đẻ ra sẽ không bao giờ sống được đến tuổi trưỏng thành hết vì vậy đàn muỗi cái dần dần sẽ bị giảm đi.
Hy vọng đây là cách hữu hiệu để giải quyết tình trạng bênh sốt xuất huyết tại Brazil.
Dengue: contre-attaque d’un moustique génétiquement modifié
http://www.lapresse.ca/sciences/genetique/201207/10/01-4542393-dengue-contre-attaque-dun-moustique-genetiquement-modifie.php
Phòng ngừa bệnh Chikungunya bằng cách nào?
Deet, thuốc chống muỗi
Tránh đừng để cho muỗi chích là điều quan trọng nhất.
Cách phòng ngừa như:
- Mặc quần áo dài tay
- Thoa những loại thuốc chống muỗi gốc DEET
- Ngủ mùng
- Tránh đừng để nước bị ứ đọng quanh nhà. Dẹp bỏ bánh xe cũ, lu, khạp, lon hộp, v.v… vì có thể giữ nước mưa làm ổ đẻ cho muỗi.
- Làm cửa lưới chống muỗi, v.v…
Kết Luận
Cảnh giác khi đi du lịch Á châu và vùng Caraibe.
Với hiện tượng hâm nóng toàn cầu cùng với việc toàn cầu hóa mậu dịch, muỗi hổ Á Châu đã trở thành một mối đe dọa thật sự cho các quốc gia Tây phương./.
Nguyễn Thượng Chánh, DVM
Tham khảo:
- OMS. Dengue et Dengue hémorragique
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs117/fr/index.html
- CDC. St Louis Encephalitis Fact Sheet.
http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/sle/Sle_FactSheet.html
- CDC. La Crosse Encephalitis Fact Sheet.
http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/Arbor/lacfact.htm
- CDC. Chikungunya Fact Sheet.
http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/Chikungunya/CH_FactSheet.html
- CDC. Information on Aedes albopictus
http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/Arbor/albopic_new.htm
- CPSA. Outbreak of Chikungunya Fever:north east Italy
http://www.phac-aspc.gc.ca/tmp-pmv/2007/chiku070928_e.html
Montreal, 2012 http://nguoivietboston.com/?p=10156
Nguyễn Thượng Chánh
