Sáng ngày 25 tháng 3, Ủy ban Xây dựng Tượng đài Chiến tranh Việt Nam tại thủ phủ bang Texas - Texas Capitol VietNam Veterans Monument - có buổi lễ Động thổ, Ground Breaking, tại khuôn viên tòa nhà Quốc hội tiểu bang Texas, để bắt đầu xây cất tượng đài. Buổi lễ có sự hiện diện của Phó Thống đốc David Dewhurst, nhiều vị dân cử và rất đông cựu chiến binh Hoa Kỳ, cũng như dân chúng.

Trong số người tham dự buổi lễ Động thổ này còn có Ủy ban Bảo vệ Tượng Đài, cùng các cộng đồng Người Việt từ nhiều thành phố khác như Houston, San Antonio, Dallas... cũng có mặt tại Austin. Tuy nhiên, họ đến để lên tiếng phản đối sự thay đổi mô hình của tượng đài này. Họ yêu cầu Ủy Ban Xây Dựng giữ lại thiết kế ban đầu, có tượng hình của người lính Việt Nam Cộng Hòa (VNCH). Có mặt tại buổi lễ, ông Trần Lâu chia sẻ:

"Cộng đồng Việt Nam tham dự cũng đông, nhất là phái đoàn của Houston lên. Chúng tôi là nhóm cộng đồng ở Austin tham dự để biểu lộ nguyện vọng của chúng tôi là yêu cầu được giữ lại ý tưởng và tượng đài, trong đó có hình ảnh tượng người lính VNCH."

Được biết, năm 2006 một số cựu chiến binh Hoa Kỳ tại Texas đã khởi xướng cổ động việc xây Tượng Đài Texas Capitol VietNam Veterans, để ghi nhận sự đóng góp của chiến binh Texas trong cuộc chiến bảo vệ tự do, chống cộng sản tại Việt Nam.

Nhóm cựu chiến binh này đã kêu gọi và được sự hưởng ứng của người Việt tại Texas. Mọi sự diễn biến tốt đẹp, mẫu tượng đài do điêu khắc gia Duke Sundt thiết kế đã được Ủy ban Cố vấn và Ủy ban Xây dựng Tượng đài lúc đó chấp thuận. Một tượng đài mẫu bằng đồng cao khoảng ba feet cũng đã hoàn thành và được lưu chuyển qua nhiều thành phố của Texas có đông người Việt để gây quỹ. Đặc điểm của mẫu tượng đài này là có tượng một người lính VNCH chiến đấu bên cạnh các chiến sĩ Hoa kỳ để cùng bảo vệ tự do cho Việt Nam.

Tuy nhiên, vào ngày 13 tháng 7 năm 2011, Ủy ban Xây Tượng đài, với sự thay đổi nhân sự, đã đơn phương quyết định bỏ hình tượng người lính VNCH ra khỏi tượng đài và thay vào đó hình tượng biểu trưng một người lính Á Châu. Sự việc này đã làm các nhóm cựu chiến binh Hoa Kỳ và cộng đồng người Việt vô cùng ngạc nhiên và thất vọng.

Đến tháng 7 năm 2012 các nhóm cựu chiến binh Hoa Kỳ yêu cầu cộng đồng người Việt cộng tác với họ để vận động giữ lại thiết kế ban đầu. Do đó Ủy ban Bảo vệ Tượng đài được thành lập. Ủy ban này có sự góp mặt của một số cựu chiến binh Hoa Kỳ đã tham chiến tại Việt nam và các chuyên gia trẻ gốc Việt tại Houston.

Nha sĩ Diệu Nguyễn là chủ tịch Ủy ban này, giải thích về tính cách lịch sử của tượng đài ban đầu như sau:

“Năm 2006 có một nhóm cựu chiến binh Texas, đã từng chiến đấu ở Việt Nam, họ gọi họ là Texans Vietnam veterans. Họ thấy rằng chính nghĩa của cuộc chiến Việt Nam bị quên lãng, cho nên họ mới đề nghị làm một tượng đài kỷ niệm chiến tranh Việt Nam. Họ nói rằng đã đến lúc có một cái monument kỷ niệm chiến tranh Việt Nam, có người chiến sĩ VNCH trong đó. Đây là một giai đoạn lịch sử của các tượng đài kỷ niệm chiến tranh Việt Nam mà trong đó có người lính VNCH.”

Một thành viên khác trong Ủy ban Bảo vệ Tượng đài là ông Phạm Văn Nhân, cũng là một cựu sĩ quan trong quân lực VNCH, chia sẻ tâm tình của ông trước sự thay đổi thiết kế của tượng đài:

“Khi tôi nghe rằng xây dựng một tượng đài mà có người lính VNCH trong chiến tranh Việt Nam thì chúng tôi rất mừng, đến khi bị lấy ra thì điều đó khiến chúng tôi cảm thấy là chúng tôi bị sỉ nhục. Và hơn nữa không riêng gì cho tôi mà cho gia đình chúng tôi, con cái chúng tôi lớn lên nơi này.”

Ông Nhân cho rằng những người Mỹ gốc Việt đã là chiến sĩ VNCH và đang là người Texas nên lại càng xứng đáng được đứng chung cùng các chiến sĩ Hoa Kỳ:

“Chúng tôi đã là cựu chiến binh của Việt nam trong quá khứ. Bây giờ chúng tôi là người Texan. Là người lính VNCH lúc trước bây giờ là người Texas.”

Bà Triều Giang là hội trưởng hội Bảo tồn Lịch sử Văn hóa người Mỹ gốc Việt, cũng là một thành viên trong ban cố vấn cho Ủy ban Xây dựng Tượng đài lúc ban đầu, chia sẻ lý do cộng đồng người Việt phản đối tượng đài theo mẫu mới:

“Trước đây cái mẫu tượng đài nguyên thủy có hình người lính VNCH trên cái tượng đài có năm người lính cựu chiến binh Việt Nam, sau đó họ lại đổi, họ lấy người lính VNCH ra và thay thế vào bằng người lính Mỹ gốc Á Châu, họ nói là họ muốn vinh danh tất cả mọi người thay vì để người Việt Nam vào đó thì chỉ có người Việt Nam thôi. Chúng tôi phản đối là vì người VN đứng trong tượng đài này không phải để nói là một trong những sắc dân, mà người lính VNCH chủ ý đầu tiên đó là ý nghĩa của cuộc chiến tranh là người Mỹ đến VN để mà giúp đỡ người VN chống lại CS và giữ tự do cho người VN. Do đó mà hình của người lính VNCH đang bị thương, tức là đang cần sự giúp đỡ và những người lính khác đến giúp đỡ. Lấy người lính VNCH ra thì cái ý nghĩa của tượng đài nó không còn nữa."

Bà nói thêm rằng sự quyết định của Ủy Ban Xây Dựng Tượng Đài mới, có điều không trong sáng:

“Cái điều thay đổi này cũng rất là mờ ám bởi vì cái tượng đài đầu tiên, mẫu nguyên thủy, được 32 người trong ủy ban đó chấp thuận, mà trong đó có bản thân tôi và một số người Việt Nam khác nữa. Còn khi họ thay đổi thì họ thay đổi đơn phương. Cái Ủy ban Xây dựng Tượng đài chỉ còn lại có mười mấy người, và họ đã tự ý làm. Ngay cả dân biểu Hubert Võ, cũng không được thông báo. Ông đóng vai trò cố vấn của Ủy ban Xây dựng Tượng đài này, mà ông cũng không được hỏi ý kiến.”

Vẫn theo bà Triều Giang, thì Điêu khắc Gia Duke Sundt cũng không đồng ý về việc thay đổi mô hình tượng đài:

“Ông cũng đồng ý là nếu lấy người lính VNCH ra thì cái ý nghĩa của tượng đài không còn nữa. Ông nói khi thay đổi như vậy thì cũng mất đi vẻ đẹp của bức tượng.”

Thống đốc Texas Rick Perry

VOA