Tế bào gốc được quan sát trên máy vi tính ở Trung tâm nghiên cứu Tế bào Gốc của trường Đại Học Connecticut. (Hình: Spencer Platt/Getty Images)
Gần đây chúng ta nghe nói khá nhiều về tế bào gốc và những áp dụng có vẻ huyền diệu của chúng. Thật sự ra, thì những áp dụng ấy, theo đúng danh nghĩa, hãy còn xa vời lắm, có thể vài thập niên nữa là ít.
Định nghĩa một cách đơn sơ, tế bào gốc (stem cells) là những tế bào “nguồn gốc” mà từ đó sẽ sanh sản và biến đổi ra những loại tế bào khác, nhằm mục đích phát triển hay bảo trì cơ thể.
Ở loài động vật, trong đó có con người, có hai loại tế bào gốc, một là tế bào gốc từ phôi vào khoảng 5-6 ngày tuổi gọi là embryonnic stem cells,và loại bào gốc trưởng thành gọi là adult stem cells. Loại tế bào gốc từ phôi có thể biến đổi thành tất cả các cơ phận trong cơ thể như tim, óc, phổi…phèo. Ngược lại tế bào gốc trưởng thành chỉ có tác dụng tương đối giới hạn, sản xuất ra những tế bào riêng biệt của cơ phận để bảo trì cơ phận đó.
Hai chữ “trưởng thành” ở đây không nhất thiết là chỉ có ở người lớn mà để dùng phân biệt với loại tế bào gốc phôi. Hiện nay có 3 tiểu loại tế bào gốc trưởng thành có thể sử dụng được, đó là tủy sống (bone marow), tế bào mỡ (adipose tissue), và tế bào máu. Máu được lấy từ cuống nhau của em bé mới sanh, umbilical cord blood, thuộc thể loại thứ ba. Tất cả những loại tế bào gốc này, nếu sử dụng cho chính đương sự, thí dụ như tế bào gốc từ cuống nhau dùng cho chính em bé đó khi cần, sẽ ít bị nguy hiểm hơn là dùng cho người khác.
Sử dụng tế bào gốc từ phôi hiện nay bị ngăn cấm ở nhiều nước, vì phải hủy diệt phôi thai, trên nguyên tắc là hủy diệt nguồn sống. Nếu được phép, chỉ trong vòng nghiên cứu khi lấy từ những phôi được hiến tặng cho khoa học. Do đó, chỉ có tế bào gốc trưởng thành được cho phép sử dụng, và, công dụng chính được công nhận, là, để chữa trị ung thư máu và các bệnh về máu.
Một nhân viên phòng thí nghiệm đang cầm một khay đựng các tế bào gốc ở Trung tâm nghiên cứu Tế bào Gốc của trường Đại Học Connecticut. (Hình: Spencer Platt/Getty Images)
Thu hoạch và cấy tế bào gốc từ tủy sống, và tế bào mỡ thì đau đớn và bất tiện, do vậy, tế bào gốc cấy từ máu của cuống nhau trở thành thông dụng hơn. Về cơ bản, thì các loại tế bào nầy chỉ sử dụng cho chính thân chủ, và có thể cho anh em, nhưng gần đây một số phương pháp chế biến có thể dùng cho nhiều người khác. Tuy nhiên, “sự cố,” vẫn có thể xảy ra khi dùng.
Loại tế bào gốc về máu này, gọi là hematopoietic stem cells, gồm những tế bào có thể sanh sản ra hồng huyết cầu, bạch huyết cầu, và tiểu cầu vì chúng chính là những tế bào máu còn non. Vì thế, dùng tế bào gốc vê huyết nầy để chữa trị các bệnh ung thư máu, liệt kháng rất hiệu nghiệm.
Tuy nhiên, một số nghiên cứu gia, cho rằng, các loại tế bào máu nầy có thể áp dụng để chữa trị các bệnh khác như về thần kinh, thoái vị thần kinh, và kể cả bệnh tự kỷ! Cho đến nay, không có một nghiên cứu nào có tính cách đại quy mô, chứng minh các giả thuyết nầy cả.
Một loại tế bào gốc khác có nguồn gốc về xương và sụn gọi là mesenchymal stem cell, có triển vọng dùng chữa các bệnh về xương và khớp xương, bệnh bắp thịt, bệnh da. Tuy nhiên kết quả nghiên cứu còn hạn chế. Tuyệt nhiên, không có nghiên cứu nào chứng minh rằng, tế bào gốc về máu có thể dùng để chữa bệnh về khớp xương cả.
Trên thị trường, hiện nay có nhiều công ty quảng cáo dùng tế bào gốc về máu để chữa trị bá bệnh, như cải lão hoàn đồng, các bệnh thoái hóa về xương sụn, và kể cả bệnh hiếm muộn, tạo ra trứng cho phụ nữ đã nghỉ kinh!
Chuyện đương nhiên sẽ đến. Sẽ có một ngày, với những đột phá mới, người ta có thể sử dụng tế bào gốc để chữa trị mọi loại bệnh. Hiện nay người ta đang tìm cách để biến đổi các tế bào gốc loại trưởng thành trở về có khả năng như loại tế bào gốc từ phôi. Ví dụ, những tin tức về khả năng dùng tế bào gốc để chữa trị bệnh tim mạch, bệnh mù vì hư hại võng mạc, bệnh liệt vì chấn thương cột sống… hay tạo ra trứng và tinh trùng từ tế bào gốc mỡ, là có thực, nhưng vẫn còn trong vòng thí nghiệm.
Trong khi chờ đợi, các chuyên gia khuyến cáo, nên cẩn trọng về ý tưởng dùng tế bào gốc bán trên thị trường, nhất là loại tế bào gốc đến từ máu để chữa bá bệnh. Nếu cần, nên tìm hiểu kỹ lưỡng nguồn gốc và cơ sở của việc chữa trị với tế bào gốc trước khi quyết định.
BS. Hồ Ngọc Minh
