Hạ
Viện Mỹ bị tê liệt sau vụ truất phế chủ tịch, chính quyền Slovakia đổi
chiều sau chiến thắng của đảng thân Nga là những tin bất lợi cho
Ukraina, tuy đang giành thế thượng phong ở Hắc Hải. Dưới vũ lực thô bạo
của Azerbaijan, Thượng Karabakh chấm dứt cả ngàn năm tồn tại. Độc tài
Nga-Trung bắt tay tìm cách lật đổ trật tự thế giới. Phải chăng nên nghĩ
đến một định chế mới thay thế Liên Hiệp Quốc đang bất lực?
Truất phế McCarthy và hậu quả cho Kiev
L'Express tóm tắt « Những đe dọa về viện trợ cho Ukraina »
: Chiến thắng của Robert Fico ở Slovakia và vấn đề « shutdown » ở
Washington là những sự kiện đáng lo cho Kiev. Phải chăng đây là dấu hiệu
« mệt mỏi » của phương Tây trước một cuộc chiến tranh kéo dài ?
Chính khách dân túy Robert Fico của Slovakia tuyên bố « Không một viên đạn nào cho Kiev ».
Ở Ba Lan, thủ tướng Mateusz Morawwiecki loan báo không cung cấp thêm vũ
khí sau khi hợp đồng cuối cùng kết thúc. Trầm trọng hơn nữa cho
Ukraina : chấm dứt viện trợ không còn là điều cấm kỵ ở Hoa Kỳ. Trong
thỏa thuận tạm thời để tránh việc chính phủ phải đóng cửa, không có quân
viện bổ sung cho Kiev.
The Economist nhận định « Việc truất phế ông Kevin McCarthy : Tệ hại cho nước Mỹ, và còn tồi tệ hơn cho Ukraina ».
Hai tháng trước Cách mạng Pháp 1789, Quốc Hội Mỹ họp lần đầu ở New
York, và 234 năm sau đó, chưa hề có chủ tịch Hạ Viện nào bị truất phế
bằng kiến nghị bất tín nhiệm từ đảng của chính mình như vậy. Mỗi lần
Cộng Hòa kiểm soát Hạ Viện mà tổng thống của đảng Dân Chủ, đều có những
rắc rối ; như đã từng bị « shutdown » thời Bill Clinton và Barack Obama.
Lần
này vụ đóng cửa tránh được trong đường tơ kẽ tóc nhờ thỏa hiệp của
McCarthy, và vì vậy mà ông mất chức. Việc tài trợ cho Ukraina sẽ kết
thúc trước cuối năm. Tuần báo cho rằng Hạ Viện rốt cuộc sẽ tìm ra giải
pháp, nhưng sự chậm trễ này chỉ có lợi cho Vladimir Putin, và làm cho
người Ukraina phải thiệt hại thêm nhiều sinh mạng.
Ukraina đánh đuổi hạm đội Hắc Hải khỏi Crimée
Trên chiến trường Ukraina, Le Monde
cuối tuần nhận thấy một nghịch lý : Tuy Kiev tập trung hầu hết lực
lượng trên bộ cho cuộc phản công, nhưng thành công lớn nhất lại ở Hắc
Hải, dù hải quân Ukraina hầu như không có.
Viện Nghiên cứu Chiến
tranh (ISW) trong báo cáo ngày 04/10 khẳng định, Nga đã chuyển ít nhất
10 chiếc tàu từ Sébastopol sang Novorossiik, một quân cảng nằm trên đất
Nga ở phía đông Hắc Hải. Những hình ảnh vệ tinh cho thấy « hai chiến hạm Đô đốc Makarov và Đô đốc Essen, ba tàu ngầm diesel, năm tàu đổ bộ và nhiều chiến hạm nhỏ phóng hỏa tiễn » đã được dời đi. Những chiến hạm khác cũng sang đậu tại cảng Feodossia ở phía đông Crimée. Tại Sébastopol chỉ còn « bốn tàu đổ bộ và một tàu ngầm Kilo ».
Nga
phải rút đi các chiến hạm sau một loạt oanh kích thành công của Ukraina
vào Sébastopol. Hai cầu cảng nằm ngay trung tâm quân cảng đã bị hư hại
nặng, tổng hành dinh Hạm đội Hắc Hải bị đánh trúng khiến khoảng 30 sĩ
quan tử thương, và theo Kiev trong số đó có cả tư lệnh là đô đốc Viktor
Sokolov. Thông tin này bị Matxcơva bác bỏ, đưa ra hai video có Sokolov
hiện diện, nhưng các nhà phân tích nghi ngờ tính xác thực. Những tuần lễ
vừa qua lại có thêm sự tham gia của các drone biển, một loại xuồng điều
khiển từ xa qua vệ tinh, chứa đầy chất nổ. Một chiếc tấn công vào tàu
dầu Nga đang đậu ngoài khơi, chiếc khác xâm nhập được cảng Novorosiik
cách duyên hải Ukraina đến 700 kilomet…
Giờ đây chiến hạm Nga
không còn dám tiến gần bờ biển Ukraina dưới 100 hải lý vì sợ hỏa tiễn
địa-hải và drone biển. Nga chuẩn bị mở một cảng mới ở cực đông Hắc Hải,
tại Abakhazia, vùng đất ly khai thân Nga của Gruzia. Chiến hạm Nga lùi
ra xa, Ukraina mở được một hành lang cho ngũ cốc, phá thế phong tỏa.
Mười mấy tàu lớn đã đi qua được, quân Nga hiện không cản trở tàu buôn,
nhưng mối đe dọa còn đó. Vấn đề là liệu có rút đi hẳn hay không, vì
Matxcơva vẫn coi chiếm đóng Crimée là ưu tiên.
Nhân vật thân Nga thắng cử : Bất lợi cho Ukraina, EU và cả Slovakia
Một trong những yếu tố bất lợi cho Kiev là sự thay đổi chính quyền ở Slovakia. Courrier International dịch lại bài viết của báo Aktuality.sk
ở Bratislava nhận định, chiến thắng của đảng Smer và chính phủ có thể
do đảng này khống chế là bất lợi lớn cho chính sách đối ngoại của
Slovakia, mà việc bỏ rơi Ukraina là rõ ràng nhất.
Đảng Smer không
coi Ukraina là nạn nhân bị Nga xâm lược, mà là nước gây chiến. Fico kêu
gọi chấm dứt chiến tranh với điều kiện Kiev không những phải từ bỏ
Crimée, mà cả những vùng đất đang bị quân Nga chiếm đóng. Với chủ trương
này, Slovakia coi như tự ra khỏi liên minh gồm Hoa Kỳ và đại đa số quốc
gia EU. Nếu đảng Pháp luật và Công lý của Jaroslaw Kaczynski thắng
trong kỳ bầu cử sắp tới ở Ba Lan, 3/4 nhóm Visegrad (trừ Cộng hòa Sec)
sẽ tạo thành một khối thù địch với Bruxelles.
Thậm chí bộ ba này
có thể đe dọa ra khỏi EU một khi Hungary, Slovakia, Ba Lan không còn
hưởng lợi từ trợ cấp châu Âu mà phải đóng góp. Về NATO, còn phải chờ xem
ngoại trưởng mới có phải là Lubos Blaha hay không. Với nhân vật cực
đoan từng hô hào trong các cuộc mít-tinh « Không bao giờ chống Nga », sỉ nhục nữ tổng thống Caputova...rất có thể Smer sẽ kêu gọi trưng cầu dân ý về việc ra khỏi NATO. Tờ báo kết luận : « Mong rằng Thượng Đế giúp chúng ta tránh được khả năng này ».
La Croix cuối
tuần cho biết thêm, trước khi Fico thắng cử đã diễn ra một làn sóng tin
tức thất thiệt. Cử tri bị chìm ngập trong những thông tin bị bóp méo từ
nhiều nguồn, đặc biệt từ Nga ; coi chính quyền Kiev là « phát-xít »,
tạo sợ hãi về làn sóng tị nạn. Tổng thống cánh trung Zuzana Caputova lên
án việc « lợi dụng những cảm xúc như giận dữ thậm chí thù ghét, nói chung là tiêu cực » để kiếm phiếu.
Cặp Nga-Trung tạm gác quá khứ để phá hoại trật tự thế giới
Nhìn rộng hơn, L'Express trong bài « Nga-Trung : Cặp độc tài muốn xô đẩy thế giới » cho
rằng những lợi ích chung trong việc hợp tác giữa Tập Cận Bình và
Vladimir Putin trước mắt đang vượt qua những xung đột trong quá khứ.
Khi
Bắc Kinh công bố bản đồ hôm 28/08 gộp luôn toàn bộ đảo Bolchoi Ussurisk
rộng 300 kilomet vuông - mà quân Liên Xô đã chiếm năm 1929 nhưng thỏa
thuận chia lại phân nửa cho Trung Quốc năm 2004 – ngoại trưởng Nga
Serguei Lavrov không nhảy nhổm lên như thường lệ mà chỉ nói đó là « vấn
đề kỹ thuật ». Matxcơva đang quá cần Bắc Kinh.
Trung Quốc không
những chưa bao giờ lên án cuộc xâm lăng Ukraina, mà còn ủng hộ về kinh
tế và ngoại giao. Tập Cận Bình dành chuyến công du đầu tiên trong nhiệm
kỳ thứ ba cho Nga, và tháng này sẽ tiếp « người bạn thiết » dự diễn đàn
« Con đường tơ lụa mới ». Một cơ hội bằng vàng cho Vladimir Putin, vốn
không dám rời khỏi Nga từ khi bị Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) truy nã.
Putin và Tập như vậy sẽ gặp nhau đến 41 lần.
Bắc Kinh vẫn ấp ủ hy vọng giành lại vùng Viễn Đông Nga
L’Express
nhắc lại, nước Nga Sa hoàng vào đầu thế kỷ 20 đã giành được miếng bánh
to nhất khi cùng với các cường quốc phân chia Trung Hoa thời nhà Thanh
sau cuộc chiến tranh nha phiến : gần 2 triệu cây số vuông đất, rộng hơn
cả Đức và Pháp cộng lại. Nga chiếm phần phía bắc và duyên hải phía đông
của Mãn Châu, khiến Trung Quốc mất đường ra biển Nhật Bản. Ở Trung Á,
Nga sở hữu vùng đất nay là Kazakhstan và Kyrgyzstan.
Sự thành
lập Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa không thay đổi tình thế giữa hai chế độ.
Để cho thấy ai là ông chủ, Stalin đã bắt Mao phải ăn chực nằm chờ ở
ngoại ô Matxcơva hai tháng trời mới cho gặp để ký hiệp ước Nga-Trung
ngày 14/02/1950. Nhà sử học Pierre Andrieu thuật lại, « Mao phàn nàn chẳng biết làm gì ngoài ‘ăn, ngủ và đi toa-lét’ ». Năm 1969, giữa hai « nước cộng sản anh em » đã suýt xảy ra chiến tranh nguyên tử.
Nhà
phân tích Alice Ekman cho rằng dưới mắt Tập Cận Bình, việc xích lại gần
với Nga lợi nhiều hơn hại. Trước hết, có thể yên tâm về 4.200 kilomet
đường biên giới với Nga trong trường hợp xung đột với Hoa Kỳ về Đài Loan
chẳng hạn. Cả hai nhà độc tài đều chống Mỹ, coi Washington là mối đe
dọa cho an ninh và chính trị. Dù kinh tế Nga chỉ bằng 1/10 Trung Quốc,
Matxcơva vẫn là ủy viên Hội Đồng Bảo An, sở hữu bom nguyên tử, Bắc Kinh
cần đến để phá hoại trật tự quốc tế do Hoa Kỳ thống trị. Nhóm BRICS và
Tổ chức Hợp tác Thượng Hải lập ra để loại phương Tây, tập trung nỗ lực
của Nga và Trung Quốc cho mục đích trên.
Những vết thương quá khứ
vẫn chưa liền sẹo, giới tinh hoa ở Hoa lục vẫn hy vọng thu hồi vùng Viễn
Đông Nga. Nhưng theo nhà nghiên cứu Bobo Lo của IFRI, trước mắt Trung
Quốc chưa cần đến vì đang thống trị về kinh tế tại đây. Ông cho rằng mối
nguy lớn nhất là bất ổn tại Trung Quốc nếu kinh tế sụp đổ hay lao vào
một cuộc chiến với Mỹ và bại trận. Tương tự, nếu chế độ Putin bị lật đổ
cũng dẫn đến tình thế bất lợi cho Bắc Kinh.
Thảm kịch Karabakh, nền văn minh có nguy cơ bị hủy diệt
Về một cuộc chiến khác cũng tại châu Âu, L’Obs nhận định « Một bi kịch Armenia ».Courrier International chạy tựa trang nhất « Thượng Karabakh, thùng thuốc súng của Kavkaz ». Le Point lo âu « Armenia, một nền văn minh có nguy cơ bị hủy diệt ».Sống
sót qua một thế kỷ căng thẳng và đẫm máu, sau ba thập niên chiến đấu vì
độc lập, Thượng Karabakh vừa chấm dứt sự tồn tại, chỉ vài tiếng đồng hồ
sau khi quân Azerbaijan tấn công.Ngay khi kẻ chiến thắng mở lại con
đường nối với Armenia, những người dân đói khát, khủng hoảng, kiệt lực
sau chín tháng bị phong tỏa toàn bộ, đã ồ ạt ra đi.
Hầu như toàn
bộ cư dân Thượng Karabakh đều di tản, trước sự sững sờ của phương Tây :
tổng thống độc tài của Azerbaijan, ông Aliev từng hứa hẹn không dùng đến
vũ lực. Đó là kết quả của chính sách thanh lọc chủng tộc bằng khủng bố,
bằng vây hãm như thời Trung Cổ. Người dân không còn thực phẩm, thuốc
men, xăng dầu…trường học đóng cửa vì không có điện nước, người bệnh
không được chữa trị cũng không chuyển viện, còn Ilham Aliev nói rằng họ
là « khủng bố ». Người ta cũng không quên trong trận chiến năm 2020,
Baku từng sử dụng bom bi, tra tấn tù nhân Armenia rồi phổ biến những
hình ảnh thê thảm của họ trên mạng xã hội.
Nhà sử học Michel
Marian nhận định, cộng đồng quốc tế sẽ phải cắn rứt lương tâm trước cuộc
di tản khổng lồ này. Từ đầu cuộc xung đột, các định chế vẫn ưu tiên cho
nguyên tắc toàn vẹn lãnh thổ (Karabakh thuộc về Azerbaijan) thay vì
quyền tự quyết (cư dân Karabakh không phải là người Azerbaijan). Cuộc di
tản lần này là vĩnh viễn, là chấn thương lâu dài cho một cộng đồng khác
với người Armenia ở Armenia. Karabakh có phương ngữ riêng, lịch sử
riêng, rất gắn bó với Nga từ thời kỳ Sa hoàng. Họ gần như song ngữ
Nga-Armenia, đóng góp nhiều người hùng trong « Cuộc chiến tranh vệ quốc
vĩ đại ». Sự phản bội của Matxcơva khiến việc mất quê hương còn đau đớn
hơn.
Khủng hoảng tị nạn đe dọa Armenia
Về hậu quả, L'Express cảnh báo « Bóng ma một cuộc khủng hoảng tị nạn ở Armenia ».Khả
năng tiếp nhận của quốc gia miền núi chưa đầy 3 triệu dân đứng trước
thử thách chưa từng thấy. Thủ tướng Nikol Pachinian trước đó tuyên bố
sẵn sàng đón nhận 40.000 người anh em Thượng Karabakh, nhưng hầu như cả
120.000 dân của vùng đất này đều bỏ chạy sang Erevan. Đây là cú sốc lớn.
Họ
sẽ ở đâu ? Thủ đô Erevan tập trung 40 % dân số, từ năm ngoái đã bị
khủng hoảng nhà ở vì mấy chục ngàn người Nga trốn lệnh động viên sang tị
nạn, tiền thuê nhà vượt quá khả năng của dân địa phương. Những vùng đất
xung quanh thì kém phát triển, các bệnh viện, trường học ở Erevan sẽ
nhanh chóng quá tải. Một số người tị nạn có người thân tại Armenia có
thể tạm ở nhờ, những người khác tạm ngụ trong khách sạn, trung tâm xã
hội, trường học.
Về lâu về dài phải có chỗ ở cho họ, số 25 triệu
đô la do Hoa Kỳ và Liên Hiệp Châu Âu gởi sang như muối bỏ biển. Và còn
120.000 cuộc đời phải làm lại. Gia tài cả đời phải bỏ lại sau lưng,
người tị nạn hiện chỉ có 100.000 dram (240 euro) được thủ tướng hứa hẹn.
Trong bối cảnh kinh tế khó khăn và thị trường lao động bão hòa, việc
hội nhập của họ sẽ rất vất vả, chưa kể chấn động lớn lao về tâm lý.
Nhiều người đã thất lạc người thân trong lúc chạy loạn, khoảng mấy trăm
người đã bị thương hay thiệt mạng vì mìn trên đường di tản.
Định chế nào thay thế Liên Hiệp Quốc ?
L'Obs đặt câu hỏi « Làm thế nào thay thế Liên Hiệp Quốc ? ».
Cứ mỗi lần những hình ảnh thảm khốc xuất hiện, một tiếng thét lại bật
ra từ trái tim : Vậy cộng đồng quốc tế làm gì ? Lời đáp thường là :
Chẳng làm gì cả. Bởi vì không còn cộng đồng quốc tế.
Người Armenia
cô đơn trước vũ lực của Azerbaijan, không ai ngăn được hồi kết của một
vùng đất ngàn năm tuổi. Chẳng phải là Armenia vốn yếu về quân sự. Chẳng
phải là Nga, đóng vai trọng tài trong lần xung đột trước nhưng lần này
để mặc vì tính toán. Không phải là châu Âu không có phương tiện lẫn
quyền hạn vì Thượng Karabakh là nước cộng hòa tự phong. Và chẳng phải là
Liên Hiệp Quốc, chỉ là con số cộng các quốc gia thành viên, bị tê liệt
khi ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an lại là kẻ đi xâm lược.
Trong
thập niên 30, Hội Quốc Liên từng bất lực với những cuộc khủng hoảng
trước khi xảy ra Đệ nhị Thế chiến. Năm 1936, vua Hailé Sélassié của
Ethiopia, khi quân đội Mussolini xâm chiếm nước mình đã cảnh báo các
thành viên châu Âu tại Hội Quốc Liên, nếu để yên, các vị sẽ là những
người tiếp theo. Dự báo này đã thành sự thực sau đó.
Thất bại của
Hội Quốc Liên dẫn đến sự thành lập Liên Hiệp Quốc năm 1945 tại San
Francisco bởi các nước thắng trận. Ngày nay Liên Hiệp Quốc có nhiều điểm
yếu : các định chế đã lỗi thời, sự đối địch giữa các cường quốc. Thế
nên cần nghĩ đến một cơ cấu an ninh tập thể và quản trị thế giới thay
thế Liên Hiệp Quốc một ngày nào đó, với hy vọng không như thời kỳ cuối
của Hội Quốc Liên - phải có một thảm họa lớn hơn để hình thành một thế
giới mới.
Miến Điện : Thầy bói, hy vọng cuối cùng cho thân nhân tù chính trị
Tại Đông Nam Á, Courrier International trích dịch tờ Frontier Myanmar cho biết « Thầy bói nay là hy vọng cuối cùng »
của gia đình các tù nhân chính trị Miến Điện. Từ sau vụ đảo chánh, hàng
ngàn nhà ly khai bị bắt và kết án, ngay cả giới luật sư cũng bị đàn áp.
Sư sãi Phật giáo thường đứng về phía chính quyền nên những người tuyệt
vọng nhất quay sang trông cậy vào…thầy bói.
Họ nghe
lời « thầy » nhang đèn, hoa quả cúng bái, niệm Phật, phóng sinh chim
sẻ, cua… để mong người thân được trả tự do. Một thầy bói khi vào tù,
được bạn tù nhờ xem vận mệnh, mới biết đa số là những công dân bình
thường, chẳng phải là những kẻ nổi dậy. Người này tin rằng việc tập đoàn
quân sự thường xuyên phóng thích tù chính trị là để trả bớt « nghiệp »
giống như người dân phóng sinh, vì các tướng tá cũng rất mê tín.