Trong vòng chưa đầy một năm, tổng thống Trump làm trung gian cho ít nhất 6 thỏa thuận ngừng bắn, hòa bình (Thái Lan-Cam Bốt, Rwanda-CHDC Congo, Israel-Hamas, Israel-Iran, Ấn Độ-Pakistan, Armenia-Azerbaidjan) và đang gây áp lực để buộc Nga và Ukraina ngừng bắn.

“Kinh doanh” hòa bình kiểu Trump

Một điểm chung trong tất cả những thỏa thuận này là “hòa bình đạt được là nhờ ảnh hưởng mạnh mẽ của Mỹ đối với những bên khác”, theo giải thích của Mark Cogan, phó giáo sư nghiên cứu về hòa bình và xung đột tại Đại học Kansai Gaidai ở Osaka, Nhật Bản với tạp chí TIME ngày 09/12. Nói một cách khác, tổng thống Trump sử dụng quan hệ thương mại làm đòn bẩy gây sức ép chính trị để “ép” đối tác ký thỏa thuận, theo kiểu “nếu không thì sẽ bị...”.

Ví dụ, mức thuế đối ứng được tổng thống Mỹ áp dụng trong thỏa thuận biên giới giữa Cam Bốt và Thái Lan. Đằng sau thỏa thuận gữa Rwanda và CHDC Congo là lời hứa Mỹ được khai thác đất hiếm ở Congo. Một số thỏa thuận ngừng bắn giữa  Israel-Hamas hoặc giữa Armenia-Azerbaidjan... đều quy định Mỹ trong vai trò nhà giám sát. Tuy nhiên, theo chuyên gia Mark Cogan, do “hòa bình chỉ là vấn đề giao dịch”, cho nên không giải quyết được khủng hoảng một cách triệt để hoặc gốc rễ của xung đột. Kết quả đạt được bằng cách tiếp cận đơn phương - đôi khi cản trở các định chế đa phương và các cơ chế áp dụng - trở nên bất trắc, đặc biệt là trong các cuộc xung đột có từ lâu và phức tạp.

Trường hợp Cam Bốt và Thái Lan tái xung đột ở biên giới, khiến hơn một nửa triệu dân phải sơ tán ngày 10/12 là trường hợp cụ thể và khiến thỏa thuận ký tháng 10/2025, chưa kịp ráo mực, đã có nguy cơ thất bại. Tổng thống Trump tưởng chừng chỉ cần một cú điện thoại là hai nước nghe lời “chấm dứt” xung đột. Điều này càng cho thấy sự thiếu hiểu biết của ông Trump về nội tình hai nước.

Thiếu hiểu biết về nội tình chính trị

Nhìn rộng hơn thì “những tính toán chính trị quốc gia quan trọng hơn là hòa bình”, theo giải thích của ông Cogan. Su Mon, nhà phân tích chính về Châu Á-Thái Bình Dương tại dự án ACLED, đánh giá với trang Bloomberg : “Tại nhiều nước Đông Nam Á, các nhà lãnh đạo chính trị cần một vấn đề nào đó để duy trì sự ủng hộ của công chúng đối với chế độ. Một mối đe dọa từ bên ngoài luôn góp phần củng cố sự đoàn kết giữa chính phủ và nhân dân”. Bangkok khẳng định “kiên quyết bảo vệ lợi ích quốc gia, bảo đảm an ninh và chủ quyền”. Cam Bốt coi Thái Lan là “những kẻ xâm lược” đã bắn vào lãnh thổ Cam Bốt “để buộc chúng ta đáp trả... và phá hủy thỏa thuận ngừng bắn”.

“Hòa bình theo kiểu của Trump”, được chuyên gia Mark Cogan cho rằng “chỉ là ngừng bạo lực và khởi đầu cho việc triển khai một giải pháp chính trị. Vấn đề ở chỗ đó chỉ là hòa bình tương đối”. Liệu xung đột tái diễn giữa Thái Lan và Cam Bốt có khiến tổng thống Mỹ phải thận trọng hơn về thỏa thuận hòa bình giữa Ukraina và Nga ?

Dù sao “hòa bình kiểu Trump” sẽ không dễ áp dụng trong cuộc chiến của Nga ở Ukraina. Kiev ở thế yếu, nhưng cuộc chiến không chỉ liên quan đến một mình Ukraina, mà cả châu Âu và liên minh quân sự Bắc Đại Tây Dương-NATO. Tổng thống Zelensky bị ép cắt đất cho Nga nhưng Hiến Pháp và người dân không cho phép.

Về phía Nga, liệu có gì bảo đảm rằng điện Kremlin sẽ không lợi dụng “được đằng chân lân đằng đầu” khi được Mỹ thỏa mãn mọi điều kiện. Nga không giống như những nước nhỏ mà tổng thống Trump đứng ra làm trung gian, mà là một cường quốc quân sự, đang gây dựng mạng lưới phương Nam dù bị phương Tây cô lập. Cuối cùng, từ đầu các cuộc đàm phán đến nay, tổng thống Trump đang thực hiện những yêu cầu của Matxcơva và ông Putin mới là người cầm trịch.

Báo China South Morning Post ngày 10-12 đưa tin Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Shinjiro Koizumi đã bày tỏ quan ngại về cuộc tuần tra chung trên không do Nga - Trung Quốc triển khai thời gian gần đây.

Bộ Giáo dục Thái Lan đóng cửa 990 trường học

Theo báo Bangkok Post, Bộ trưởng Giáo dục Narumon Pinyosinwat cho biết hôm 9-12, gần 1.000 trường học dọc biên giới Thái Lan - Campuchia đã được lệnh đóng cửa phòng ngừa sau các vụ đụng độ vũ trang tái bùng phát.

Theo Văn phòng Ủy ban Giáo dục cơ bản (Obec), số trường phải đóng cửa đã tăng từ hơn 600 trường hôm 8-12 lên 990 trường vào chiều 9-12. Chính quyền chỉ cho phép mở cửa trở lại khi cơ quan an ninh địa phương xác nhận an toàn.

Hiện chưa ghi nhận bất kỳ thiệt hại cấu trúc nào đối với các tòa nhà trường học.

Một số trường ở khu vực an toàn cũng được trưng dụng làm nơi trú ẩn cho người dân sơ tán, trong khi các đội giáo dục nghề nghiệp được điều lên biên giới để hỗ trợ hậu cần và dựng bếp ăn cộng đồng.

Bộ Giáo dục Thái Lan cũng đã kích hoạt các phương án học tập dự phòng gồm bài tập mang về nhà, học trực tuyến và dạy trực tiếp hạn chế khi điều kiện cho phép. Học liệu dành cho trẻ tại điểm trú ẩn cũng đang được chuẩn bị.

Ngoài ra, căng thẳng leo thang cũng khiến kỳ thi tuyển sinh đại học TGAT/TPAT2–5 tại bảy tỉnh biên giới Thái Lan gồm Trat, Chanthaburi, Sa Kaeo, Buri Ram, Surin, Si Sa Ket và Ubon Ratchathani phải hoãn lại.

Các bài thi dự kiến diễn ra từ ngày 13 đến 15-12 sẽ được dời lịch vì lý do an toàn, thời gian thi mới sẽ được công bố sau. Tại các khu vực không bị ảnh hưởng bởi căng thẳng biên giới hoặc lũ lụt ở miền Nam, kỳ thi vẫn diễn ra như kế hoạch.

Campuchia đóng cửa trường học ở sáu tỉnh

Trong khi đó, theo báo Khmer Times, tại Campuchia, Bộ Giáo dục nước này cho biết các trường ở sáu tỉnh biên giới - gồm Preah Vihear, Oddar Meanchey, Banteay Meanchey, Pursat, Battambang và Koh Kong - đã đồng loạt tạm dừng hoạt động dạy học.

Tính đến ngày 9-12, 514 trường học ở sáu tỉnh đã đóng cửa, ảnh hưởng đến 130.000 học sinh và 4.650 giáo viên.

Giới chức khẳng định việc tạm dừng dạy học nhằm ưu tiên tuyệt đối an toàn cho giáo viên và học sinh, trong bối cảnh tình hình an ninh tại biên giới tiếp tục diễn biến phức tạp.

Cùng ngày, Bộ Nội vụ Campuchia cho biết các cuộc tấn công của quân đội Thái Lan đã phá hủy cơ sở hạ tầng dân sự và làm gián đoạn các dịch vụ thiết yếu.

Nhiều nhà dân, trụ sở doanh nghiệp tư nhân, trường học và đường giao thông công cộng đã bị hư hại bởi pháo kích và các đợt không kích.

Đại diện Tổ chức UNICEF tại Campuchia, ông Will Parks, cho biết UNICEF đang theo dõi sát tình hình và phối hợp với chính quyền để đánh giá nhu cầu, đồng thời cung cấp hỗ trợ thiết yếu cho các gia đình và trẻ em bị ảnh hưởng.

“Trẻ em phải luôn được bảo vệ, và sự an toàn cũng như phúc lợi của các em phải được đặt lên hàng đầu”, ông nói.

Chính phủ Canada sẽ đầu tư 1,7 tỉ đô la Canada (CAD) (khoảng 1,2 tỉ USD) để thu hút 1.000 nhà nghiên cứu hàng đầu thế giới và các học giả người Canada đang làm việc ở nước ngoài.

Đăng ngày: 10/12/2025 - 12:11Sửa đổi ngày: 10/12/2025 - 13:36

2 phút Thời gian đọc

Theo AFP, thủ tướng Úc Anthony Albanese tuyên bố đây là biện pháp « giành lại quyền kiểm soát » từ các nền tảng mạng xã hội và là « một trong những sự thay đổi lớn nhất về văn hóa và xã hội » của Úc. Tuy nhiên, giới quan sát bi quan về tính khả thi của quy định cấm này. 

Từ Sydney, thông tín viên Grégory Plesse giải thích :

« Theo luật pháp của Úc, các nền tảng trực tuyến phải chịu trách nhiệm tự xác minh độ tuổi của người dùng, có thể sử dụng bất kỳ phương pháp nào họ muốn, ngoại trừ việc yêu cầu người dùng cung cấp bản sao giấy tờ tùy thân.

Vấn đề là không khó để lách các phương pháp này, nhất là phương pháp nhận diện gương mặt. Cách nay vài tuần, các nhà nghiên cứu của Mỹ và Úc đã chứng minh rằng một chiếc mặt nạ hóa trang kiểu lễ hội Halloween đơn giản hoặc một bộ ria mép giả cũng đủ để đánh lừa các công nghệ xác minh độ tuổi.

Thêm vào đó, cứ 3 người dùng internet ở Úc thì có 1 người sử dụng VPN, phần mềm cho phép người dùng kết nối internet ẩn danh, an toàn, che giấu vị trí kết nối internet của họ. Do đó, đối với những người dưới 16 tuổi và sử dụng phần mềm VPN, họ thậm chí không cần phải trải qua các bài kiểm tra xác minh độ tuổi.

Sáng kiến ​​của Úc đã truyền cảm hứng cho nhiều nước khác, trong đó có cả Pháp, và sẽ đóng vai trò như một trái bóng thử nghiệm, thế nhưng trái bóng này có nhiều nguy cơ bị nổ tung ».

Trong số các nước đi đầu về phòng chống nạn trẻ vị thành niên nghiện sử dụng mạng xã hội, ngoài Úc có thể kể đến Trung Quốc. Ngay từ năm 2023, Bắc Kinh đã áp đặt lệnh cấm người dưới 18 tuổi dùng mạng xã hội từ 22 giờ đêm đến 06 giờ sáng hôm sau, và thời gian dùng mạng xã hội là từ 40 phút đến 2 giờ đồng hồ mỗi ngày, tùy độ tuổi.

Pháp hồi tháng 07/2023 cũng đã thông qua một đạo luật, theo đó trẻ dưới 15 tuổi muốn dùng mạng xã hội phải có sự đồng ý của phụ huynh. Độ tuổi này ở Đức là 16 và tại Ý là 14.

Nhìn sang châu Á, Malaysia dự kiến cấm trẻ dưới 16 tuổi đăng nhập các mạng xã hội kể từ năm 2026.

Nhật báo Le Monde hôm nay chạy tựa bài viết về thái độ cứng rắn của Nga trong suốt “11 năm thương lượng” về cuộc xung đột ở Ukraina. Theo tờ báo, trong hơn một thập kỷ chiến tranh, mọi cuộc đàm phán đều thất bại hết lần này đến lần khác. Cựu ngoại trưởng Ukraina Dmytro Kuleba nhắc lại rằng “từ năm 2014 đến năm 2022, Ukraina đã tiến hành khoảng 200 vòng đàm phán với phía Nga. (…) Hai mươi thỏa thuận ngừng bắn đã được ký kết nhưng ngay lập tức bị Nga vi phạm.”

Từ bản ghi nhớ Budapest, được ký sau sự sụp đổ của Liên Xô vào ngày 05/12/1994, “Nga đã ngang nhiên chà đạp lên văn kiện này, mặc dù đã cam kết bằng văn bản sẽ tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ của Ukraina để đổi lấy việc Kiev từ bỏ kho vũ khí hạt nhân,” nhà sử học Pháp Françoise Thom lưu ý.

Sau đó lại tới các thỏa thuận Minsk I và Minsk II, được ký hồi năm 2014, 2015 để chấm dứt xung đột ở Donbass. Bà Nataliya Bugayova, nhà nghiên cứu chuyên về Nga, nhấn mạnh rằng trái với mục tiêu xây dựng hòa bình, các thỏa thuận này thực tế đã “giúp Nga chuẩn bị cho một cuộc xâm lược quy mô lớn vào năm 2022”. Bà giải thích thêm : “Chúng đã cho phép Putin che giấu những đòi hỏi về sự đầu hàng của Ukraina đằng sau các lời kêu gọi hòa bình giả tạo. (…) Phương Tây đã bị ru ngủ trong ảo tưởng rằng Putin sẽ chấp nhận việc lấy một phần lãnh thổ, sự hỗ trợ được điều chỉnh dành cho Ukraina, hoặc những nỗ lực đàm phán mạnh mẽ hơn.” Như Vladislav Sourkov — cựu “quân sư” quyền lực của Kremlin — tóm tắt vào năm 2024, Minsk II “đã hợp thức hóa sự phân chia đầu tiên của Ukraina”. 

Rồi kể từ cuộc xâm lược Ukraina của Nga vào ngày 24/02/2022, các vòng đàm phán được tiến hành ở Belarus, Thổ Nhĩ Kỳ, Matxcơva và Anchorage (Hoa Kỳ) cũng không mang lại kết quả. Mỗi lần như vậy, Nga đều giữ lập trường không nhượng bộ. Viễn cảnh về một thỏa hiệp lại càng ít khả thi hơn bởi vì chủ nhân Điện Kremlin từ trước đến nay không xem Ukraina như một Nhà nước thực sự mà chỉ là một thực thể “chống Nga”. Theo báo cáo được công bố vào tháng 8 bởi tổ chức phi chính phủ Eastern Human Rights Group, Ukraina ngày nay vẫn được mô tả như vậy trong sách giáo khoa Nga. Vladimir Putin bằng mọi giá muốn giữ Kiev dưới sự kiểm soát của mình.

Noi gương Ý, Liên Âu muốn lập trung tâm tạm giữ người nhập cư bất hợp pháp tại nước thứ ba 

Vẫn về thời sự châu Âu, nhật báo La Croix hôm nay có bài viết về chính sách siết chặt nhập cư của khối 27 nước. Hôm 08/12, Liên Hiệp Châu Âu đang tính toán đến việc triển khai các trung tâm tạm giữ người nhập cư bất hợp pháp tại các nước thứ ba, như những gì mà Ý đã làm tại Albanie. Hà Lan đang đàm phán với Ouganda. Đức, Thụy Điển, Đan Mạch, Hy Lạp cũng có các dự án tương tự… Những trung tâm này, được gọi là “các trung tâm hồi hương”, dự kiến sẽ tăng lên trong những năm tới.

Các bộ trưởng cũng đã thống nhất rằng người xin tị nạn đến từ những quốc gia nơi tình hình tại quê hương vẫn được coi là “an toàn” như Kosovo, Maroc, Tunisia, Ai Cập, Ấn Độ, Bangladesh hoặc Colombia, sẽ được xử lý hồ sơ trong vài ngày tại biên giới, với khả năng bị từ chối rất cao. Những người xin tị nạn bị từ chối có thể dễ dàng bị trục xuất hơn, ngay cả khi họ đã di chuyển sang một quốc gia khác trong không gian Schengen. Họ cũng có thể bị trục xuất sang những nước mà họ không có bất kỳ liên hệ nào, thay vì chỉ bị đưa về nước nguyên quán như trước đây.

Những biện pháp này hiện đã được Hội đồng Bộ trưởng Liên Hiệp Châu Âu phê chuẩn, nhưng vẫn cần được Nghị Viện Châu Âu thông qua. Phe cánh hữu chiếm đa số sẽ thông qua mà không gặp khó khăn, với sự ủng hộ của cực hữu.

Một biện pháp khác cũng được thông qua vào thứ Hai, có thể có hiệu lực ngay từ tháng 6 năm tới, liên quan đến một cơ chế “đoàn kết”, nhằm phân bổ gánh nặng tiếp nhận người tị nạn giữa các quốc gia châu Âu. Cơ chế này đã được Nghị Viện Châu Âu thông qua trong khuôn khổ Hiệp ước về tị nạn và di cư. Cơ chế này sẽ cho phép các quốc gia chịu áp lực di cư mạnh có thể chuyển người xin tị nạn sang các quốc gia khác hoặc nhận hỗ trợ tài chính. Ví dụ, 21.000 người xin tị nạn mới đến Ý, Tây Ban Nha, Hy Lạp và Síp có thể được tiếp nhận bởi các thành viên khác của Liên Âu vào năm 2026.

Nhưng Hungary đã tuyên bố rằng họ không muốn áp dụng biện pháp này. Ủy Ban Châu Âu cho biết các quy tắc mới là “bắt buộc nhưng có sự linh hoạt”. Thật vậy, bất kỳ quốc gia nào cũng có thể chọn trả 20.000 euro thay vì tiếp nhận một người xin tị nạn.

Pháp : Có gì trong dự luật ngân sách an sinh xã hội mới được thông qua ? 

Về thời sự nước Pháp, nhiều báo hôm nay có bài viết về việc dự luật an sinh xã hội được thông qua vào tối qua, 09/12, với số phiếu sít sao (247 phiếu thuận và 234 phiếu chống). Le Figaro tóm tắt về nội dung của dự luật trong bài “Ngân sách an sinh xã hội được Quốc Hội thông qua, bao gồm những gì”. Theo đó, dự luật tạm đình chỉ cho đến tháng 01/2028 lộ trình nâng tuổi nghỉ hưu hợp pháp lên 64 tuổi. Dự luật cũng quy định, từ ngày 01/01/2026, việc thiết lập một chế độ nghỉ sinh con bổ sung mà cả hai cha mẹ đều có thể hưởng. Việc chi trả cho chế độ nghỉ này sẽ ở mức 70% lương ròng trong tháng đầu tiên và 60% trong tháng thứ hai. Quốc Hội cũng đã thông qua việc giới hạn thời gian nghỉ ốm: thời gian nghỉ không thể vượt quá một tháng đối với đơn kê đầu tiên và hai tháng cho mỗi lần gia hạn.

Động cơ chính trị đằng sau tình trạng leo thang xung đột giữa Thái Lan và Cam Bốt 

Về tình hình châu Á, nhật báo Le Monde hôm nay quan tâm đến cuộc xung đột leo thang tại biên giới Thái Lan và Cam Bốt. Sau các cuộc đọ súng từ hôm Chủ nhật, 07/12, xung đột giữa hai nước trở nên đáng lo ngại hơn vào thứ Hai và thứ Ba, với các cuộc oanh kích của không quân Thái Lan nhằm vào các vị trí quân sự của Cam Bốt và các loạt bắn rocket từ phía Cam Bốt. Phnom Penh cho biết bảy dân thường đã thiệt mạng. Trong khi Bangkok cho biết một binh sĩ và hai người dân tử vong vào thứ Ba. Hàng nghìn cư dân đã được sơ tán ở cả hai bên biên giới.

Những cuộc đụng độ mới này gây tổn hại nghiêm trọng đến thỏa thuận ngừng bắn mà hai nước ký kết hôm 26/10 tại Malaysia dưới sự bảo trợ của tổng thống Mỹ Donald Trump, sau một đợt bùng phát bạo lực chưa từng có từ ngày 24 đến 28/07 khiến từ 40 đến 60 người thiệt mạng. Hai nước tranh chấp về đường biên giới chung được thừa hưởng từ thời Pháp thuộc tại Đông Dương, và cáo buộc lẫn nhau xâm phạm lãnh thổ của mình.

Vượt lên trên các tường thuật trái ngược nhau, bối cảnh chính trị ở cả hai bên biên giới hầu như không tạo điều kiện cho việc giảm leo thang căng thẳng. Tại Thái Lan, dư luận vẫn bị ám ảnh bởi các vụ tấn công ngày 24/07. Khi cuộc bầu cử dự kiến vào đầu năm 2026 đang đến gần, thủ tướng Thái Lan, Anutin Charnvirakul, thuộc phe quân đội, lại càng muốn thể hiện lập trường cứng rắn. Bên cạnh đó, chính phủ của Anutin tồn tại nhờ sự ủng hộ tạm thời của phe đối lập tiến bộ, vốn cũng ủng hộ lập trường cứng rắn hơn về các vấn đề biên giới và về vấn nạn gian lận trực tuyến — lĩnh vực mà CamBốt bị cáo buộc là một trong những điểm nóng lớn nhất ở Đông Nam Á. 

Về phần Phnom Penh, chính phủ của thủ tướng Hun Manet, vẫn nằm dưới cái bóng của cha ông, Hun Sen — nhân vật quyền lực nhất nước — đang không ngần ngại khai thác chủ nghĩa dân tộc, tố cáo một cuộc “xâm lược” và “tấn công” từ Thái Lan. Hôm thứ Ba, Hun Sen đã đăng lên Facebook một bài diễn thuyết dài, khẳng định rằng Cam Bốt buộc phải “đáp trả để bảo vệ lãnh thổ của mình. (…) Chúng tôi chắc chắn sẽ không khoanh tay đứng nhìn.”

Thế hệ Z : Dễ dàng lật đổ một chế độ nhưng loay hoay trong việc xây dựng một chế độ mới

Trong khi đó, Les Echos hôm nay phân tích về làn sóng biểu tình của thế hệ Zoomer, hay còn gọi tắt là Gen Z, những người sinh ra từ năm 1995-2012. Trong vòng hai mươi tháng, thế hệ này đã “hạ bệ” các chính phủ của Bangladesh, Nepal, Peru và Madagascar. Họ đã khiến hoặc vẫn đang khiến các chính phủ đương nhiệm ở Mêhicô, Serbia, Sri Lanka, Togo, Maroc, Paraguay, Philippines, Cameroon, Ecuador, Kenya, Thái Lan, Iran, Indonesia, Maldives và Đông Timor phải run sợ. Và dự kiến danh sách này sẽ còn tiếp tục dài thêm.

Thế hệ này nhắm vào những chế độ rất khác nhau, từ xã hội chủ nghĩa, đến tư bản thân hữu, từ những chế độ độc tài đến bán dân chủ. Ở các quốc gia theo Kitô giáo, Hồi giáo và cả Phật giáo. Những lý do dẫn đến sự nổi dậy cũng khá đa dạng. Từ biểu tình chống lại các khoản chi tiêu công xa hoa ở Maroc; cải cách lương hưu ở Peru; giảm trợ cấp xăng dầu ở Ecuador; các chỉ tiêu công việc ưu tiên cho “con cái quan chức” ở Bangladesh; việc đội khăn trùm đầu ở Iran; chính sách môi trường liều lĩnh ở Sri Lanka; tình trạng mất an ninh liên quan đến ma túy ở Mêhicô; giám sát mạng xã hội và tình trạng “ngậm thìa vàng” ở Nepal; gian lận bầu cử ở Cameroon; thiếu công bằng trong phân phối của cải ở Indonesia; đàn áp ở Togo ... 

Ngược lại, phương thức hành động của họ lại rất đồng nhất : vận động trên các mạng xã hội, từ TikTok, WhatsApp đến Instagram. Thế hệ Z chưa từng biết đến một thế giới không có smartphone, thiết bị cho phép bất kỳ ai cũng có thể tạm thời trở thành phóng viên hoặc nhà bình luận, với những thông điệp ngắn gọn, mạnh mẽ, đầy phẫn nộ nhưng cũng hài hước, cùng cách sử dụng hashtag thông minh. Smartphone còn cho phép họ nắm thông tin tức thời về những gì xảy ra tại các điểm biểu tình/đàn áp, cũng như trên khắp thế giới để lấy cảm hứng và so sánh.

Dù mạng xã hội tạo điều kiện thuận lợi cho việc huy động các thành viên, họ lại gặp khó khăn trong việc chuyển hóa thành một dự án chính trị có cấu trúc. Thế hệ Z có thể dễ dàng lật đổ một chế độ nhưng lại gặp khó khăn trong việc xây dựng một chế độ mới. Họ thấy rõ những gì họ không muốn nữa nhưng không nhận ra mình muốn xây dựng cái gì để thay thế. Những đề xuất của họ trong việc chống tham nhũng và chủ nghĩa thân hữu, hay chống lãng phí trong các dịch vụ công còn mù mờ.