18 tháng 3 2025

SCB - ngân hàng chịu trách nhiệm cho vụ gian lận tài chính lớn nhất Việt Nam - đã nhận được gói 'cứu trợ' từ Ngân hàng Nhà nước có trị giá lên tới 5% tổng sản lượng kinh tế quốc gia năm 2024.

Sun Group hy vọng sẽ trả lại khoản tiền này trong vòng 15 năm, theo các tài liệu mà hãng tin Reuters tiếp cận được và dẫn lại hôm 18/3.

Khoản tiền gần 657 ngàn tỷ đồng đã được bơm cho Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài Gòn (SCB), kể từ khi người dân rút tiền ồ ạt năm 2022 sau khi bà Trương Mỹ Lan, người nắm quyền kiểm soát SCB trên thực tế, bị bắt giữ.

Sự việc này cho thấy Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn trong việc giám sát các ngân hàng và ngăn chặn những rủi ro tiềm ẩn trong toàn ngành.

Trong bối cảnh nền kinh tế định hướng xuất khẩu của Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ chiến tranh thương mại toàn cầu do Tổng thống Donald Trump áp thuế quan lên các đối tác thương mại của Mỹ, quốc gia Đông Nam Á này cũng đang phải vật lộn với những vấn đề nội tại.

Theo lộ trình 'giải cứu' được Sun Group chuẩn bị - nhà phát triển được Ngân hàng Nhà nước giao nhiệm vụ hỗ trợ SCB từ tháng 11/2023, SCB vẫn "hoàn toàn phụ thuộc vào các khoản vay đặc biệt" từ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam để chi trả cho các giao dịch rút tiền gửi.

Khoản cho vay của NHNN dự kiến sẽ đạt 657 ngàn tỷ đồng trong năm đầu tiên tái cơ cấu.

SCB, dưới quyền sở hữu của Sun Group, sẽ bắt đầu trả nợ NHNN vào năm thứ 14 của kế hoạch giải cứu, tùy thuộc vào tình hình thị trường, theo kịch bản cơ bản của kế hoạch dài 222 trang chưa từng được công bố trước đây.

Trước đó, báo chí trong nước không nêu tên Sun Group là bên sẽ tham gia cơ cấu SCB. Khoảng một giờ sau khi Reuters đăng thông tin về kế hoạch của Sun Group, trang VN Business dẫn lại thông tin của Reuters trong một bài viết với nhan đề ''Ai sẽ 'giải cứu' SCB: Kế hoạch 15 năm và khoản vay 657 nghìn tỷ đồng''.

Bài viết dẫn lại thông tin về kế hoạch của ''một tập đoàn tư nhân lớn'' nhưng không nêu tên chủ thể này. Dù vậy, từ khóa ''Sun Group'' vẫn hiện lên ở cuối bài.

Reuters không thể xác định liệu kế hoạch của Sun Group có nhận được sự ủng hộ của chính phủ và Đảng Cộng sản Việt Nam hay không, hoặc liệu nó có được phê duyệt theo đúng thời gian biểu mà công ty này đề ra hay không.

Sun Group, SCB, Ngân hàng Nhà nước và Bộ Tài chính đều không phản hồi các yêu cầu bình luận qua email và điện thoại từ phía Reuters.

Tiền gửi bốc hơi, lỗ chồng chất

Vụ bê bối nổ ra vào tháng 10/2022 với việc bà trùm bất động sản Trương Mỹ Lan bị bắt giữ. Viện kiểm sát cáo buộc bà Lan đã xây dựng một đế chế bất động sản được nuôi sống trong suốt một thập kỷ bằng 44 tỷ đô la Mỹ tiền vay từ SCB.

Việc bà Lan - người đã sử dụng các cá nhân đứng tên hộ để kiểm soát một trong những ngân hàng thương mại lớn nhất Việt Nam về lượng tiền gửi - bị bắt đã gây ra làn sóng hoảng loạn trong những người gửi tiền.

Điều này buộc NHNN phải bơm 4 tỷ đô la Mỹ chỉ trong ba tuần sau vụ bắt giữ, và hàng tỷ đô la khác sau đó để ngăn chặn nguy cơ sụp đổ của ngân hàng, theo một tài liệu mà Reuters tiếp cận được.

Báo cáo của Sun Group cho thấy tình trạng vốn đã rất tồi tệ của SCB vào thời điểm xảy ra vụ rút tiền hàng loạt chỉ đang trở nên tiêu cực hơn, đòi hỏi phải có một kế hoạch tái cơ cấu kéo dài nhiều năm như đề xuất.

Theo tài liệu, lượng tiền gửi đã giảm mạnh xuống còn 19,2 ngàn tỷ đồng vào cuối năm ngoái, từ mức 669 ngàn tỷ đồng vào đầu tháng 10 /2022.

Việt Nam quy định các ngân hàng có công ty con, như SCB, phải duy trì tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu bằng 9% tổng tài sản có rủi ro điều chỉnh để đảm bảo cho các khoản lỗ tiềm ẩn.

Tỷ lệ an toàn vốn của SCB ngay trước khi xảy ra vụ rút tiền đã âm 100%, và tiếp tục tụt xuống âm 176% vào cuối năm 2024 khi các khoản lỗ tăng lên, báo cáo của Sun Group trích dẫn dữ liệu kiểm toán mới chưa từng được công bố trước đây.

Làm sao để sinh lời?

Trong các tài liệu do công an cung cấp cho phiên tòa xét xử bà Lan, số liệu mới nhất được công bố về vốn điều lệ của SCB là vào năm 2017, khi các nhà điều tra phát hiện tỷ lệ an toàn vốn của ngân hàng là âm 4,2%.

Năm đó, ngân hàng đã báo cáo tỷ lệ dương khoảng 10% và công ty kiểm toán của họ, Deloitte, không đưa ra bất kỳ cảnh báo nào trong báo cáo thường niên.

Deloitte đã không trả lời yêu cầu bình luận của Reuters.

Theo một tài liệu nội bộ của SCB do Reuters đọc được, cung cấp thông tin cập nhật hàng ngày về các khoản bơm tiền mặt, NHNN đã cho SCB vay 652,7 ngàn tỷ đồng tính đến ngày 18/2.

Kế hoạch của Sun Group nhằm mục đích đưa SCB sinh lời trở lại, viện dẫn kinh nghiệm của tập đoàn này trong lĩnh vực ngân hàng với tư cách là cổ đông lớn từ năm 2021 tại một ngân hàng nhỏ hơn - Ngân hàng Thương mại Cổ phần Quốc Dân (NCB).

Họ đề xuất đầu tư ít nhất 3 ngàn tỷ đồng vào vốn điều lệ của SCB - khoản tiền do chủ sở hữu bơm vào để tăng cường vùng đệm vốn.

Tài liệu dự báo SCB sẽ tạo ra thu nhập từ nhiều nguồn, bao gồm đầu tư vào trái phiếu chính phủ và các dự án cơ sở hạ tầng được tài trợ bằng nguồn vốn thu hồi từ các khoản vay.

Lộ trình cho thấy ngân hàng sẽ trả khoảng một nửa khoản vay của NHNN bằng cách bán các tài sản có khả năng thu hồi, quyền sử dụng đất và tài sản được dùng làm tài sản thế chấp cho các khoản vay của SCB. Phần còn lại sẽ đến từ lợi nhuận của các khoản đầu tư mới.

Tuy nhiên, theo kế hoạch của Sun Group, những tài sản có thể thu hồi được (tức là những tài sản có giá trị thực tế và có thể bán đi để lấy lại tiền) chỉ chiếm một phần rất nhỏ so với tổng số tài sản mà ngân hàng SCB đang ghi trên sổ sách.

Lý do là vì phần lớn các khoản vay mà SCB đã cấp trước đây là cho các công ty 'ma' - tức các công ty được thành lập nhưng thực chất không hoạt động - thuộc sở hữu của bà Lan và rằng những khoản vay này được đảm bảo bằng các tài sản thế chấp có giá trị đã bị thổi phồng lên rất nhiều.

Cuộc giải cứu 'chưa từng có tiền lệ'

Vào tháng 4/2024, khi có thông tin về việc NHNN bơm tiền cứu SCB, Reuters gọi đây là cuộc giải cứu "chưa có tiền lệ".

"Nếu không cho vay, SCB sẽ sụp đổ. Nếu tiếp tục cho vay, kho bạc quốc gia sẽ dần cạn kiệt," nguồn tin giấu tên nói với Reuters vào thời điểm đó.

Tình huống này đang được đánh giá là "chưa có tiền lệ" tại Việt Nam, xét trên ba yếu tố: lượng tiền mặt khổng lồ đã và đang được bơm vào SCB, sự phức tạp trong các hoạt động giải cứu và tái cơ cấu, cũng như quy mô thiệt hại hiện tại và những rủi ro tiềm ẩn rất lớn đối với toàn bộ hệ thống tài chính của quốc gia.

Theo tài liệu mà Reuters tiếp cận được, tính đến đầu tháng 4/2024, NHNN đã cấp cho SCB tổng cộng 24 tỷ đô la Mỹ dưới dạng "các khoản vay đặc biệt".

Tài liệu này, cung cấp thông tin cập nhật hàng ngày về số tiền NHNN bơm vào SCB kể từ ngày 29/3, cho thấy rằng mặc dù tốc độ bơm tiền có giảm nhẹ, nhưng trung bình mỗi tháng trong năm tháng trước đó, NHNN đã bơm vào SCB hơn 900 triệu đô la Mỹ.

Bình luận với BBC News Tiếng Việt vào tháng 4/2024, Tiến sĩ Giang Phùng, nhà nghiên cứu và giảng viên tại Trường Kinh doanh ISC Paris (Pháp), nói rằng vì Reuters ghi số liệu mà họ có được là "từ nguồn tin không được tiết lộ công khai do tính nhạy cảm" nên NHNN cũng có thể phủ nhận sự chính xác của con số.

"Tuy nhiên, theo những con số công khai và cả lời của Viện Kiểm sát trước tòa thì NHNN đang rất chật vật với việc xử lý các nghĩa vụ nợ của SCB. Theo lịch sử gần đây, trong xử lý các ngân hàng yếu kém thì NHNN sẽ không muốn để SCB phá sản hoàn toàn," TS Giang Phùng bình luận.

Cũng vào khoảng tháng 4/2024, Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu chuyên về tài chính, ngân hàng đánh giá với BBC về việc bơm tiền này.

Theo ông Hiếu, trường hợp ngân sách cạn kiệt hoặc vì lý do nào đó nhà nước phải ngừng bơm tiền cho SCB, thì sẽ có ba kịch bản chính:

Một là nhà nước có thể in thêm tiền để tiếp tục bơm cho SCB. Trong trường hợp này, dòng tiền đi vào lưu thông sẽ gây lạm phát, nợ công cao.

Theo kịch bản thứ hai, chính phủ Việt Nam sẽ buộc phải thực hiện một bước đi khó khăn, đó là khởi kiện SCB ra tòa để tiến hành thủ tục phá sản. Trong trường hợp này, người gửi tiền sẽ nhận được khoản bảo hiểm tiền gửi tối đa là 125 triệu đồng. Tuy nhiên, số phận phần tiền gửi còn lại của họ sẽ phụ thuộc vào quyết định cuối cùng của tòa án về việc xử lý ngân hàng SCB.

Kịch bản thứ ba, nếu SCB không đệ đơn phá sản, NHNN có thể chuyển giao SCB cho ngân hàng khác sau khi hết kiểm soát đặc biệt, Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) có hiệu lực từ 1/7/2024). Tuy nhiên, do nợ lớn và nợ xấu kỷ lục của SCB, việc tìm được ngân hàng nhận chuyển giao là rất khó khăn, có thể gây bất ổn cho cả hai bên.