Phía sau cuộc gặp Macron-Trump là mặt trận chung châu Âu

Đúng ba năm sau khi Nga xua quân sang nước láng giềng, tấn công Ukraina từ trên không lẫn trên bộ, cuộc chiến chuyển sang một bước ngoặt mới. Le Monde chạy tựa « Hoa Kỳ, từ ủng hộ đến bỏ rơi ». Libération ra số đặc biệt với ảnh trang nhất là tổng thống Ukraina mặc áo giáp, mắt nhìn thẳng phía trước, chạy tít « Ai có thể cứu Ukraina ? ». Les Echos nhận định « Châu Âu đang tìm cách trợ giúp Ukraina », La Croix quan tâm đến giới trẻ với hàng tựa « Ukraina, ba năm chiến tranh : Tuổi trẻ mất mát ».

Hôm nay nhiều nhà lãnh đạo châu Âu, có cả thủ tướng Canada đến thăm Kiev để bày tỏ « sự ủng hộ không gì lay chuyển », nhân kỷ niệm ba năm bị xâm lăng. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron bận rộn trên một mặt trận khác, ông đến gặp ông Donald Trump tại Nhà Trắng hôm nay. Đến thứ Năm sẽ đến lượt thủ tướng Anh Keir Starmer. Anh quốc và Pháp dẫn đầu trong việc chuẩn bị đưa ra đề nghị của châu Âu với Hoa Kỳ nhằm bảo đảm an ninh cho Ukraina trong khuôn khổ một kế hoạch hòa bình.

Một nhiệm vụ phức tạp trong lúc chiếc xe ủi Mỹ-Nga chừng như làm ngơ trước châu Âu và ngay cả người Ukraina. Ông Macron cho biết sẽ cố gắng thuyết phục Trump là không thể tỏ ra yếu đuối trước Putin, vì lợi ích của chính Hoa Kỳ. Theo Le Figaro, Anh và Pháp dự kiến điều 30.000 quân sang bảo vệ các thành phố và cơ sở hạ tầng của Ukraina. Ngay cả Thụy Sĩ cũng sẵn sàng gởi 200 quân, Đan Mạch và các nước Baltic sẽ tham gia. Cũng trong hôm nay, Pháp và Estonia tổ chức hội nghị trực tuyến khoảng mười mấy bộ trưởng quốc phòng châu Âu để phối hợp về quân sự.

Ai cứu được Ukraina khỏi móng vuốt gấu Nga ?

Trong bài xã luận « Ba năm sau, ai còn có thể cứu Ukraina ? », Libération ghi nhận chính Volodymyr Zelensky là người đầu tiên đã báo động rằng « chiến dịch quân sự đặc biệt » thực ra nhắm vào toàn châu Âu, nếu không giúp đỡ Ukraina, các nước trong châu lục sẽ là mục tiêu sắp tới.

Đúng ba năm sau cái ngày kinh hoàng 24/02/2022, nhiều người châu Âu chắc hẳn đang tua lại cuốn phim, cho thấy lẽ ra đã phải không nhân nhượng trước Nga, và nhất là phải hỗ trợ Ukraina hiệu quả hơn. Phải nhanh chóng gia tăng trừng phạt chế độ Putin, gởi kịp thời chiến đấu cơ và các loại vũ khí mà Kiev đang cần. Châu Âu quá chậm chạp, và sau ba năm, giờ đây « đang tiến đến Đệ tam Thế chiến » - như đánh giá của nhà văn Andreï Kourkov. Cách đây ba năm, Hoa Kỳ được lãnh đạo bởi một tổng thống dân chủ, ít ai nghĩ rằng người kế nhiệm lại có thể quy phục dưới chân Vladimir Putin, trao trọn tất cả những gì ông ta đòi hỏi. Và đáng xấu hổ nhất là đòi Ukraina phải trả tiền cho sự hỗ trợ, mặc cả như một người bán hàng rẻ tiền.

Tân tổng thống Mỹ chỉ thấy những gì tức thời, và những xấp tiền ve vẩy trước mắt, không nhận ra trận hồng thủy tự tạo ra cũng sẽ cuốn trôi luôn mình nếu để cho Putin ca khúc khải hoàn. Ba năm sau, liệu có thể còn cứu Ukraina khỏi móng vuốt của gấu Nga ? Theo Libération, không có chọn lựa nào khác, cần phải nghĩ đến mấy chục ngàn người Ukraina đã hy sinh để bảo vệ tổ quốc và những người khác đang tiếp tục chiến đấu dù đã kiệt sức. Nghĩ đến Volodymyr Zelensky - vốn chưa bao giờ tỏ ra sợ hãi dù biết rằng luôn trong tầm ngắm của Kremlin, và hôm qua không ngần ngại khẳng định sẽ từ chức tổng thống để đổi lấy hòa bình hoặc tư cách thành viên NATO cho Ukraina.

Bầu cử Ukraina ? Chỉ một ông cụ 85 tuổi chịu sang làm quan sát viên !

Trên trang Ý kiến của Libération, nhà nghiên cứu Oksana Mitrofanova cho rằng một nền hòa bình bền vững và sự hòa giải giữa hai dân tộc chỉ có được một khi các tội ác của quân Nga được đem ra xét xử. Một người bạn cũ là đại tá Ba Lan về hưu, từng nghiên cứu về Ukraina hơn hai thập niên buồn rầu nhận xét, những người con ưu tú của Ukraina đều đã yên nghỉ trong nghĩa trang. Đến thăm đất nước này 16 lần từ 2022, nhìn rừng cờ trên mộ những người lính, ông tự hỏi có bao nhiêu trong số họ lẽ ra sống sót nếu những vũ khí cần thiết được giao sớm hơn.

Bà Mitrofanova cho biết tại Pháp, với những người đặt ra vấn đề tổ chức bầu cử tổng thống, khi bà hỏi lại có chịu đến Ukraina với tư cách quan sát viên quốc tế hay không, họ đều rút lại ý kiến, chỉ có duy nhất một ông cụ 85 tuổi chịu đi. Chính phủ Ukraina có thể bảo đảm với cử tri là không một hỏa tiễn Nga nào sẽ rơi xuống giết chết họ tại phòng phiếu hay không ? Làm thế nào tổ chức cho các quân nhân trong chiến hào đi bỏ phiếu ? Và còn hàng triệu công dân đang tị nạn tại nhiều nước khác nhau thì sao ?

Không có Hoa Kỳ, làm thế nào đương cự ?  

Theo Viện Kiel, châu Âu phải đầu tư lớn vào quốc phòng và gia tăng quân số. Mối đe dọa Nga giờ đây không giống như thời điểm lúc đầu cuộc xâm lược Ukraina. Quân Nga nay có kinh nghiệm chiến trường hơn tất cả quân đội khác trên thế giới - trừ Ukraina, có đến 700.000 lính trên lãnh thổ Ukraina, đông đảo hơn năm 2022. Về sản xuất vũ khí, chỉ trong năm 2024 đã đại tu được 1.550 xe tăng, 5.700 thiết giáp và 450 khẩu pháo đủ loại, nói chung tăng gần gấp đôi, triển khai 1.800 hỏa tiễn tầm xa Lancet, tăng gấp bốn. Như vậy ít nhất 3 đến 10 năm nữa Nga có thể tấn công một quốc gia NATO.

Les Echos cho biết về tài chánh, châu Âu có thể tiếp tục viện trợ Kiev thay cho Mỹ. Từ 2022, viện trợ quân sự Mỹ cho Ukraina là 64 tỉ euro trong khi châu Âu là 62 tỉ. Nếu Mỹ và Nga thỏa thuận về Ukraina sẽ mở đường cho Matxcơva tăng cường quân đội, như vậy châu Âu phải có thêm 50 sư đoàn, nhưng vẫn thiếu các phương tiện hỗ trợ như phi cơ, liên lạc vệ tinh, tình báo... Cũng theo Viện Kiel, cần tối thiểu 1.400 xe tăng, 2.000 chiến xa và 700 khẩu pháo ; lớn hơn số trang bị hiện có của lục quân bốn nước Pháp, Đức, Ý, Anh cộng lại.

Đất hiếm : Mỹ đang kề dao vào cổ Kiev

Libération nhận định, chịu áp lực lớn trên chiến trường, Kiev nay còn bị sức ép nặng nề không kém từ Washington. Những gì diễn ra trong những ngày vừa qua rõ ràng là một vụ làm săng-ta, trấn lột chưa từng thấy trong thời hiện đại. Ông Donald Trump như vậy đã thêm Ukraina vào « wishlist » gồm Groenland, Canada, Mêhicô, kênh đào Panama.

Mỹ muốn buộc Ukraina phải chấp nhận một thỏa thuận về khoáng sản, đòi 500 tỉ đô la đất hiếm để « bồi thường » viện trợ Mỹ, vì « đã chi 350 tỉ đô la cho một cuộc chiến mà chưa chắc thắng ». Nhưng hôm qua tổng thống Volodymyr Zelensky nhắc nhở, Ukraina chỉ nhận được 100 tỉ đô la từ Hoa Kỳ, trong khi Liên Hiệp Châu Âu (EU) viện trợ tài chánh và quân sự gấp hai lần rưỡi.

Ba năm sau Nga, đến lượt người Mỹ mở « chiến dịch đặc biệt » với Ukraina để chiếm hữu tài nguyên. Bộ trưởng tài chánh Scott Bessent đến Kiev hôm 12/02 với bản ghi nhớ, đã bị người Ukraina lịch sự từ chối. Tại hội nghị an ninh Munich, phó tổng thống J.D. Vance, một lần nữa đặt cây bút lên bàn của Volodymyr Zelensky nhưng ông không ký, và sau đó trở thành mục tiêu bị Trump và ê-kíp đả kích. Hôm qua, có tin đôi bên đang tiến gần một thỏa thuận. Zelensky nói rằng sẽ không ký kết một thứ gì « mà mười thế hệ người Ukraina sau đó phải trả nợ ».

Nhưng trong hậu trường, người ta hiểu rằng Trump và các cộng sự đang kề dao vào cổ Ukraina. Một thành viên chính phủ hàm ý áp lực đã đến mức tối đa : Mỹ có thể ngưng lập tức viện trợ quân sự và tài chánh. Nhiều nhà quan sát còn lo rằng Elon Musk sẽ ngắt kết nối Starlink, như vậy không còn liên lạc được trên mặt trận. Bộ trưởng quốc phòng Rustem Umerov cho biết đang tìm giải pháp thay thế. Giám đốc tình báo quân sự Ukraina, Kyrylo Boudanov khẳng định tuy tình hình trên tuyến đầu khó khăn nhưng phía quân Nga cũng không khá hơn, nếu không họ chẳng phải tìm cách xúc tiến ngưng bắn.

Volodymyr Zelensky, vị tổng thống « nhìn thẳng vào lịch sử »

Le Figaro nhận xét, dù cho những đám mây đen chiến tranh đang bao trùm lên biên giới, châu Âu thiếu những nhà lãnh đạo có tầm vóc và lòng dũng cảm như Churchill hay De Gaulle. Quốc hội Pháp đang bị chia rẽ bởi những cuộc tranh cãi nội bộ, những cuộc chiến chính trị nho nhỏ khiến hai quốc gia châu Âu vĩ đại của Đệ nhị Thế chiến phải xấu hổ. Đức từ lâu đã khom lưng trước nước Nga của Putin, Anh quốc từ chối buông tay Mỹ, các nước phương Nam vùi đầu vào cát, Hungary đứng về phía kẻ thù...

Chỉ có một người trên châu lục này chừng như đủ khả năng đương đầu với những thách thức to lớn của thế kỷ, đó là Volodymyr Zelensky. Ông là người duy nhất nhìn thẳng vào Lịch sử, không run rẩy, không chớp mắt. Nhà văn Pháp Iegor Gran bình luận trên mạng X : « Người đàn ông này là một huyền thoại sống, là chính trị gia vĩ đại nhất châu Âu hiện nay ».

Trong khi châu Âu chậm chạp ra khỏi tình trạng dễ chịu của « cổ tức hòa bình » và chiếc dù bảo vệ an ninh của Hoa Kỳ, do dự không muốn hỗ trợ Ukraina quá nhiều, Volodymyr Zelensky đã một mình đối đầu với Vladimir Putin từ tháng Hai năm 2022. Đành rằng có thể ông không có lựa chọn nào khác khi đất nước bị xâm lược, nhưng Zelensky đã từ chối chuyến « taxi » mà người Mỹ đề nghị để giúp ông thoát khỏi Kiev trước khi quân Nga tiến vào. Le Figaro lưu ý, ngược lại Vladimir Putin đã tẩu thoát khỏi Matxcơva bằng máy bay vào tháng 6/2023 khi lực lượng Wagner của Prigozhin trên đường đến thủ đô.

Phát biểu trong đêm trước cuộc xâm lược, Zelensky đã đưa ra lời hứa mà cả ông lẫn người dân Ukraina vẫn giữ vững, là nếu Nga xâm lăng, họ sẽ mặt đối mặt chứ không hề quay lưng chạy trốn. Từ đó đến nay, ông không ngừng bảo vệ chính nghĩa của Ukraina, xông xáo đi khắp các mặt trận và các thủ đô nước ngoài với chiếc áo thun màu nhà binh, cái nhìn trung thực và dáng vẻ kiên quyết. Ông cũng đấu tranh cho tự do dân chủ của đất nước mình. Với sự dũng cảm về mặt thể chất lẫn tinh thần khiến người khác phải tôn trọng, ông đã cố gắng thuyết phục các đồng minh châu Âu của mình rằng người Ukraina cũng đang bảo vệ an ninh cho họ.

« Tôi không thể bán nước ! »

Trong khi châu Âu vẫn đang choáng váng trước sự tấn công thô bạo của tổng thống Mỹ, Volodymyr Zelensky vẫn dám đương đầu với một Donald Trump vốn lặp lại gần như từng chữ một luận điệu tuyên truyền của Vladimir Putin, muốn loại bỏ « nhà độc tài không được bầu ». Ông từ chối ký thỏa thuận về khoáng sản vì không đi kèm với bảo đảm an ninh. « Tôi không thể bán nước, thế thôi ». 

Còn lại, ông chẳng cần phải thanh minh rằng mình không phải là nhà độc tài. Chính các nhà đối lập Ukraina đã nhắc nhở, không thể tổ chức bầu cử trong một đất nước đang bị xâm lăng và đang chịu thiết quân luật, với 20 % lãnh thổ bị chiếm đóng và không ít dân chúng đã di tản ra nước ngoài. Bộ trưởng phụ trách châu Âu của Pháp, Benjamin Haddad khẳng định « Kẻ độc tài duy nhất là Putin. Zelensky là một anh hùng ». Thăm dò dư luận cho thấy tỉ lệ ủng hộ Volodymyr Zelensky (57 %, theo Viện Quốc tế Xã hội học Kiev) cao hơn hẳn Donald Trump (45 %, theo Gallup).

Ngay cả trong những cơn ác mộng tồi tệ nhất, Volodymyr Zelensky có hình dung ra tình trạng nào thê thảm hơn hiện nay hay không ? Bị Nga tấn công, và giờ đây bị Hoa Kỳ bỏ rơi, châu Âu không có khả năng thay thế Mỹ, ông đơn độc với một dân tộc và quân đội đã kiệt quệ sau ba năm chiến tranh. Bao nhiêu là đêm trắng, những chuyến đi liên tục bằng xe lửa và phi cơ, cuộc chiến ngày càng đè nặng lên đôi vai với định mệnh tàn khốc. Có thể thấy rõ trên khuôn mặt, quầng thâm dưới mắt, không còn sự lạc quan và nét tươi trẻ của người diễn viên hài ngày nào, nụ cười biến mất.

Zelensky chừng như đã hết hy vọng được vào NATO, không chắc có thể nhờ cậy châu Âu và chẳng thể tin một nước Mỹ mới chỉ tìm cách làm vui lòng Putin. Rất thực tế, ông nói rằng « Ukraina khó thể sống sót nếu không có sự ủng hộ của Hoa Kỳ ». Nhưng Zelensky, có bốn ông chú đã hy sinh khi chiến đấu với Đức quốc xã, không hề mất đi quyết tâm. Theo với thời gian, tính cách anh hùng theo kiểu Churchill của Volodymyr Zelensky làm nổi rõ sự hèn yếu của không ít người Tây Âu nên họ tìm cách chê bai những nhược điểm của Ukraina. Ngược lại ở Đông Âu, một số coi ông là thủ lãnh thực sự của châu lục, với nhiệt huyết và sự sáng tạo đã bảo vệ được màu cờ sắc áo, dù như bao người hùng khác, ông cũng có những điểm yếu.

Doanh nhân Nga tên tuổi thường « yểu mạng »

Về phía người Nga cũng chịu tác động của cuộc chiến. Le Monde thuật lại lời của nhiều nhà tâm lý về các thân chủ ngoài mặt phải tỏ ra ủng hộ Kremlin nhưng bên trong phản đối chiến tranh.Libération cho biết từ khi xâm lăng Ukraina năm 2022, tại Nga đã có 60 cái chết đầy nghi vấn của các nhà đối lập, chính trị gia và doanh nhân. USA Today thống kê được 38 nhà tài phiệt thân cận với Kremlin « qua đời trong các điều kiện bí ẩn ».

Có thể kể hàng loạt vụ tự sát của các nhà lãnh đạo Gazprom : giám đốc Aleksandr Tiouliakov treo cổ trong ga-ra, hai tháng sau phó giám đốc Vladislav Avaiev cùng với vợ con cũng « noi gương ». Ravil Maganov, chủ tịch Lukoil bị té chết từ cửa sổ bệnh viện, hôm đó Vladimir Putin đi thăm cơ sở này, và « chẳng may » hệ thống camera giám sát bị tắt để bảo trì. Dù ở nước ngoài, vận xui vẫn không buông tha họ : Serguei Protosessia, tài phiệt Nga cư trú ở Bordeaux chết trong tư thế treo cổ ở Tây Ban Nha, vợ con bị đâm tử thương. Tài phiệt địa ốc Dmitry Zelenov bị rơi từ cầu thang ở Antibes…Pavel Antov, doanh nhân ngành thực phẩm sau khi nói rằng việc Nga oanh tạc Ukraina là « khủng bố » đã bị té chết từ sân thượng một khách sạn ở Rayagada (Ấn Độ). Vân vân. Libération kết luận, có thể hiểu được tâm trạng khủng hoảng của giới tài phiệt Nga.

Vào năm 2009, Quốc Hội Việt Nam đã từng phê duyệt kế hoạch xây dựng hai nhà máy điện hạt nhân ở Ninh Thuận, với tổng cộng 4 lò phản ứng hạt nhân với tổng công suất 4.000 MW. Nhưng một phần do những quan ngại từ tai nạn hạt nhân Fukushima năm 2011 và một phần do khó khăn về ngân sách vào thời gian đó, vào năm 2016, Việt Nam đã phải quyết định ngưng dự án này lại. 

Nay, để bảo đảm an ninh năng lượng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhưng vẫn thực hiện được cam kết về chống biến đổi khí hậu, Việt Nam phải quay trở lại với các dự án điện hạt nhân.

Nhưng trong khoảng thời gian 5 năm, khá ngắn ngủi, liệu Việt Nam có đủ khả năng để hoàn thành việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên? Trả lời RFI Việt ngữ ngày 22/01/2025, giáo sư Phạm Duy Hiển, nguyên Viện trưởng Viện Nguyên tử Đà Lạt, không tin vào khả năng đó:

"Xây nhà máy điện hạt nhân, nhất là với các lò phản ứng cở trên 1.000 MW, là rất phức tạp, phải qua rất nhiều công đoạn, các cọc mốc. Đầu tiên là có đối tác đưa hợp đồng cho mình; gần như là nói rất rõ là lò phản ứng loại gì, công suất bao nhiêu, tác động đến môi trường như thế nào v.v…, nhất là kinh phí để xây dựng. Nếu ta đồng ý thì có thể ký hợp đồng để khởi công.Từ khi ký hợp đồng khởi công đó cho đến lúc nhà máy chạy, phát điện được thường phải mất từ 7 đến 10 năm. 

Trước khi có mốc đầu tiên đó thì phải có giai đoạn chuẩn bị. Giống như là xây một cao ốc, trước hết phải xây các cọc để chống đỡ. Theo tổng kết của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc  tế, phải có đủ 19 cọc, không thiếu cái nào. Cho nên, mọi việc ở đây là rất phức tạp, chứ không đơn giải như thế.

Như hiện trạng của Việt Nam, cho đến lúc khởi công thì phải mất từ 3 đến 5 năm. Từ khởi công cho đến phát điện phải mất từ 7 đến 10 năm. Hiện nay, Rosatom của Nga đã xây dựng các nhà máy điện hạt nhân như thế ở rất nhiều nước. Ở châu Âu, họ xây cho Thổ Nhĩ Kỳ, Hungary, sang đến Ai Cập, ở châu Á thì có Bangladesh. Tình trạng tương đối giống Việt Nam chính là Bangladesh, tức là không giàu có gì lắm và nhân lực thì đại khái là như vậy.

Bangladesh bắt đầu khởi công là cuối 2017, đến nay là 2025 , tức là 8 năm xây dựng, vẫn chưa phát điện được. Tương tự như thế ở Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ. Rosatom của Nga xây hết, công suất là trên 1.200 MW. Nga hiện nay là nước xuất khẩu điện hạt nhân lớn nhất thế giới và chất lượng lò phản ứng của Rosatom xây cho các nước đó rất là tốt. Phải đạt được một số cọc mốc đã, mà cọc mốc đầu tiên để từ đó khởi công công trình cho đến khi có điện thì phải mất ít nhất là 7 năm.

Cơ sở hạ tầng là chính, rồi vấn đề quản trị kinh doanh, vấn đề môi trường của địa điểm xây nhà máy và nhất là hệ thống pháp quy. Chúng ta có hệ thống pháp quy hạt nhân để dùng cho các ứng dụng nhỏ, các ứng dụng chất phóng xạ và ion hóa thôi, nhưng chúng ta chưa có hệ thống pháp quy hạt nhân cho nhà máy điện hạt nhân. Có pháp quy ấy rồi, thì phải có những người đứng đầu pháp quy ấy. Cái đó còn khó khăn hơn nữa. Nói tóm lại, nói trong 5 năm nữa, tức năm 2030, sẽ có điện hạt nhân, theo tôi là phi lý."

Về nhân lực, theo chính phủ, Việt Nam hiện đã có một đội ngũ khoảng 400 người trong lĩnh vực điện hạt nhân, nhưng dĩ nhiên là để có thể vận hành nhà máy điện hạt nhân đầu tiên, phải gấp rút đào tạo thêm nhân lực. Thủ tướng Phạm Minh Chính đã yêu cầu Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và các cơ quan xác định rõ nhu cầu đào tạo và báo cáo, đề xuất ngay cho chính phủ. Về điểm này, giáo sư Phạm Duy Hiển nhấn mạnh:

"Nhân lực để vận hành nhà máy thì đối tác phải có trách nhiệm đào tạo. Trong quá trình xây dựng 7, 8 năm như thế, mỗi năm đào tạo vài chục thì như thế cũng đủ. Nhưng vấn đề chính của nhân lực, đó chính là những người đứng đầu các cơ quan pháp quy để xét duyệt những cái họ đưa ra cho mình, thì không có.

Việt Nam trước đây cũng biết như thế, cho nên ngay từ năm 2011, Nga đã đề nghị với Việt Nam là muốn có một nguồn nhân lực chủ chốt như thế, thì phải xây một trung tâm hạt nhân, với một lò phản ứng công suất tương đối lớn. Chúng ta đã vào cuộc rồi, mười mấy năm nay, trung tâm ấy đã được chọn địa điểm ở Đồng Nai, nhưng cho tới nay vẫn chưa khởi công được. Nhân lực trình độ cao phải qua rèn luyện, đào tạo trong nước, còn nhân lực để vận hành nhà máy thì phía đối tác phải lo.

Ở đây, vấn đề khác nhau ở chổ: ta xây dựng và vận hành nhà máy hạt nhân với tư cách gì? Với tư cách là một người chủ quản, chứ không phải với tư cách một người mà họ nói thế nào thì nghe thế ấy. Cái đó là rất nguy hiểm.

Tôi nhấn mạnh một lần nữa: Phải vận hành với tư cách người chủ quản của nhà máy, tức là phải làm chủ hoàn toàn, mà muốn như thế thì phải có đủ hệ thống pháp quy và đồng thời phải có những người thật giỏi để điều hành hệ thống pháp quy đó."

Về nhiệm vụ chuẩn bị cơ sở hạ tầng, thủ tướng Phạm Minh Chính giao cho tỉnh Ninh Thuận làm chủ đầu tư, kêu gọi hợp tác công tư, thu hút đầu tư để khai thác dân dụng sân bay Thành Sơn (Ninh Thuận), đồng thời ông yêu cầu chính quyền tỉnh này thực hiện việc giải tỏa để lấy đất xây nhà máy điện hạt nhân..

Địa điểm chọn đầu tư dự án nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2 thuộc xã Vĩnh Hải và Phước Dinh (tỉnh Ninh Thuận) “trước đây đã được các đơn vị tư vấn trong và ngoài nước khảo sát, đánh giá kỹ”.

Hiện chưa biết là Việt Nam sẽ xây nhà máy điện hạt nhân đầu tiên với sự trợ giúp của nước nào. Về hợp tác quốc tế thì thủ tướng Phạm Minh Chính hôm 15/01 chỉ cho biết là Việt Nam sẽ hợp tác với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA).

Nhưng có một sự trùng hợp về thời điểm đáng chú ý, đó là, nhân chuyến thăm Việt Nam của thủ tướng Nga Mikhail Mishustin vào giữa tháng 1 vừa qua, Việt Nam và Nga vừa ký một thỏa thuận hợp tác về năng lượng hạt nhân  Khi hội kiến thủ tướng Phạm Minh Chính, tại Hà Nội ngày 13/01/2025, tổng giám đốc tập đoàn năng lượng hạt nhân Rosatom của Nga, ông Alexey Likhachev, cho biết Rosatom sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam xây dựng nhà máy điện hạt nhân, thành lập trung tâm hạt nhân mới, chuyển giao công nghệ, nội địa hóa sản phẩm hạt nhân và phát triển khoa học cũng như công nghiệp hạt nhân “với tầm nhìn lâu dài lên đến hàng trăm năm.” 

Như vậy; phải chăng đối tác chính của Việt Nam trong dự án xây nhà máy điện hạt nhân đầu tiên sẽ là Nga? Giáo sư Phạm Duy Hiển ghi nhận:

"Khi anh xây với một đối tác nào rồi, thì anh sẽ tiếp tục làm việc với đối tác đó. Vì Việt Nam sẽ tiếp tục thiếu điện và để có thể đạt được mục tiêu netzero năm 2050, nên ta sẽ phải xây không chỉ 1 lò 1.200 MW, mà phải xây nhiều lò. Đối tác đó phải là đối tác có thể giúp chuyển giao công nghệ cho Việt Nam. Cho nên việc chọn đối tác là rất quan trọng.

Cả Nga và Nhật đều đã hứa làm nhà máy điện ở hai huyện của tỉnh Ninh Thuận. Gần đây, thông tin chủ yếu chỉ thấy từ phía Nga, bởi vì thủ tướng Nga và đại điện Rosatom đã sang Việt Nam. Còn phía Nhật thì chưa thấy nói đến chuyện tiếp tục như thế nào.

Tôi nghĩ mình đã hứa trước với hai nước đó rồi, thì thế nào Nhật cũng sẽ xây và nếu Nhật xây thì họ cũng sẽ xây lò phản ứng thế hệ 3+ giống Nga."

Chính phủ Hà Nội ngày 04/02/205 đã thông báo trong tháng 2 này sẽ thảo luận với các đối tác ngoại quốc về dự án phát triển hai nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam. Các đối tác đó bao gồm Nga, Nhật Bản, Hàn Quốc, Pháp và Mỹ. Theo thông báo của chính phủ, tập đoàn điện lực Việt Nam EVN và tập đoàn dầu khí PetroVietnam đã được chỉ định là các nhà đầu tư cho hai nhà máy điện hạt nhân đầu tiên. 

Trước đây, nhiều người nghĩ rằng đối với những nước như Việt Nam, xây các lò phản ứng công suất thấp là khả thi hơn, nhưng theo giáo sư Phạm Duy Hiển, do nhu cầu về điện của Việt Nam nay quá lớn và quá cấp bách, Việt Nam bắt buộc phải hướng tới các lò phản ứng thế hệ 3+.

Giới tranh đấu cho dân chủ, nhân quyền Việt Nam vừa lên án việc Hà Nội đàn áp xuyên quốc gia và kêu gọi cộng đồng quốc tế gây áp lực nhiều hơn nữa để chính quyền Việt Nam cải thiện điều kiện nhân quyền.

Tại Hội nghị Thượng đỉnh Geneva (Geneva Summit) lần thứ 17 về Nhân quyền và Dân chủ được tổ chức vào tuần trước, giới hoạt động lên tiếng báo động về đàn áp nhân quyền xuyên quốc gia.

“Trong những năm gần đây, với xu hướng đi lên của ngành công an, tình hình nhân quyền ở Việt Nam ngày càng xấu, đàn áp xuyên quốc gia, nhằm vào những người bất đồng chính kiến đang chạy trốn, chính quyền vẫn truy lùng và khủng bố họ”, ông Nguyễn Văn Tráng, một diễn giả Việt Nam, đồng thời cũng là nhà hoạt động nhân quyền, chia sẻ với VOA về thông điệp chính mà ông gửi đến hội nghị.

“Nhóm đối tượng mà tôi muốn mọi người chú ý là những người Việt Nam đang tị nạn tại Thái Lan. Tôi từng sống ở đó và chịu sự đàn áp như vậy”, ông Tráng cho biết thêm.

“Là một người hoạt động dân chủ tại Việt Nam, tôi đã phải trải qua suốt 5 năm sợ hãi và liên tục bị truy đuổi. Tôi nghĩ rằng nỗi sợ của tôi sẽ giảm bớt. Tôi nghĩ rằng mình sẽ an toàn khi tôi trốn khỏi đất nước hoặc ít nhất là an toàn hơn. Thế nhưng tôi đã nhầm”, ông Tráng phát biểu tại hội nghị ở Geneva, Thụy Sĩ, hôm 18/2.

Trong bài phát biểu của mình, ông Tráng ghi nhận rằng các hoạt động được cho là đàn áp của chính quyền Việt Nam bao gồm tấn công trực tiếp, bắt cóc, tấn công trực tuyến và đe dọa các thành viên gia đình.

“Chỉ vài tháng sau khi tôi đến Thái Lan, Bộ Công an Việt Nam đã ban hành lệnh bắt giữ chính thức đối với tôi, cáo buộc tôi về tội “hoạt động nhằm lật đổ chính quyền”, ông Tráng kể lại. “Cuộc sống ẩn náu ở Thái Lan khiến gia đình tôi lo sợ. Một mặt, chúng tôi sợ bị cảnh sát Thái Lan bắt vì sống bất hợp pháp; mặt khác, chúng tôi phải tránh sự trả thù từ nhà nước Việt Nam”.

“Phát biểu của ông Nguyễn Văn Tráng rất có ý nghĩa vì ông chia sẻ kinh nghiệm về việc ổng đã rời khỏi Việt Nam do bị chính phủ đàn áp. Ông qua Campuchia, Thái Lan xin tị nạn nhưng vẫn bị chính quyền Việt Nam theo dõi và đàn áp”, ông Nguyễn Tăng Lũy, một nhà hoạt động gốc Việt ở Thụy Sĩ, tham dự diễn đàn ở Geneva, nêu nhận định với VOA.

“Tôi nhấn mạnh ba trường hợp: Ông Trương Duy Nhất bị bắt cóc tại Bangkok vào năm 2019; ông Đường Văn Thái bị bắt cóc tại Bangkok vào năm 2024 và ông Y Quynh Bdap, một nhà hoạt động tôn giáo, bị cảnh sát Thái Lan bắt cóc theo đề nghị của Việt Nam và đang tiến hành các thủ tục trục xuất về Việt Nam nơi ông Bdap chịu mức án trả thù là 10 năm”, ông Tráng chia sẻ với VOA.

“Ông Tráng cũng đã giải thích rõ ràng tình trạng của ông: phải ẩn náu trong 4-5 năm. Và tình cảnh những người khác như ông Đường Văn Thái, người bị chính quyền Việt Nam bắt cóc và đưa về Việt Nam. Việc lên tiếng như vậy là một điều rất quan trọng”, ông Lũy nhấn mạnh.

“Tôi kêu gọi các tổ chức quốc tế và các quốc gia dân chủ thiết lập các biện pháp bảo vệ mạnh mẽ hơn cho các nạn nhân và áp dụng các hình phạt nghiêm khắc đối với những cá nhân tham gia vào hoạt động đàn áp xuyên quốc gia”, ông Tráng kêu gọi tại diễn đàn.

VOA đã liên lạc bộ ngoại giao của Thái Lan và Việt Nam, đề nghị họ đưa ra bình luận về những phát biểu trên, nhưng chưa được phản hồi.

Ông Nguyễn Văn Tráng là một nhà hoạt động dân chủ ôn hòa ở Việt Nam, thành viên của Hội Anh em Dân chủ, bị chính quyền Việt Nam truy nã năm 2018 với cáo buộc “Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân”. Sau khi chạy trốn sang Campuchia và Thái Lan, ông đã xin quy chế tị nạn chính trị và sau đó định cư ở Thụy Sĩ từ tháng 3/2024.

Geneva Summit, Hội nghị Thượng đỉnh Nhân Quyền và Dân Chủ, được thành lập với một Liên minh gồm 25 tổ chức dân sự từ nhiều quốc gia khác nhau. Hội nghị được tổ chức hàng năm ở Geneva, Thụy Sĩ, nơi thu hút hàng năm người tham dự.

Việt Tân, tổ chức phi chính phủ có trụ sở ở Mỹ, chuyên vận động cho dân chủ và nhân quyền Việt Nam, là một trong thành phần của liên minh thành lập Geneva Summit, theo trang Facebook của Việt Tân.