Video công bố hôm 28/7 cho thấy những vụ nổ ở sân bay Starokostyantyniv, miền tây Ukraine, nghi do hai tên lửa hành trình Kh-101 mang đầu đạn chùm gây ra.

AMK Mapping, tài khoản trên X chuyên theo dõi dữ liệu tình báo nguồn mở về chiến sự, cho biết khoảng 8 tên lửa Kh-101, ba quả đạn siêu vượt âm Kinzhal và 12 máy bay không người lái (UAV) tự sát Geran-2 đã đánh trúng căn cứ trong cuộc tập kích này.

Sân bay Starokostiantyniv là một trong những cơ sở trọng yếu của không quân Ukraine, căn cứ chính của phi đội F-16. Nga từng nhiều lần tấn công căn cứ Starokostiantyniv sau khi chiến sự bùng phát, cường độ tập kích ngày càng tăng kể từ lúc Ukraine nhận máy bay F-16 hồi tháng 8/2024.

Theo tờ Kyiv Independent, giới chức Ukraine thường không tiết lộ hậu quả sau những cuộc tấn công của Nga nhằm vào mục tiêu quân sự, nên khó đánh giá đầy đủ thiệt hại và thương vong liên quan. Tuy nhiên, đòn đánh ngày 28/7 vẫn cho thấy mối đe dọa với phi đội F-16, vốn là một trong những khí tài hiện đại và quan trọng nhất của Ukraine hiện nay.

"Yếu tố then chốt giúp tiêm kích F-16 sống sót khi đậu dưới mặt đất là không để đối phương phát hiện", Peter Layton, cựu sĩ quan không quân Australia và hiện là chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), nhận định.

F-16 là vũ khí phức tạp, đòi hỏi lượng lớn nhân sự cùng thiết bị hỗ trợ, vốn chỉ có sẵn tại một số căn cứ nhất định. Điều này khiến Ukraine không thể phân tán phi đội F-16 tới nhiều địa điểm khác nhau, mà thường phải tập trung tại một số sân bay cụ thể, gây nguy cơ nhiều máy bay bị phá hủy trong một đòn tấn công của Nga.

Layton cho rằng tên lửa đạn đạo chiến thuật Iskander-M là mối đe dọa hàng đầu với phi đội F-16 Ukraine. "Từ lúc máy bay bị phát hiện đến khi tên lửa lao tới là khoảng thời gian rất ngắn, đôi khi chỉ là vài phút", ông nói.

Một số nguồn tin ủng hộ quân đội Nga cho rằng các đòn tập kích lớn bằng tên lửa và UAV đã phá hủy một số tiêm kích F-16 Ukraine dưới mặt đất. Kiev không bình luận về thông tin này và chỉ xác nhận đã 4 chiếc F-16 bị rơi khi đang làm nhiệm vụ.

Tình hình có thể thay đổi sau khi quân đội Ukraine tiếp nhận các tổ hợp bảo dưỡng và vận hành di động dành cho tiêm kích F-16.

Mỗi tổ hợp gồm hai nhóm phương tiện phục vụ hoạt động sửa chữa, bảo dưỡng và một nhóm lập kế hoạch tác chiến. Nhóm bảo dưỡng có một xe tải đóng vai trò phân xưởng di động, có thể sửa chữa hư hại nhẹ và thử nghiệm vũ khí đường không, hai xe tải trang bị cần cẩu cỡ nhỏ để lắp đạn cho tiêm kích, một xe bán tải chở thành viên tổ kỹ thuật và trang thiết bị đi kèm.

Hệ thống cũng giảm lượng nhân sự cần cho nhiệm vụ lắp đạn từ 10-12 người xuống còn 3 người, giúp tiết kiệm nhân lực và tăng tốc độ nạp đạn.

Nhóm lập kế hoạch tác chiến bao gồm một xe tải MAN 6x6 do Đức sản xuất và một rơ-moóc. Trên xe tải có 7 hệ thống máy tính chuyên hỗ trợ lập kế hoạch chiến đấu và hoạt động liên quan, trong đó có họp giao nhiệm vụ cho phi công. Rơ-moóc là nơi tổ hỗ trợ ngủ nghỉ khi làm nhiệm vụ ở khu vực xa xôi.

Layton cho rằng biện pháp này sẽ cho phép tiêm kích F-16 Ukraine triển khai ở các địa điểm chưa từng được dùng trước đây, trong đó có những sân bay dân sự hoặc có đường băng ngắn, hay những khu vực xa trung tâm. "Phi đội F-16 sẽ được phân tán rộng rãi, hạn chế tối đa nguy cơ mất nhiều máy bay cùng lúc", ông cho hay.

Taras Chmut, người đứng đầu quỹ Come Back Alive của Ukraine, cho biết mục tiêu của dự án là giúp phi đội F-16 thích ứng với thực tế chiến sự.

"Những phi cơ này trước đây được sử dụng trong hệ sinh thái khép kín, không giống phương pháp của chúng tôi. Ở đây đang diễn ra xung đột tổng lực, trong đó máy bay phải liên tục xuất kích và luôn bị quân đội Nga truy lùng", Chmut cho hay.

Một số nước từng triển khai hệ thống tương tự, trong đó có Mỹ, Australia và Thụy Điển. Không quân Mỹ gần đây đẩy mạnh áp dụng chiến thuật Triển khai Tác chiến Linh hoạt (ACE), với trọng tâm là phân tán máy bay và khí tài ở nhiều căn cứ khác nhau để hạn chế thiệt hại trong trường hợp bị tập kích bất ngờ.

Anastasiia Yurchyshyna, phát ngôn viên quỹ Come Back Alive, cho biết Ukraine đã học hỏi kinh nghiệm từ một số đối tác, đặc biệt là Đan Mạch, nhưng khẳng định các hệ thống của Kiev vẫn sở hữu đặc trưng riêng.

"Khi bắt đầu phát triển và nghiên cứu mô hình của phương Tây, chúng tôi nhận ra rằng không có mẫu nào đáp ứng được nhu cầu thực tế của mình. Ở những quốc gia không có chiến sự, họ chỉ sử dụng sân bay tiêu chuẩn", Yurchyshyna cho hay.

Đan Mạch, Hà Lan, Na Uy và Bỉ đã cam kết viện trợ khoảng 80 tiêm kích F-16 cho Ukraine. Lô đầu tiên được Hà Lan và Đan Mạch chuyển đến vào tháng 7/2024. Ngoài 4 chiếc F-16 bị rơi, không rõ Ukraine còn duy trì được bao nhiêu máy bay trong trạng thái sẵn sàng chiến đấu.

"Ukraine đang tiếp nhận ngày càng nhiều tiêm kích F-16. Chiến thuật phân tán sẽ giúp bảo vệ chúng và xây dựng lực lượng lớn hơn. Khi chưa biết chiến sự sẽ tiếp diễn bao lâu nữa, đảm bảo an toàn lâu dài cho phi đội F-16 là nhiệm vụ rất quan trọng", Layton nói.

Sau nhiều lần lảng tránh vấn đề, Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 28/7 thừa nhận Gaza đang đối mặt nạn đói. "Đó là nạn đói thực sự, tôi đã nhìn thấy và bạn không giả mạo nó được. Chúng ta phải cho lũ trẻ ăn", ông nói với các phóng viên ở Scotland trong phiên hỏi đáp kéo dài 75 phút cùng Thủ tướng Anh Keir Starmer.

Khi Tổng thống Trump đặt chân tới Scotland trong chuyến đi kéo dài 5 ngày, mối bận tâm chính của ông về Gaza dường như là việc ông chưa nhận được đủ lời cảm ơn vì Mỹ đã cung cấp viện trợ và các quốc gia khác nên làm nhiều hơn để giúp đỡ những trẻ em đang trong tình cảnh đói ăn tại dải đất.

"Không ai nói 'cảm ơn rất nhiều'", ông Trump phàn nàn hôm 27/7. "Sẽ thật tốt nếu có ít nhất một lời cảm ơn".

Bước thay đổi của Tổng thống Mỹ diễn ra trong bối cảnh hàng loạt lãnh đạo thế giới cũng như các tổ chức nhân đạo cảnh báo hơn 20 tháng xung đột cùng việc Israel hạn chế viện trợ vào khu vực đã khiến Gaza đối mặt khủng hoảng về an ninh lương thực.

"Chúng tôi đang cấp tiền và nhiều thứ khác", ông nói, đồng thời cho biết sẽ yêu cầu Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đảm bảo viện trợ đến được tay những người cần. "Tôi muốn chắc chắn rằng họ nhận được lương thực, từng chút một".

Các cuộc khủng hoảng toàn cầu, đặc biệt là những sự việc xảy ra ở xa Mỹ, thường là phép thử liệu các tổng thống Mỹ có thể hiện vai trò lãnh đạo của mình trên trường quốc tế hay không.

Thất bại trong việc xử lý các khủng hoảng như vậy thường dẫn tới những nỗi hối tiếc sâu sắc. Trong chuyến thăm Rwanda năm 1998, tổng thống Bill Clinton thừa nhận rằng Mỹ và phần còn lại của thế giới đã không nỗ lực hết sức để ngăn chặn nạn diệt chủng tại đây. Khi rời nhiệm sở, tổng thống Barack Obama đã trăn trở rằng tại sao chính quyền của ông đã không chuẩn bị tốt hơn cho những hỗn loạn xã hội bao trùm Libya sau khi lãnh đạo Muammar Gaddafi bị lật đổ.

Theo giới quan sát, đối với Tổng thống Trump, người luôn tự hào về cách xử lý các thỏa thuận trên trường quốc tế, nạn đói đang hoành hành ở Gaza là một phép thử nhằm kiểm chứng liệu chính sách đối ngoại "Nước Mỹ trên hết" có thể đối phó với một trong những thảm họa nhân đạo lớn nhất thế kỷ 21 hay không.

Liên Hợp Quốc, các chuyên gia và bác sĩ nhiều tháng qua đã cảnh báo về nguy cơ xảy ra nạn đói ở Gaza, kể từ khi Israel phong tỏa nguồn cung viện trợ vào dải đất với lý do ngăn chặn Hamas tiếp cận chúng.

Đến nay, nạn đói đã lan rộng khắp Gaza. Theo số liệu do cơ quan y tế Gaza công bố hôm 26/7, ít nhất 56 người đã chết vì đói trong tháng qua, chiếm gần 50% tổng số ca tử vong vì đói kể từ khi giao tranh bùng phát cách đây gần hai năm.

Dù vậy, Tổng thống Trump dường như vẫn ngần ngại sử dụng quyền lực của Mỹ giúp đảm bảo lương thực, thuốc men và nhiên liệu đến được với khoảng hai triệu người Gaza đang sống giữa đói khổ cùng cực.

Ba tuần trước, khi Tổng thống gặp Thủ tướng Netanyahu tại Nhà Trắng, ông đã không đi sâu vào thảo luận về cái mà các tổ chức nhân đạo quốc tế mô tả là "cuộc khủng hoảng lương thực toàn diện ở Gaza". Hai lãnh đạo chỉ ca ngợi lẫn nhau và đổ lỗi cho Hamas vì từ chối đồng ý ngừng bắn.

Khi Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tuần trước tuyên bố những mối lo về nạn đói cận kề ở Gaza đã khiến ông đi đến quyết định công nhận nhà nước Palestine, Tổng thống Trump không bày tỏ mối lo ngại tương tự.

Thay vào đó, ông chỉ quan tâm tới vấn đề công nhận nhà nước Palestine. "Những gì ông Macron nói không quan trọng", Tổng thống Trump cho hay. "Tuyên bố đó không có trọng lượng".

Và khi đến Scotland ngày 25/7, ông Trump đã lảng tránh nhiều câu hỏi về nạn đói ở Gaza bằng cách khẳng định rằng Mỹ và Israel đã cung cấp lương thực cho người dân ở đó, nhưng bị Hamas ngăn chặn.

Gặp Chủ tịch EC von der Leyen hôm 27/7, Tổng thống tuyên bố rằng tình cảnh ngặt nghèo ở Gaza "không phải vấn đề của Mỹ mà là vấn đề quốc tế".

Chỉ vài ngày trước, chính quyền Trump cho biết đã phê duyệt 30 triệu USD tài trợ cho một hệ thống phân phối viện trợ mới thiết lập ở Gaza do Israel hậu thuẫn và được điều hành bởi các nhà thầu Mỹ. Nhiều vụ nổ súng, bạo lực đã xảy ra tại các điểm phân phối lương thực như vậy, cướp đi mạng sống của hàng chục người, làm dấy lên nhiều lo ngại trong cộng đồng quốc tế.

Nhưng khi gặp ông Trump ở Scotland, Thủ tướng Anh Starmer đã tận dụng cơ hội để đề cập đến "nỗi kinh hoàng" khi chứng kiến cảnh thống khổ của người dân Gaza. Ông Starmer cho biết đã thảo luận về "khủng hoảng nhân đạo", trong đó có cả những hình ảnh về nạn đói ở Gaza, với Tổng thống Mỹ.

Điều này dường như đã khiến Tổng thống Trump lay chuyển. Ông rời cuộc họp với lời chỉ trích rằng nỗ lực phân phối viện trợ hiện tại mà chính quyền Mỹ ủng hộ là không hiệu quả. Tổng thống cho biết muốn tạo ra thêm nhiều điểm phân phát lương thực dễ tiếp cận hơn cho người dân Gaza.

"Chúng tôi sẽ thiết lập các trung tâm lương thực, nơi mọi người có thể tới mà không có bất kỳ hàng rào nào", ông nói, thêm rằng Anh sẽ hỗ trợ Mỹ trong nỗ lực này. Tổng thống Mỹ mô tả tình cảnh của người dân Gaza hiện nay là "họ nhìn thấy thức ăn ở đó, nhưng không ai đến được vì hàng rào được dựng lên".

Một bước chuyển đáng chú ý khác là việc Tổng thống Trump hôm 28/7 còn bày tỏ không đồng tình với giới chức Israel vì phủ nhận nạn đói Gaza. Ông cho biết bản thân "đặc biệt" không đồng tình với tuyên bố gần đây của Thủ tướng Netanyahu rằng không có nạn đói ở Gaza.

Giới chuyên gia nhận định thay đổi của Tổng thống Mỹ phần nào bắt nguồn từ chính nền tảng MAGA ủng hộ ông. Những người này ngày càng chỉ trích gay gắt Israel khi cuộc xung đột ở Gaza sắp bước sang năm thứ hai.

Động lực ủng hộ của MAGA đối với người dân Gaza càng trở nên rõ ràng hơn hồi cuối tuần qua với một số tiếng nói từ phe cánh hữu, bổ sung thêm sức nặng cho những lời kêu gọi viện trợ lâu nay ở phe cánh tả.

"Tôi có thể khẳng định chắc chắn rằng những gì xảy ra với những người vô tội ở Israel ngày 7/10 năm ngoái thực sự kinh hoàng. Cũng như tôi có thể khẳng định chắc chắn rằng những gì đang xảy ra với những người vô tội và trẻ em ở Gaza là khủng khiếp. Cuộc xung đột và khủng hoảng nhân đạo này phải chấm dứt!", nghị sĩ Cộng hòa Marjorie Taylor Greene, đồng minh thân cận của Tổng thống Trump, viết trên X hôm 27/7.

Người dẫn chương trình podcast nổi tiếng Theo Von, từng ủng hộ chiến dịch tranh cử của ông Trump vào năm 2024, đã khẩn thiết kêu gọi Tổng thống cùng các lãnh đạo lưỡng đảng "đưa viện trợ vào Gaza ngay lập tức".

"Trẻ em đang chết đói!!", Von viết trên X. "Đây không phải vấn đề chính trị. Đây là vấn đề về nhân đạo".

Basim El-Arra, giám đốc điều hành nhóm dân quyền và vận động Hồi giáo CAIR Action, nhận định những hình ảnh trẻ em suy dinh dưỡng, sống thoi thóp với thân hình da bọc xương ở Gaza gần đây đã gây ra làn sóng phẫn nộ quốc tế và điều này cũng phần nào gây áp lực lên Tổng thống Trump.

"Một số người nghĩ rằng Tổng thống sẽ ngăn chặn cuộc khủng hoảng như đã hứa trong chiến dịch tranh cử, nhưng tình hình thực tế không có gì thay đổi", El-Arra nói. "Chúng tôi vẫn tin ông Trump là người duy nhất thực sự có thể ngăn chặn thảm kịch. Chỉ cần một cuộc điện thoại cho Thủ tướng Netanyahu nói: 'Đủ rồi. Dừng lại. Ngừng bắn. Hãy để hàng viện trợ đi vào Gaza'".

Vũ Hoàng (Theo AP, AFP, NBC News)