Giới chức Brazil ngày 28/10 mở chiến dịch Kiềm tỏa nhắm vào băng đảng ma túy Comando Vermelho (Hồng Lệnh) ở hai khu ổ chuột Alemao và Penha, thành phố Rio de Janeiro. Đợt đột kích huy động khoảng 2.500 cảnh sát và binh sĩ, với sự yểm trợ từ trực thăng và thiết giáp.

Claudio Castro, thống đốc bang Rio de Janeiro, cho biết đây là chiến dịch lớn nhất trong lịch sử thành phố, diễn ra sau một năm điều tra hoạt động của băng đảng Hồng Lệnh và mất hai tháng chuẩn bị.

Người dân tại hai khu ổ chuột cho biết chiến dịch Kiềm tỏa bắt đầu vào khoảng 3h30 rạng sáng 28/10, khi những con chó sủa liên tục. Không lâu sau đó, khu vực bị cắt điện và Internet. Tầm 5h, ngay trước bình minh, tiếng súng vang lên, khi các thành viên băng đảng sử dụng vũ khí để chống trả và giao tranh ác liệt với lực lượng hành pháp.

"Chúng tôi tỉnh giấc vì tiếng súng", Rene Silva, một lãnh đạo địa phương, kể lại. "Tiếng súng vang lên hết chỗ này đến chỗ khác".

Khoảng 2.500 sĩ quan, hàng chục xe bọc thép tiến vào khu vực, truy lùng những người bị nghi là thành viên Hồng Lệnh. Hai trực thăng cảnh sát quần thảo trên bầu trời, yểm trợ và cung cấp thông tin tình báo cho lực lượng dưới mặt đất. Giới chức cho biết mục tiêu chiến dịch là "bắt các chỉ huy băng đảng" và "ngăn chặn Hồng Lệnh mở rộng địa bàn".

Băng đảng Hồng Lệnh nổi lên từ hệ thống nhà tù ở Rio de Janeiro từ cuối những năm 1970 và mở rộng địa bàn tại các khu ổ chuột trong những năm gần đây. Đây là một trong 4 băng đảng đang tranh giành địa bàn ở Rio de Janeiro và kiểm soát khoảng 20% khu vực đô thị, theo Fogo Cruzado, tổ chức phi lợi nhuận chuyên theo dõi tình trạng bạo lực ở Rio de Janeiro.

Những băng đảng này không chỉ buôn bán ma túy, mà còn kiểm soát những dịch vụ thiết yếu trong khu ổ chuột như Internet, nước, điện và giao thông, biến địa bàn thành nguồn lợi nhuận.

Để chống trả lực lượng cảnh sát đang bao vậy, các thành viên băng đảng sử dụng thiết bị bay không người lái (drone) thả chất nổ từ trên cao xuống, theo hình ảnh từ video do Thống đốc Castro công bố.

"Đây là cách bọn tội phạm chống trả cảnh sát Rio de Janeiro: dùng drone thả bom. Đây là thách thức chúng tôi phải đối mặt, không phải tội phạm thông thường, mà là chủ nghĩa khủng bố ma túy", ông Castro cho biết.

Một người dân Penha nói đây là lần đầu tiên họ thấy băng đảng dùng drone để thả bom xuống cộng đồng.

Băng đảng này cũng xếp xe thành hàng trên đường rồi phóng hỏa, tạo thành rào chắn ngăn lực lượng hành pháp tiếp cận. Khói đen bốc lên che phủ nhiều khu nhà.

Mắc kẹt giữa cuộc xung đột, người dân địa phương phải trốn trong nhà hoặc chạy vội ra ngoài, tránh những cơn mưa đạn, để đến nơi làm việc. Trường học, các trung tâm y tế và nhiều doanh nghiệp đều đóng cửa.

"Đó là cảm giác tuyệt vọng thực sự", một người dân giấu tên kể lại. "Tôi chạy vào phòng và đưa các con tới góc an toàn nhất trong nhà. Chúng tôi ở đó, không biết chuyện gì đang diễn ra bên ngoài".

Đến chiều 28/10, sự hỗn loạn lan ra nhiều khu vực ở Rio de Janeiro, khi các thành viên băng đảng cướp xe buýt rồi dùng chúng để chặn nhiều tuyến đường phía bắc và phía nam thành phố, trong đó có một tuyến ra sân bay.

Tối muộn 28/10, tiếng súng vẫn vang lên ở khu vực. Sau cùng, mọi thứ cũng tĩnh lặng trở lại và chìm trong màn đêm, theo người dân khu vực.

Vài tiếng sau, giới chức Rio de Janeiro nhanh chóng tuyên bố chiến dịch thắng lợi khi cảnh sát tiêu diệt khoảng 60 nghi phạm. Họ cũng bắt 113 người, trong đó có 10 trẻ vị thành niên, thu 91 súng trường và "lượng lớn ma túy".

Nhưng khi các nhóm tình nguyện bắt đầu tìm kiếm người mất tích, con số thương vong bắt đầu tăng vọt. Trong đêm 28/10, người dân đã tìm kiếm các khu rừng xung quanh và phát hiện thêm 70 thi thể, tính đến sáng 29/10.

Ước tính ban đầu từ cơ quan công tố bang ngày 29/10 cho thấy ít nhất 132 người, trong đó có 4 cảnh sát, đã thiệt mạng, hàng chục người bị thương trong chiến dịch. Hiện chưa rõ những người này có liên quan đến băng đảng hay không và bị ai sát hại.

Với hơn 130 người chết, Kiềm tỏa trở thành chiến dịch chết chóc nhất lịch sử Brazil, vượt qua vụ thảm sát nhà tù Carandiru năm 1992 ở Sao Paulo. Khi đó, cảnh sát quân sự đã trấn áp một cuộc nổi loạn khiến 111 tù nhân thiệt mạng.

Trước Kiềm tỏa, bang Rio de Janeiro ghi nhận hai chiến dịch đẫm máu nhất vào năm 2021 và 2022, lần lượt tại khu ổ chuột Jacarezinho và Vila Cruzeiro, khiến 28 và 25 người thiệt mạng. Chúng đều diễn ra dưới thời Thống đốc Castro.

Chiến dịch Kiềm tỏa đang làm dấy lên nhiều tranh cãi, nhiều câu hỏi chưa được giải đáp như có dân thường vô tội thiệt mạng hay không. Một quan chức ngày 29/10 thừa nhận chiến dịch đã không đạt mục tiêu bắt một chỉ huy băng đảng tại địa phương.

Quy mô và mức độ thương vong của chiến dịch khiến nhiều người Brazil bị sốc. Họ đã xuống đường biểu tình để phản đối chính quyền dùng vũ lực quá mức. Trong cuộc biểu tình, các gia đình xếp hàng chục thi thể trên đường phố, trong đó có những thi thể bị biến dạng và còn xuất hiện những vết thương do dao đâm.

Nghị sĩ Henrique Vieira cáo buộc chính quyền bang Rio de Janeiro đang coi các khu ổ chuột như lãnh thổ kẻ thù, nơi cảnh sát được "trao quyền bắn giết" mà không theo quy định của pháp luật. Bộ trưởng Tư pháp Ricardo Lewandowski nói chính quyền liên bang không được thông báo về chiến dịch Kiềm tỏa, thêm rằng Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva "kinh hoàng" khi biết số người thiệt mạng trong đợt truy quét.

Văn phòng Công tố Liên bang đã yêu cầu thống đốc Castro báo cáo chi tiết chiến dịch để xác định cảnh sát có hành động hợp pháp hay không. Victor Santos, lãnh đạo cơ quan an ninh bang Rio de Janeiro, cam kết điều tra mọi sai phạm nếu có.

Thống đốc Castro nói ông chắc chắn những người thiệt mạng trong chiến dịch là "tội phạm đã nổ súng từ trong rừng".

"Chẳng ai lại đi dạo trong rừng vào ngày xảy ra đụng độ", ông Castro nhấn mạnh. "Những nạn nhân thực sự chỉ có các sĩ quan cảnh sát".

Như Tâm (Theo AFP, Reuters, Telegraph)