Đến dự hội nghị ngoại trưởng nhóm 7 nước công nghiệp phát triển nhất thế giới (G7), trong hai ngày 13 và 14/03/2025 tại Québec - Canada, Marco Rubio báo trước « chủ quyền của Canada không nằm trong chương trình nghị sự ». Tuyên bố được đưa ra trong bối cảnh tổng thống Mỹ đã nhiều lần coi Canada là « bang thứ 51 của Hoa Kỳ », gọi thủ tướng Canada vừa mãn nhiệm Justin Trudeau là « thống đốc » bang Canada tương tự như Marco Rubio từng là thống đốc bang Florida cho đến khi được Donald Trump cử làm ngoại trưởng.

Canada, mục tiêu dễ và thường xuyên bị Trump tấn công nhất

Nhiều dấu hiệu cho thấy Canada hứng những đòn tấn công của Trump nặng nhất và thường xuyên nhất, trước cả Mêxicô hay Trung Quốc.

Ngay những ngày đầu nhiệm kỳ, tổng thống Mỹ ra lệnh áp thuế nhập khẩu 25 % vào hàng của Canada và Mêxicô, 10 % với Trung Quốc.  Để rồi Washington « tạm tha » cho hai nước láng giềng trong 30 ngày, rồi lại dọa tiếp là sẽ duy trì hàng rào thuế quan đó … Chưa thỏa mãn với những đòn giáng xuống Ottawa, đúng lúc ngoại trưởng Rubio lên đường đến Québec, Washington loan báo « từ ngày 12/03 nhôm và thép của Canada bán sang Mỹ chịu thuế 50 % ». Nhưng chỉ vài giờ sau đó, cố vấn thương mại của Nhà Trắng, Peter Navaro xác nhận với báo chí Hoa Kỳ rút lại đòn tấn công mới này.

Tại Canada Chủ Nhật 10/03/2025 đảng cầm quyền bầu lại lãnh đạo, người thay ông Trudeau trở thành thủ tướng của 1 trong 7 nền công nghiệp phát triển nhất thế giới. Mark Carney đắc cử. Trong diễn văn đầu tiên ông cam kết sẽ đáp trả đích đáng những biện pháp bảo hộ của nước láng giềng với « những tác động lớn nhất đối với Mỹ nhưng ít tổn hại nhất cho phía Canada », đồng thời Ottawa duy trì các biện pháp trả đũa thương mại cho đến khi nào Hoa Kỳ « tôn trọng các đối tác của mình và đưa ra những cam kết đáng tin cậy, bảo đảm các hoạt động thương mại tự do và công bằng ». Ở Nhà Trắng, Donald Trump nổi dóa, cáo buộc  Canada đang đánh thuế 250 và 390 % sữa và những sản phẩm chế biến từ sữa, gây thiệt hại cho nông dân Mỹ. Trên mạng xã hội Trump đòi « vĩnh viễn khai tử công nghiệp xe hơi Canada » nhờ vũ khí được tổng thống Hoa Kỳ ưa thích nhất đó là thuế hải quan.

80 % xuất khẩu của Canada là để bán sang Hoa Kỳ

Nếu như chiến tranh thương mại Mỹ-Canada không ảnh hưởng đến đời sống của người tiêu dùng, đến các doanh nghiệp của cả hai phía, thì những diễn biến vừa nêu sẽ được ví như một bộ phim nhiều tập bắt khán giả phải theo dõi. Vấn đề đặt ra là 2 nền kinh tế Bắc Mỹ này gắn kết với nhau đẩy 2 thành viên G7 vào thế « môi hở răng lạnh ».   

Canada và Hoa Kỳ cùng chia sẽ những giá trị về tự do và dân chủ. Đời sống xã hội của hai nước cũng rất gần  với nhau. Giáo sư Khoa Học Chính Trị, Paul May đại học Québec-Montréal nhắc lại, trong những thập niên gần đây, Canada sát cánh với Hoa Kỳ trên các mặt trận từ ở Afghanistan đến Lybia, hay Irak.

Về kinh tế, Gregory Daco thuộc cơ quan tư vấn Ernet&Young LLP, văn phòng tại New York, nhắc lại, các hiệp định tự do mậu dịch từ những năm 1990 đã gắn chặt hai nền kinh tế Bắc Mỹ này. Hoa Kỳ mua vào 80 % xuất khẩu của Canada. Canada bảo đảm 25 % năng lượng cho các nhà máy và các hộ gia đình Mỹ, cung cấp 10 % kim loại và 20 % phụ tùng xe hơi cho các hãng xe của Mỹ.

Hai nước cũng gắn bó nhau trong dây chuyền sản xuất : trung bình trong khâu sản xuất, mỗi phụ tùng ô tô sử dụng trong các nhà máy trên lãnh thổ Mỹ phải « đi qua biên giới giữa hai nước đến 8 lần ». Phía Mỹ cũng bị thiệt hại nhưng do Canada chỉ tiêu thụ 25 % hàng xuất khẩu của Mỹ cho nên tác động có phần « dễ thở hơn ». Nhưng Mỹ cần nhập khẩu dầu hỏa, điện và khoáng sản của Canada. 

Phòng Thương Mại Canada trong một nghiên cứu thực hiện từ tháng 11/2024 thẩm định, trong trường hợp bị Hoa Kỳ áp thuế hải quan, Canada sẽ phải trả giá đắt : GDP có nguy cơ bị sụt giảm 1,8 % và trong trường hợp Ottawa chơi đòn « ăn miếng trả miếng, thì tăng trưởng sẽ bị sụt giảm đến 2,6 % ». Vùng Québec mất 160.000 việc làm. Các tập đoàn nhôm và thép đã bắt đầu cho nhân viên nghỉ việc.

Một chuộc chiến mang tính sống còn với Canada

Chính vì vừa lệ thuộc, vừa quá gắn kết với Hoa Kỳ mà Canada bắt đầu bước một cuộc «kháng chiến trường kỳ». 

Ottawa đã mạnh mẽ đương đầu với chính sách thương mại của Nhà Trắng. Thủ tướng mãn nhiệm Justin Trudeau tránh « leo thang » -nhất là với Donald Trump, nhưng báo trước Canada cũng sẽ « đáp trả » bằng 25 % thuế hải quan nhắm vào 250 tỷ đô la hàng Mỹ thâm nhập thị trường Canada. Mark Carney vừa trở thành thủ tướng khẳng định là sẽ « không run tay » khi cần. 

Ở cấp địa phương, một gương mặt đã nổi lên trong những tuần qua, đó là thống đốc tỉnh (bang) Ontario Doug Ford. Ông này dùng lại đúng phương pháp của Donald Trump để trị Trump : cũng đội mũ lưỡi trai như Trump nhưng với khẩu hiệu « Canada không phải để bán » khi tổng thống Hoa Kỳ đòi thâu tóm Canada.

Doug Ford liên tục xuất hiện trên các kênh truyền hình Mỹ, những kênh mà ông Trump ưa thích và được cử tri của ông theo dõi nhiều, để tuyên bố rằng Ontario rất mến mộ người Mỹ, nhưng « tổng thống đương nhiệm của nước Mỹ là một vấn đề ». Kèm theo đó là đe dọa tăng 25 % giá điện Canada bán sang Hoa Kỳ, ảnh hưởng trực tiếp đến túi tiền của 1 triệu rưỡi người dân Mỹ. Dường như Nhà Trắng hiểu ngay ngôn ngữ « con buôn » đó của thống đốc Ford. Trước giờ lệnh trừng phạt của lãnh đạo vùng Ontario có hiệu lực, đại diện Thương Mại Hoa Kỳ Howard Lutnik mời Doug Ford đến thủ đô Washington trong ngày 13/03/2025. Cả Ontario lẫn Hoa Kỳ cùng đấu dịu : Doug Ford tạm ngừng tăng giá điện bán sang Hoa Kỳ. 

Nắm giữ thêm đô la

Bên cạnh những diễn tiến ồn ào và nặng phần trình diễn đó, chính quyền Ottawa, vừa đổi lãnh đạo, dường như đã có một bước chuẩn bị khác để đối phó với nước láng giềng. 

Thông cáo của bộ Tài Chính Canada hôm 10/03/2025 khẳng định mục tiêu « phát hành công trái phiếu bằng đô la Mỹ » nhằm  đa dạng hóa các nguồn dự trữ ngoại tệ và duy trì được tối thiểu 3 % dự trữ ngoại tệ bằng đô la. Nhưng theo các chuyên gia về tài chính và ngân hàng, đây đơn giản là phương pháp vừa để bảo đảm « ổn định tài chính cho Canada, vừa cho phép quốc gia này nắm giữ thêm đồng tiền của Mỹ ». Càng có nhiều đô la trong tay chừng nào, Ottawa càng có trọng lượng để mặc cả với Washington chừng nấy ! Đừng quên rằng, tân thủ tướng Canada, Mark Carney từng là thống đốc Ngân hàng Trung ương của Canada và ông từng điều hành cả Bank of England.  

Trump và những hiệu ứng bất ngờ 

Trước mắt chưa biết cuộc chiến thương mại đi về đâu, nhưng trong bất kỳ một cuộc giao tranh nào, các bên cũng « sứt đầu, mẻ trán », tức là cả Mỹ cũng bị thiệt hại chứ không riêng gì Canada.

Song một số người nhận định rằng yếu tố Donald Trump đang khiến người dân Canada đoàn kết hơn bao giờ hết. Các chiến dịch tẩy chay hàng Mỹ đang rộ lên ở khắp nơi. Người dân Canada vốn rất thích đi du lịch Mỹ - có khi chỉ là trong những ngày nghỉ cuối tuần, nay cảm thấy không có lý do gì để tiếp tục làm giàu cho nước Mỹ.

Một điểm khác, chính sách hung hăng của ông Trump làm cho cánh bảo thủ tưởng chừng dễ dàng giành lại quyền lực từ tay đảng Tự Do của Justin Trudeau, nay đang bị hụt hơi trong các cuộc thăm dò. Canada chuẩn bị bầu lại Quốc Hội, trễ nhất là thang 10/2025. Trong khi đó, đảng cầm quyền thực sự được « hồi sinh » nhờ hiệu ứng Trump, nhất là trong bối cảnh mà như báo Mỹ New York Times đưa tin, chính quyền Trump muốn dùng đòn kinh tế bóp chết Canada vì có ý đồ « vẽ lại đường biên giới » giữa hai nước và muốn kiểm soát vùng Ngũ Đại Hồ.

(AFP) - Liên Hiệp Châu Âu tiếp tục trừng phạt Nga. Hôm nay, 14/03/2025, Liên Hiệp Châu Âu đã gia hạn thêm sáu tháng lệnh trừng phạt cá nhân đối với hàng ngàn người Nga bị cáo buộc hỗ trợ chiến tranh với Ukraina, sau các cuộc thảo luận gay go với Hungary, vốn phản đối việc gia hạn lệnh trừng phạt này. Các lệnh trừng phạt đối với Nga phải được gia hạn sáu tháng một lần, theo thỏa thuận giữa 27 quốc gia thành viên Liên Âu. Hungary đã yêu cầu xóa tên nhiều người khỏi danh sách.

(AFP) - Tổng thống Ba Lan kêu gọi Mỹ chuyển giao vũ khí hạt nhân sang nước này trước mối đe dọa Nga. Trong một bài phỏng phỏng vấn được đăng trên tờ Financial Times hôm qua, 13/03/2025, tổng thống Duda cho rằng thời điểm đã chín muồi, việc chuyển giao sẽ an toàn hơn nếu những vũ khí này được đặt sẵn ở Ba Lan. Ông Duda nhắc lại rằng NATO đã mở rộng để bao gồm Ba Lan và các nước khác trong khu vực từ năm 1999, cho nên cơ sở hạ tầng của Liên minh cũng nên được triển khai nhiều hơn ở phía Đông Âu. Mặt khác, Nga đã chuyển vũ khí hạt nhân của họ sang nước láng giềng Belarus “ mà không hề xin phép bất kỳ ai".

(AFP) - Chính phủ Pháp họp với các nghị sĩ về Ukraina và an ninh châu Âu. Thủ tướng François Bayrou và bộ trưởng Quân Lực Sébastien Lecornu, hôm 13/03/2025, có cuộc họp kín với lãnh đạo các nhóm nghị sĩ của Quốc Hội Lưỡng Viện. Mục tiêu là nhằm thông tin về hồ sơ Ukraina và vấn đề quốc phòng. Cuộc họp này diễn ra một ngày sau khi Quốc Hội Pháp thông qua một nghị quyết về tăng cường hậu thuẫn Ukraina, bao gồm cả việc kêu gọi tịch biên tài sản Nga bị phong tỏa, điều mà chính phủ Pháp phản đối.

(AFP) - Tai tiếng tham nhũng liên quan đến Hoa Vị tại Nghị Viện Châu Âu. Sau vụ Qatargate, Nghị Viện Châu Âu lại bị rúng động vì một vụ tai tiếng tham nhũng mới, liên quan đến tập đoàn viễn thông Trung Quốc Hoa Vi. Hôm qua, 13/03/2025, nhiều cuộc khám xét đã được tiến hành ở Bỉ và Bồ Đào Nha, một nghi can đã bắt tại Pháp. Điều tra của tư pháp Bỉ chủ yếu nhắm vào hai trợ lý nghị sĩ châu Âu. Theo Viện Công tố Liên bang Bruxelles, kể từ năm 2021, Hoa Vi đã trả tiền cho một số nghị sĩ châu Âu khi họ có các phát biểu chính thức và đã tặng cho họ những món quà được mô tả là "quá mức" như chi phí ăn uống, đi lại hoặc thậm chí thường xuyên gởi giấy mời xem các trận bóng đá. 

(AFP) - Chống gian lận thuế : Bộ Ngân sách công của Pháp đã phát hiện 20 tỷ euro gian lận trong năm 2024 và đặt chỉ tiêu cao gấp đôi vào năm 2029. Đây là số tiền gian lận thuế (16,7 tỷ euro), dịch vụ công, thuế quan, trợ cấp Nhà nước, an sinh xã hội … Trong số 20 tỷ euro đó, 13 tỷ đã được thu hồi. Khoản thuế gian lận được phát hiện trong năm 2024 cao gấp 2 lần so với ngân sách thường niên của bộ Tư Pháp. Pháp đang thâm hụt tài chính công nghiêm trọng, buộc chính phủ hồi năm 2023 phải đưa ra kế hoạch chống gian lận tài chính.

(Reuters) – Việt Nam đẩy mạnh chiến dịch « ve vãn » chính quyền Trump với hy vọng giảm rủi ro thuế quan. Hôm nay, 14/03/2025, tập đoàn dầu khí nhà nước PetroVietnam Power cho biết đã ký một thỏa thuận sơ bộ với hãng GE Vernovan mua sắm thiết bị và dịch vụ cho các nhà máy điện chạy bằng khí đốt, ước tính trị giá 4,15 tỷ đô la. Bộ Thương Mại Việt Nam còn công bố các thỏa thuận tạm thời bổ sung giữa Việt Nam và Mỹ về việc nhập khẩu thêm năng lượng, ethanol và nhiều sản phẩm khác có liên quan đến khí hóa lỏng LNG. Trước đó, thủ tướng Phạm Minh Chính nói với đại sứ Mỹ tại Việt Nam, Marc Knapper rằng Hà Hội đang « xem xét lại thuế nhập khẩu đối với hàng hóa của Mỹ ». Một dấu hiệu khác là trong tuần tới, một phái đoàn gồm các tập đoàn Apple, Boeing và Amazon của Mỹ sẽ đến thăm Việt Nam.

(AFP) - Mỹ : Một tòa án liên bang ra phán quyết yêu cầu 5 bộ tuyển dụng trở lại hàng ngàn công chức đã bị chính quyền Trump sa thải. Phán quyết của tòa án liên bang ở San Francisco được đưa ra hôm 13/03/2025. Đáp lại, phát ngôn viên Nhà Trắng, Karoline Leavitt, tuyên bố chính quyền của tổng thống Donald Trump sẽ « chống lại phán quyết vô lý và vi hiến này » và khẳng định « tổng thống có quyền thực thi quyền lực của toàn thể nhánh hành pháp », « các thẩm phán của một quận duy nhất không thể lạm dụng quyền của tư pháp để chống đối toàn bộ chương trình hành động của tổng thống ».

( AFP ) - Canada: Mark Carney chính thức nhậm chức thủ tướng. Hôm nay, 14/03/2025, ông Mark Carney, mới bước vào chính trường, chính thức nhậm chức thủ tướng Canada trong bối cảnh căng thẳng thương mại với láng giềng Hoa Kỳ. Xuất thân từ ngành ngân hàng, ông Carney đã được bầu làm lãnh đạo đảng Tự Do hôm Chủ nhật vừa qua, thay thế ông Justin Trudeau, từ chức đầu tháng 1. Ngay sau khi đắc cử, thủ tướng tương lai đã tuyên bố Canada sẽ “chiến thắng” trong cuộc đọ sức thương mại với Mỹ và “sẽ không bao giờ sát nhập vào Hoa Kỳ bằng bất cứ cách nào”.

(AFP) - Azerbaidjan và Armenia đạt một thỏa thuận hòa bình. Azerbaidjan và Armenia hôm qua, 13/03/2025, cùng thông báo sẵn sàng ký một « thỏa thuận hòa bình » nhằm chấm dứt xung đột kéo dài nhiều thập niên giữa hai nước vùng Kavkaz. Với thông báo này, chính quyền Baku chỉ còn trông chờ Erevan sửa đổi Hiến Pháp, trong phần tuyên bố độc lập, có liên quan đến quan điểm của Erevan về vùng Karabakh mà hai nước tranh chấp cho đến nay. Liên Hiệp Châu Âu hôm nay lên tiếng hoan nghênh về sự đồng thuận này giữa Azerbaidjan và Armenia.

(AFP) - Mực nước biển trên bề mặt Trái đất năm 2024 đã dâng cao hơn so với dự báo. Theo phân tích của Cơ quan không gian vũ trụ Mỹ (NASA) công bố hôm 13/03/2025, tình trạng này do sự nóng lên bất thường của các đại dương, kết hợp với sự tan chảy của các khối băng trên đất liền và các sông băng. Các hình ảnh vệ tinh của NASA cho thấy mực nước biển năm 2024 đã tăng 0,59cm, so với dự báo 0,43cm. Theo NASA, rõ ràng là mực nước biển tiếp tục dâng cao với tốc độ ngày càng nhanh.

(AFP) - Giá vàng tăng vọt kỷ lục trước những rủi ro thuế quan mới của Trump. Hôm nay, 14/03/2025, lần đầu tiên giá vàng trên thế giới vượt ngưỡng 3.000 đô la/ounce. Hôm qua, lúc 15 giờ 20, giờ quốc tế, vàng đã ngấp nghé ở mức 2.974 đô la, vượt mức kỷ lục hồi cuối tháng 2/2025. Tính từ đầu năm đến nay, giá vàng đã 13 lần được ghi nhận chạm mức kỷ lục, và đây là tuần thứ hai liên tiếp vàng tăng giá. Những căng thẳng về thuế quan do ông Donald Trump phát động đang khiến vàng có một giá trị bảo toàn ngày càng hấp dẫn.

(RFI) - Iran chuyển dự trữ ngoại tệ thành vàng. Dưới áp lực nặng nề của các biện pháp trừng phạt từ Mỹ và châu Âu, thống đốc ngân hàng trung ương Iran cho biết cho đến tháng 10/2024, Iran đã chuyển đổi 20% nguồn dự trữ ngoại tệ thành vàng, được mua trên thị trường thế giới. Lãnh đạo ngân hàng Iran khẳng định thêm rằng « Iran nằm trong số 5 quốc gia mua vàng nhiều nhất trên thế giới ». Do các biện pháp trừng phạt của Mỹ, nhiều khoản tiền lớn của Iran đã bị phong tỏa ở nước ngoài, cụ thể là 6 tỷ đô la ở Qatar và nhiều tỷ đô la khác tại Irak hay Trung Quốc.

(AFP) – Mười tấn rác thải dệt may được chất đống ở Paris để phản đối « thời trang nhanh ». Mười tấn túi quần áo cũ đã được chất đống trước lối vào vườn hoa Luxembourg, gần trụ sở của Thượng Viện Pháp ở Paris ngày hôm nay, 14/03/2025. Hàng chục người đấu tranh của tổ chức « Stop Fast Fashion » đã chất một « đống núi » quần áo cao hơn hai mét nhằm yêu cầu Nghị Viện sớm thông qua dự luật chống « thời trang nhanh », đã được đưa ra thảo luận lần đầu cách nay đúng một năm.

(AFP) - Sân golf của Trump bị phá hoại ở Ireland. Cảnh sát Ireland hôm 13/03/2025, thông báo đã mở điều tra về thiệt hại tại sân golf của tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump, vào lúc con trai ông là Eric Trump đến Scotland để thảo luận sau khi một sân golf khác tại đó bị phá hoại. Theo truyền thông Ireland, những người không rõ danh tính đã cắm cờ Palestine trên sân golf của ông Trump ở Doonbeg, miền tây Ireland.

(NHK) - Hàng triệu người Nhật chơi casino trên mạng dù bị cấm. Luật pháp Nhật Bản cấm người dân nước này chơi cờ bạc trên mạng, cho dù là trên những trang mạng đặt tại quốc gia không cấm casino trên Internet. Nhưng theo kết quả một cuộc điều tra của cảnh sát Nhật được công bố hôm qua 13/03/2025, khoảng 3,3 triệu người đã từng chơi casino trên mạng. Tổng số tiền cá cược hàng năm lên đến khoảng 8,4 tỷ đô la. 

Truyền thông nhà nước Việt Nam đồng loạt đưa tin và hình ảnh về các lễ dâng hương cho 64 chiến sỹ thiệt mạng trong sự kiện Gạc Ma tại một số nơi trong nước hôm 14/3, một điều mà các nhà hoạt động cho rằng chính quyền cởi mở hơn về việc ghi nhận sự hy sinh của những chiến sĩ trong trận hải chiến với Trung Quốc cách đây 37 năm.

Báo Công an Nhân dân cho biết hàng ngàn cựu chiến binh, các lực lượng vũ trang, cán bộ và người dân từ các nơi đã đến Khu tưởng niệm chiến sĩ Gạc Ma ở Khánh Hòa để dâng dương tưởng niệm những chiến sỹ hải quân hi sinh trong trận chiến trên đảo Gạc Ma ở quần đảo Trường Sa ngày 14/3/1988.

Các chiến sĩ của Việt Nam chiến đấu chống lại quân Trung Quốc trong cuộc xung đột giành quyền kiểm soát tại quần đảo này. Tuy nhiên tờ báo của lực lượng Công an Việt Nam không nhắc tên của bên thù địch với Việt Nam trong trận hải chiến.

Ghi nhận về buổi tưởng niệm, Công an Nhân dân viết: “Cách đây 37 năm, để bảo vệ chủ quyền thiên liêng của Tổ quốc, máu của những cán bộ chiến sỹ ở Trường Sa đã đổ xuống trong trận hải chiến ngày 14/3/1988 trên đảo Gạc Ma. Dù mất mát hy sinh, nhưng những người lính Trường Sa vẫn kiên cường bám đảo, chiến đấu đến hơi thở cuối cùng.”

Một lễ tưởng niệm 37 năm sự kiện Gạc Ma cũng được tổ chức ở Đà Nẵng hôm 14/3, theo ghi nhận của Nhân Dân. Tờ báo cho biết có nhiểu cựu chiến binh, gia đình và thân nhân các liệt sỹ cùng người dân địa phương đã đến dâng hương nhằm “tri ân công lao của các Anh hùng, liệt sỹ đã hy sinh vì nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc”. Tờ báo ngôn luận của Đảng Cộng sản Việt Nam cũng không nhắc tới Trung Quốc trong ghi nhận của mình.

Trong khi đó, VnExpress, cũng ghi nhận về các lễ tưởng niệm ở Khánh Hòa và Đà Nẵng hôm 14/3, mô tả “64 bài vị các liệt sỹ đặt trên mô hình HQ-604 – tàu bị Trung Quốc bắn chìm tại đảo Gạc Ma ngày 14/3/1988” về buổi lễ dưới chân cầu Mân Quang ở Đà Nẵng. Tờ báo này cũng đăng tải nhiều hình ảnh về lễ tưởng niệm ở Khánh Hòa cùng ngày 14/3.

Ngoài ra, nhiều tờ báo khác cũng đưa tin bài và hình ảnh về các sự kiện này, trong đó có Người Lao Động với bài “Tự hào, tri ân những chiến sỹ Gạc Ma” hay Tuổi Trẻ với bài “37 năm vẫn đau nhói nỗi đau Gạc Ma.”

“Năm nay một loạt các tờ báo như Tuổi Trẻ, Dân Trí, VnExpress đều thấy đăng tin, hơn nữa ở một số nơi người ta còn tổ chức tưởng niệm ngày này,” Bùi Sơn, một kỹ sư ở Hà Nội thường có các phản biện xã hội trên mạng xã hội, nói với VOA về điều mà ông cho là “cởi mở hơn” của chính quyền trong việc cho người dân tổ chức tưởng niệm cũng như cho báo chí đưa tin về sự kiện từng được coi là nhạy cảm.

Còn theo nhà hoạt động Bùi Thị Minh Hằng, chính quyền đã bắt đầu “ngấm ngầm thừa nhận” sự kiện này từ “2 năm trước đây rồi.”

Vào năm 2022, Thủ tướng Phạm Minh Chính lần đầu tiên đến thăm đài tưởng niệm các liệt sỹ hy sinh trong trận chiến giữa các chiến sỹ hải quân Việt Nam và lực lượng của Trung Quốc tại đảo đá Gạc Ma ở Biển Đông. Kể từ đó, truyền thông chính thống của Việt Nam đưa nhiều tin bài hơn vào những ngày kỷ niệm sự kiện Gạc Ma.

Thay đổi?

Trong nhiều năm trước đây, một số nhà hoạt động đã bị bắt giữ khi xô sát với chính quyền vì không được làm lễ tưởng niệm công khai cho những liệt sỹ hy sinh trong trận hải chiến với Trung Quốc.

Nhà hoạt động Nguyễn Thúy Hạnh, người mới được ra tù gần đây sau hơn 2 năm bị giam cầm vì “tuyên truyền chống nhà nước”, cho biết rằng bà và những người hoạt động từng phải “lén lút thắp nhang tưởng niệm” các chiến sỹ giữ đảo Hoàng Sa (19/1/1974) và Trường Sa (14/3/1988) cũng như cho đồng bào và chiến sỹ hy sinh ở 6 tỉnh biên giới phía Bắc trong cuộc chiến biên giới với Trung Quốc ngày 17/2/1979.

“Nhiều buổi tưởng niệm bị ngăn chặn, bị anh ninh và đám DLV [dư luận viên] quyết liệt phá rối,” bà Hạnh viết trong đăng tải có tiêu đề “Đã khác mười năm trước?” trên Facebook cá nhân hôm 14/3. “Những ngày ấy mấy trăm cơ quan truyền thông nhà nước hoàn toàn im lặng như có sự chỉ đạo không được nhắc gì đến các sự kiện này. Thì nay, mọi người có thể tự do tưởng niệm, báo chí cũng trân trọng nhắc đến các sự kiện này.”

Thông Tấn xã Việt Nam, cơ quan thông tấn của nhà nước, hôm 14/3 đăng tải các hình ảnh về buổi lễ kỷ niệm 37 năm sự kiện Gạc Ma ở Đà Nẵng, và trích lời ông Nguyễn Văn Tấn, người từng là trưởng Ban liên lạc bộ đội Trường Sa, nói rằng “trận hải chiến Gạc Ma mãi mãi là một dấu son chói lọi, khắc sâu tin thần ‘Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh’ của những người lính hải quân trẻ tuổi, những người con ưu tú của dân tộc.”

Bà Hạnh, người cũng đã tham gia các buổi tưởng niệm của nhóm những nhà hoạt động trước đây, đưa ra câu hỏi về sự cởi mở của chính quyền đối với sự kiện Gạc Ma trong đăng tải của mình: “Đang có một sự chuyển biến tích cực nào ư?”

Theo ông Sơn, việc kỷ niệm Gạc Ma “đúng ra phải thực hiện từ lâu rồi và phải làm hàng năm”. Nhận định về sự “cởi mở” trong việc cho người dân kỷ niệm công khai cũng như đưa tin về hải chiến Gạc Ma, ông Sơn cho rằng “sự thay đổi này xuất phát từ quan điểm của người đứng đầu.”

“Ông Tô Lâm có quan điểm khác với ông (Nguyễn Phú) Trọng,” ông Sơn nói về 2 vị tổng bí thư Đảng, ngụ ý tới việc ông Lâm giờ đây lãnh đạo Đảng sau khi ông Trọng qua đời. “Khác không chỉ riêng thái độ với các sự kiện lịch sử mà còn khác nhiều ở quan điểm đổi mới.”

Ông Lâm, người đang tiến hành cải cách chính phủ để hiệu quả hơn cho “kỷ nguyên vươn mình” của Việt Nam, vào đầu tháng 2 đã đi thăm và dâng hương tại Nghĩa trang liệt sỹ quốc gia Vị Xuyên ở Hà Giang, nơi có nhiều người dân và chiến sỹ Việt Nam thiệt mạng trong trận chiến biên giới với quân Trung Quốc năm 1979.

Nhà hoạt động Minh Hằng cũng cho rằng sự thay đổi của chính quyền trong thái độ đối với những sự kiện liên quan đến Trung Quốc có thể suất phát từ việc “đường lối của Tô Lâm ngả về phương Tây và những nước khác (trong đó nhiều nước trong khu vực đều chống Trung Quốc).”

Tuy nhiên, cả ông Sơn và bà Hằng đều nghi ngờ rằng sự cởi mở này có thể là tín hiệu thả lỏng cho tự do báo chí, tự do ngôn luận.

“Sự thay đổi này đến từ người đứng đầu. Nếu nhiệm kỳ sau là một người khác làm tổng bí thư thì chưa biết thế nào,” ông Sơn nói, ngụ ý tới việc ông Lâm có thể không được bầu làm tổng bí thư vào kỳ đại hội Đảng 14 dự kiến được tổ chức vào đầu năm tới.

Bà Hằng thì cho biết người dân “vẫn cảnh giác hết sức” trước những phát ngôn và hành xử của các lãnh đạo mà bà cho là “vẫn mang tính giáo điều.”

“Họ ‘mở’ cái này để ‘thắt’ cái khác… Những điều họ giờ mới làm, mới nói, thì đều là ‘nhai lại’ những sự kiện, việc làm của những người bất đồng trước khi bị quy kết phản động, chống đối,” bà Hằng nói và cho biết bà chưa tin vào nhà cầm quyền. “Họ chưa thể thay đổi.”

Tổng thống Nga Vladimir Putin hôm 14/3 gửi cho Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump một thông điệp về đề xuất ngừng bắn ở Ukraine thông qua đặc phái viên của ông Trump, Điện Kremlin cho biết vào thứ Sáu, đồng thời nói thêm rằng họ thấy có cơ sở để lạc quan một cách thận trọng rằng thỏa thuận có thể đạt được, theo TASS, Reuters và Bloomberg.

Hôm 13/3, Tổng thống Trump cho biết ông đã có các cuộc thảo luận rất tốt và hiệu quả với người đồng cấp Nga Vladimir Putin.

“Chúng tôi đã có các cuộc thảo luận rất tốt và hiệu quả với Tổng thống Vladimir Putin của Nga ngày hôm qua, và có rất nhiều khả năng là cuộc chiến khủng khiếp, đẫm máu này cuối cùng cũng có thể kết thúc”, ông Trump viết trên mạng xã hội Truth Social của mình.

Trước đó, thư ký báo chí của tổng thống Nga, Dmitry Peskov, được TASS dẫn lời cho biết ông Putin đã gặp đặc phái viên của tổng thống Hoa Kỳ Steve Witkoff vào cuối ngày 13/3 nhưng không nói rõ hai người đã nói với nhau về nội dung gì.

Theo thông báo hôm 12/3 của Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt, ông Witkoff đến Moscow để thảo luận về các cách giải quyết xung đột ở Ukraine.

Hãng thông tấn Nga cho biết ông Witkoff, người trước đó đã tham gia các cuộc đàm phán với một phái đoàn Nga tại Riyadh vào ngày 18/2, đã đến Moscow vào chiều 13/3 và đã rời thủ đô Nga vào sáng 14/3.

Đề xuất lệnh ngừng bắn “ngay lập tức, tạm thời” trong 30 ngày được đưa ra trong một tuyên bố chung của các nhóm đại diện cho Washington và Kyiv sau cuộc họp tại Ả Rập Saudi vào ngày 11/3. Tuyên bố nhấn mạnh vào việc trao đổi tù nhân chiến tranh, thả những người bị giam giữ dân sự và trả lại những đứa trẻ Ukraine bị chuyển đi cưỡng bức trong thời gian ngừng bắn, nhưng không đề cập đến các lệnh trừng phạt đối với Nga hoặc các đảm bảo an ninh cho Ukraine. Tuyên bố cũng đề cập rằng các đồng minh châu Âu của Ukraine sẽ tham gia vào tiến trình hòa bình, the Al Jazeera.

Sau hai ngày im tiếng, hôm 13/3, Tổng thống Putin nói về nguyên tắc, Moscow ủng hộ chuyện ngừng bắn, theo đề xuất ngừng bắn 30 ngày của chính quyền Donald Trump, nhưng nêu ra những câu hỏi mà ông nói cần phải có câu trả lời trước khi Nga có thể cam kết ngừng bắn.

“30 ngày đó sẽ được sử dụng như thế nào? Để Ukraine huy động lực lượng? Tái vũ trang? Đào tạo người? Hay không làm gì cả? Rồi, một câu hỏi - điều đó sẽ được kiểm soát như thế nào?”, BBC dẫn lời Tổng thống Putin nói trong cuộc họp báo hôm 13/3.

Tổng thống Nga cũng đặt ra câu hỏi về việc ai sẽ ra lệnh chấm dứt giao tranh và với cái giá nào, cũng như cách thức thực thi lệnh ngừng bắn.

Hôm 13/3, Tổng thống Trump khi bắt đầu cuộc họp với Tổng thư ký NATO Mark Rutte nói rằng ông Putin đã đưa ra “một tuyên bố rất hứa hẹn, nhưng chưa đầy đủ”.

Trong cùng ngày, Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Scott Bessent nói với CNBC rằng ông Trump “sẵn sàng gây áp lực tối đa lên cả hai bên”, bao gồm cả các lệnh trừng phạt đối với Nga.

Về phía Kiev, trong bài phát biểu hàng đêm được đăng trên X vào ngày 13/3, Tổng thống Zelenskyy nói rằng ông Putin đang “chuẩn bị bác bỏ” đề xuất ngừng bắn.

“Putin sợ phải nói trực tiếp với Tổng thống Trump rằng ông ấy muốn tiếp tục cuộc chiến này và tiếp tục giết người Ukraine”, Tổng thống Ukraine nói.

Theo ông Zelensky, nhà lãnh đạo Nga đã đặt ra rất nhiều điều kiện tiên quyết “mà không có gì có thể thành công cả”.

Sau những phát biểu của Putin và phản ứng của Zelensky, hiện có sự chia rẽ rõ ràng giữa lập trường của cả hai bên.

Reuters hôm 14/3 dẫn lời phát ngôn viên Điệm Kremlin, ông Peskov, cho biết Nga và Hoa Kỳ sẽ thống nhất thời điểm diễn ra cuộc điện đàm giữa hai tổng thống sau khi đặc phái viên Witkoff báo cáo cho ông Trump, nói rằng cả hai bên đều đồng ý rằng cuộc điện đàm như vậy là cần thiết.

Trước đây, Tổng thống Nga nhiều lần nói rằng ông muốn Ukraine từ bỏ tham vọng gia nhập NATO, để cho Nga kiểm soát toàn bộ bốn khu vực của Ukraine mà Moscow tuyên bố là của mình và quy mô quân đội Ukraine phải được hạn chế. Ông Putin cũng nói rằng ông muốn các lệnh trừng phạt của phương Tây được nới lỏng và một cuộc bầu cử tổng thống sẽ được tổ chức tại Ukraine, điều mà Kyiv cho là còn quá sớm trong khi thiết quân luật vẫn có hiệu lực, vẫn theo Reuters.