Robert Huynh là con trai của một lính Mỹ và một người phụ nữ Việt Nam. Anh không biết mặt cha mình.
Năm
1984, tức 9 năm sau khi quân đội Mỹ rút khỏi miền nam Việt Nam, cậu bé
Huynh 14 tuổi đặt chân tới Mỹ để đoàn tụ với mẹ và các anh chị em ở
thành phố Louisville, bang miền trung Kentucky theo Chương trình Ra đi
có Trật tự (ODP).
Hiện Huynh sống với con trai và hai cháu. Người
đàn ông 48 tuổi đang đối mặt với nguy cơ bị trục xuất về Việt Nam, nơi
anh chưa từng trở về suốt 34 năm qua và anh cũng không còn bạn bè hoặc
họ hàng sống ở đó.

Huynh
chỉ là một trong số khoảng 8.000 người Việt bị ảnh hưởng bởi chính sách
nhập cư mới của chính quyền Tổng thống Donald Trump, theo đó, cơ quan
chức năng Mỹ đang ráo riết đẩy mạnh việc trục xuất những người nhập cư
vi phạm luật pháp. Những người này có thẻ xanh lưu trú ở Mỹ nhưng chưa
nhập quốc tịch.
Huynh, hàng ngày làm việc tại tiệm làm móng của
gia đình, cho biết anh dính nhiều tiền án. Thời ngoài 20 tuổi, anh ngồi
tù ba năm vì tội giao dịch thuốc lắc, gần đây nhất, anh thụ một năm án
treo vì lái xe khi trong người có hơi men. Sau đó, Huynh lĩnh thêm một
án treo khác với cáo buộc cùng bạn gái mở sòng đánh bạc bằng máy tại
Texas.
Huynh thừa nhận tất cả sai lầm trong quá khứ nhưng cho biết
anh chấp nhận mọi hình phạt và cố gắng xây dựng lại cuộc đời. Vậy mà
hiện nay Huynh có nguy cơ mất trắng những thứ anh đang cố gắng vun đắp.
"Mẹ
tôi năm nay đã 83 tuổi và tôi muốn có mặt bên bà khi bà nhắm mắt xuôi
tay", Huynh trả lời qua điện thoại từ chỗ ở mới tại thành phố Houston,
bang Texas. "Tôi không còn người thân thích ở Việt Nam. Cuộc sống của
tôi là ở Mỹ".
Gần 1,3 triệu người Việt Nam nhập cư vào Mỹ kể từ
năm 1975. Nhiều người sau khi đặt chân đến vùng đất mới được cấp thẻ
xanh lưu trú hợp pháp. Tuy nhiên, sau đó không ít người, do không có
bằng cấp, trình độ tiếng Anh kém hoặc không đủ khả năng thuê người xử lý
các thủ tục nhập quốc tịch rườm rà, chưa từng nộp đơn để trở thành công
dân Mỹ. Anh Huynh là một trong số đó.
Họ đến Mỹ khi còn nhỏ, vào
đại học, làm việc, đóng thuế và chăm lo cho mái ấm của mình như mọi công
dân Mỹ khác. Hàng chục năm sau, những người nhập cư gốc Việt này có
nguy cơ phải chia lìa gia đình.
Chính quyền Tổng thống Trump, mà
"tác giả" đứng sau là cố vấn cấp cao Stephen Miller, đã "xét lại" thỏa
thuận năm 2008 ký kết giữa Hà Nội và Washington, theo đó, những công dân
Việt Nam đến Mỹ trước khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao vào năm
1995 sẽ không "thuộc diện phải quay trở về". Nhà Trắng hiện tuyên bố
không có chính sách miễn trừ như vậy dành cho những người nhập cư chưa
nhập quốc tịch và từng phạm tội.
Bộ Ngoại giao Mỹ phản bác các ý
kiến chỉ trích chính quyền hiện nay "nuốt lời hứa" trong thỏa thuận năm
2008 và dẫn một điều khoản trong văn bản đã ký kết cho rằng hai bên "bảo
lưu ưu thế luật pháp mỗi bên" khi xét các trường hợp tới Mỹ trước năm
1995.
"Quan điểm của Mỹ là mọi quốc gia đều có nghĩa vụ pháp lý
quốc tế trong việc nhận lại những công dân của mình mà một nước khác tìm
cách đuổi đi, tống ra hoặc trục xuất", Bộ Ngoại giao Mỹ nói trong một
tuyên bố và từ chối trả lời cụ thể về các trường hợp Việt Nam.
Theo
cách diễn giải của chính quyền Trump, thỏa thuận năm 2008 được ký kết
sau khoảng thời gian bế tắc giữa hai bên trong nỗ lực tìm cách đạt được
một thỏa thuận liên quan đến những người di cư trước năm 1995, một quan
chức cấp cao giấu danh tính cho hay.
"Lúc đó chúng ta ở trong tình
thế mà sau một khoảng thời gian dài họ (phía Việt Nam) không nhận lại
bất cứ một người nào", quan chức này cho hay. "Về mặt lý thuyết vào năm
2008, (Washington tư duy) theo kiểu 'Hãy cố tạo ra một hệ thống vận hành
được và cố thuyết phục họ nhận lại ít nhất một số người bị kết án hình
sự'".
Brendan Raedy, cán bộ phụ trách đối nội của Sở Di trú và Hải
quan Mỹ (ICE), cho biết nguồn lực của sở này hiện tập trung vào xử lý
"những cá nhân tạo ra mối đe dọa với an ninh quốc gia, an toàn công cộng
và an ninh biên phòng".
"Đa số các trường hợp thuộc diện trục
xuất, một số chỉ vì những vi phạm luật nhỏ, là người tị nạn từng đứng về
phía Mỹ (trong thời kỳ chiến tranh)", cựu đại sứ Mỹ tại Việt Nam Ted
Osius dưới thời chính quyền Barack Obama, viết trên tạp chí của hiệp hội
công đoàn dành cho các nhà ngoại giao Mỹ.
"Tôi đánh giá chính
sách lạnh lùng này sẽ hủy hoại cơ hội thành công của chúng ta trong việc
theo đuổi những mục tiêu khác liên quan đến mối quan hệ với Việt Nam
của Tổng thống Donald Trump: giảm thâm hụt thương mại, tăng cường quan
hệ quốc phòng và xử lý những mối đe dọa hòa bình trong khu vực". Cựu đại
sứ Osius cũng khẳng định ông đã lên tiếng phản đối nhưng "được lệnh giữ
im lặng".
ICE đã bắt giam ít nhất 57 người đến Mỹ trước năm 1995
hồi giữa tháng 6, theo số liệu mà cơ quan này cung cấp cho bên luật sư.
Chưa kể 11 trường hợp đã bị gửi trả về Việt Nam. Một số từng phạm tội
liên quan đến bạo lực và ngồi tù nhiều năm để trả giá. Số khác bị cáo
buộc những tội không bạo lực, bao gồm sở hữu cần sa, lưu hành tiền giả
và lái xe khi say rượu, theo các luật sư.
"Một số trường hợp phạm
tội từ những năm 90 thời kỳ mà họ mới bắt đầu cuộc sống ở Mỹ. Họ lớn lên
tại các khu dân cư nghèo và thường xuyên bị bắt nạt", Phi Nguyen, giám
đốc xử lý các vụ kiện tụng thuộc tổ chức phi lợi nhuận chuyên hỗ trợ
pháp lý và hoạt động về quyền dân sự cho người Mỹ gốc Á ở thành phố
Atlanta, cho biết. Phi Nguyen đã đệ đơn ở bang California để yêu cầu
ngừng các vụ giam giữ.
Anh Huynh nhận được lệnh trục xuất ngay sau
khi ra tù hồi năm 2006 và bị giam hơn bốn tháng trong trung tâm di trú.
Anh được chỉ được thả khi cơ quan chức năng thừa nhận phía Việt Nam sẽ
không tiếp nhận trường hợp của anh.
Và kể từ năm 2017, sau khi bị
truy tố vì tội mở sòng bạc bất hợp pháp, Huynh buộc phải trình diện cảnh
sát hàng tháng. "Tháng đầu tiên tôi đến trình diện, lúc đó ông Obama
vẫn là tổng thống, không có vấn đề gì", Huynh nói. "Tháng thứ hai, vẫn
dưới thời Obama, và mọi thứ ổn. Nhưng đến lần thứ ba, khi Donald Trump
lên nhậm chức. Đó là vào tháng 2/2017, Donald Trump mới làm tổng thống
có 17 ngày. ICE đón lõng tôi ngay bên ngoài văn phòng trình diện".
Một năm sau đó, anh Huynh bị giam trong trung tâm di trú.
Tương lai bất định
Tung
Nguyen đến Mỹ năm 1991 khi mới 13 tuổi. Bố mẹ anh nhận nuôi một cô con
gái là con của lính Mỹ nên gia đình đi di cư theo chương trình Con lai
Mỹ - Việt Trở về Nhà. Cha mẹ làm công việc tay chân với tiền công rẻ mạt
để nuôi sống cả nhà, cậu bé Nguyen thường ở nhà một mình và tự vật lộn
để thích ứng với cuộc sống mới.
"Tôi lúc đó còn nhỏ, không nói
tiếng Anh và bị bắt nạt ở trường học. Vì vậy, tôi cảm thấy được an ủi
khi ở bên cạnh những người giống mình, họ cho tôi cảm giác tôi thuộc về
một nơi nào đó", Nguyen nói qua điện thoại từ Santa Ana, bang
California. Nguyen giao du với những thanh niên gốc Việt sống "du thủ,
du thực".
Năm 1994, khi Nguyen tròn 16 tuổi, anh dính vào một vụ
án đâm chết người, bắt nguồn từ việc "dạy dỗ đối phương biết tôn trọng".
Nguyen mang theo một con dao nhưng không phải là người ra tay. Nhưng
anh vẫn bị xử như một tội phạm thành niên và lĩnh án 25 năm tù. Sau khi
thụ án 18 năm, Nguyen được tha bổng vì "thành tích cải tạo hiếm có".
Kể
từ đó người đàn ông này cống hiến tâm sức, giúp đỡ các nạn nhân và
những người từng phạm tội trong cộng đồng người Việt. Năm 2014, anh lập
gia đình. Năm nay, Quỹ Xã hội Mở trao cho Nguyen danh hiệu Công lý
Soros, công nhận anh là "một cá nhân xuất sắc" hoạt động để cải thiện hệ
thống luật pháp hình sự.
"Tôi không sinh con bởi vì tôi không thể
sống với thực tế rằng một ngày nào đó, họ có thể đến và đưa tôi đi",
Nguyen nói. "Đây là cuộc sống của tôi. Đây là nhà của tôi".
Về
phần Huynh, năm 2016, anh đoàn tụ với gia đình bên nội sau khi xét
nghiệm ADN giúp anh tìm được một người em họ. Cha của người này chính là
em trai của ông James A. Falls, người cha thất lạc của Huynh.
Tin
tốt đến cùng tin xấu. Người cha mà Huynh không thôi băn khoăn suốt bao
năm qua đã qua đời trong một vụ tai nạn xe hơi năm 1974 khi Huynh mới
lên 4. Nhưng dù sao, anh đã tìm thấy một gia đình mà anh chưa bao giờ
biết tới, bao gồm một anh trai, một chị gái và hai người cô, tất cả đều
sống gần anh ở Houston. "Hai cô rất thương tôi", Huynh nói. Anh không
dám nghĩ đến ngày phải chia lìa gia đình này.