Nhặt được bài thơ trên Facebook. Tác giả không xa lạ gì với người yêu thơ. Thơ của anh xuất hiện khá đều đặn trên nhiều trang web văn học. Nhưng đây là bài thơ Thời Sự - xuất hiện đúng thời điểm - chỉ còn một ngày nữa là 30 tháng tư, ngày mà 42 năm trước người vui kẻ buồn, nhưng đất nước Việt Nam thì như một đoàn xe lửa, chậm rãi, từ từ lao đầu xuống hố thẳm.

CON ĐỈA

Đất nước đứt làm đôi
Như đứt đôi con đỉa
Mỗi con lớn lên không hề ngắm nghía
Phía phần đuôi đau nhức của mình

Thời đại dùng phẫu thuật văn minh
Nối hai chú ký sinh thành một
Rồi thả lại vào ao, nhưng đỉa không bơi được
Bởi hai cái đầu quay hai hướng khác nhau

Đất nước tôi như hai phần con đỉa

Dính liền bằng... lưỡi dao!
BCV

Tứ Thơ

Tác giả mô tả một con đỉa quái lạ, đứt làm đôi, nhưng nhờ phẫu thuật của thời đại văn minh đã được nối liền. Nhưng khi thả con đỉa xuống nước nó không bơi được vì hai đầu quay về hai hướng khác nhau. Cuối cùng thì kết luận: Đó là đất nước mình - dù tạm dính lại nhưng thực sự vẫn còn chia cắt.

Hình Thức

Con Đỉa là thơ mới biến thể, số chữ trong câu tùy hứng, không theo một quy luật nào, vần liên tiếp khá đều đặn (ngoại trừ câu cuối bắt vần gián cách, kết thúc bài thơ rất ngọt). Nhờ sự chuyển dịch rộng rãi của số chữ trong câu cộng với lý do bài thơ ngắn nên không có hội chứng nhàm chán vần.

Ngôn Ngữ Hình Ảnh

Đây là chỗ đẹp nhất của bài thơ. Ngôn ngữ rõ ràng, dễ hiểu. Hình ảnh "con đỉa hai đầu quay về hai hướng khác nhau" rất sinh động và rất đắt. Và câu kết:

"Dính liền bằng ... lưỡi dao"

rất cay đắng, rất đúng với thực tế và rất ... đểu

Cảm Xúc

Thi sĩ Bùi Chí Vinh đã chọn được tứ thơ độc đáo và đã dùng kỹ thuật thơ điêu luyện của mình để giải bày tâm trạng. Do ngôn ngữ chuẩn xác, hình ảnh đắt giá, thế trận chữ nghĩa mạch lạc, hợp lý, cảm xúc ở tầng một và tầng hai mạnh, bám sát người đọc theo dòng chảy của tứ thơ. Người đọc vừa đọc vừa khoái chí (vì ẩn dụ rất tương hợp và ý nhị) nhưng cũng thấy nhói đau ở trong tim vì hiện tình quê hương, dân tộc quá bi đát. Riêng ở tầng ba, có chút cảm giác xót xa, buồn bực thấm đều trên mỗi con chữ nhưng lúc ấy tác giả còn tỉnh quá - chưa đủ cao hứng đến độ ngất ngây để tạo hồn thơ.

Khuyết Điểm

Xét về cách áp dụng biện pháp tu từ, bài thơ có một khuyết điểm lớn. Phép ẩn dụ bị lộ ngay từ câu đầu tiên - đúng ra là hai chữ đầu tiên. Nhà thơ dùng hình tượng con đỉa để ám chỉ đất nước mà ngay câu đầu tiên đã lộ nguyên hình:

"Đất nước đứt làm đôi"

thành thử những câu sau giảm đi khá nhiều cái duyên ngầm, cái thi vị của phép ẩn dụ lẽ ra rất hấp dẫn.

Năm 1990 hai nước Đức bị chia cắt sau đệ nhị thế chiến, đã bắt tay thống nhất dưới chế độ Dân Chủ Tự Do của Cộng Hòa Liên Bang (Tây) Đức. Con đỉa bị đứt đôi đã được kết dính thành một, đã bơi về một hướng và giờ đây đã trở thành một trong 7 nước cường thịnh nhất thế giới. Nhìn lại con đỉa Việt Nam, phẫu thuật kết dính trước người ta 15 năm mà giờ này sao thật thảm thương.

Kết Luận

Con Đỉa là một bài thơ hay. Nó làm tôi nhớ tới Bánh Vẽ của Chế Lan Viên. Nếu không có sơ xuất trong phép ẩn dụ thì chưa biết bài nào hay hơn bài nào. Với tôi, giữa hai tác giả có một khác biệt lớn. Đó là đởm lược của thi sĩ. Bánh Vẽ của Chế Lan Viên phải chờ nhà thơ chết mấy năm mới đưa ra trình làng. Con Đỉa của Bùi Chí Vinh xuất hiện đúng lúc - "nóng hổi vừa thổi vừa ăn". Tôi viết xong bài bình cũng cho đi ngay, không để thời gian "lắng tâm sửa chữa". Nếu có sai sót cũng xin bạn đọc lượng tình tha thứ.

League City 29 tháng tư 2017

Phạm Đức Nhì ( HNPĐ )