Viết về Kiều thi cũng nhiều, và viết về Nguyễn Du thì cũng lắm lắm ,Quẩn quanh thì cũng khá tốn nhiều giấy mực . Nhưng riêng cái chuyện nàng Thúy Kiều cũng là lắm chuyện . Cái chuyện bút chiến về Kiều nó cũng có .Thời tiền chiến người ta mang Kiều ra làm một cái cớ để choảng nhau [chớ chẳng ai tha thiết đến nàng Kiều cả] .Kẻ theo Tây [làm tay sai] phản bội lại dân tộc thì lại mầu mè là văn chương chuyện Kiều hay số dzách . kẻ chống Kiều cho Kiều là con đĩ bán trôn nuôi miệng, chẳng qua cũng nhờ qua nhân vật Kiều mà chửi xéo cái bọn tay sai bồi Tây, chớ cũng chả ai chửi bới cái nàng Kiều làm cái gì.?

Văn chương một đàng , thực tế  một nẻo, tuy có bàn về nghệ thuật vị nghệ thuật nghệ thuật vị nhân sinh chẳng qua cũng chỉ là một cách nói, chứ cứ thẳng mực tàu ra thời như sau:

1/Phía theo Tây là vì chữ hiếu ,vì gia đình , vì cái dạ dầy

2/ Phía chống Tây cho Kiều là thứ lưu manh, nuớc mất nhà tan , làm đầy tớ cho kẻ thù mà không biết nhục.

Gần một thế kỷ hai mươi, Kiều và Nguyễn Du, Nguyễn Du và Kiều đã được khá đông đảo học gỉa và học thật bàn quanh năm suốt tháng , địa vị thi hào Nguyễn Du là số một , có tên đường, có tên đặt cho trường Trung hoc . Những bài bút chiến một thời dần dần đã chìm vào quên lãng.

  Tuy nhiên viết về Kiều và NguyễnDu  có một bài của một vị tiếnsĩ âmnhạc bên Tây [Người Việt tốtnghiệp tiếnsĩ ở bên tây] mà đến năm nay 1988 kẻ viết bài này không thể nào quên cho được [23 năm] chẳng là năm  1965 , tạpchí BáchKhoa có ra một số báo đặcbiệt [kỷniệm 200 năm NguyễnDu  1768-1965] Cuốn tapchí có rat là nhiều bài viết về TiênĐiền tiênsinh, quanh co thì ông nguyễnDu là ông NguyễnDu nàng Kiều thì vẫn là nàng Kiều  chỉ có thế mà thôi , nhưng cái bài đặcsắc nhất là bài Kiều chơi cây đàn gì? Vị tiếnsĩ âmnhạc căn cứ vào hai câu 29 và 30 trong Đoạn Trường Tân Thanh như sau:

Cung thương lầu bạc ngũ âm[câu 29]

nghề riêng ăn đứt hồ cầm một trương [câu 30]

Vị  tiếnsĩ âmnhạc này luận đaiđể  là HồCầm là đàn của người Hồ , đàn này có khi là nhịhồ là thứ đàn hai [2]dây bà con anh em nội ngoại  naná như đàn cò, đàn kìm, đàn gáo ,đàn sến ......sau đó vị tiếnsĩ lại chụp phóngảnh một lộ nhạccụ hình hai dây để độc giả nhìn cho mãn nhãn [nhìn cho rõ] và kết thúc bài viết là :

Nguyễn Du chỉ là một thiêntài của thica mà thôi, chớ ông không rành về âmluật mà Hồcầm là loại đàn hai dây [ mà tiểuthư khuêcác như nàng Kiều thời bấygiờ mà đàn một loại đàn hai dây cò cưa kỳ cưa thì kỳ cục lắm lắm.Đoạn dưới vị tiếnsĩ lại ghichú thêm là khi diễn tả đàn Hồ thì NguyễnDu lai:

so dần dậy vũ dây văn [404]

bốn [4] dây to nhỏ theo vần cung thương [405]

Đàn bốn [4] dây là đàn tỳbà chớ không phải HồCầm hai[2] dây.

Ôi đàn bốn dây và đàn hai dây miễn cứ đàn là được chớ có ăn thua gi? cái thaothức đến 23 năm , bâygiờ mới có thìgiờ viết lại chuyện xưa .Cũng không dám tranhluận với vị tiếnsĩ âmnhạc Tây về đàncò  đàn Hồ . và cũng không dám khen và chê NguyễnDu  là đúng hay sai? mà chỉ mang một suynghĩ của một tấm lòng cố dàntrải vầnđề ra làm sao cho nó đúng [cho nguoì xưa khỏi bị oan và ngưoì nay khỏi thắcmắc.

Theo thiểný của chúngtôi thì câu 30 có nghĩa là

nghề  riêng ăn đứt hồ cầm một trương [câu 30]

Hồ cầm một trương , một trương đây là một bản nhạc ,trương hay chương hay xoang là một phiênkhúc , chớ NguyễnDu có cho HồCầm là một Cây đâu? ,mà nơi đây HồCầm là một bản đằn bạcmệnh , diễntả lúc nàng ChiêuQuân cống Hồ lúc qua biêngiới NhạnMônQuan thì nhớ nhà quá bèn mang ra đàn . Hồ câm là bảnnhạc bạcmệnh Buồn [mà nàng Kiều Đàn bản HồCầm này thì Ăn đứt người khác.]

Đàn cầm tên thường gọi là HuyểnCầm , hay cổ cầm vì nó được tạo ra từ thời thượngcổ nhạckhí tụctruyền do Phụchy chế ra bằng ba thứ gỗ độcđáo là cây ngôđồng  ,cây Tử và cây Tử đàn [Niệm Thư trang 141- MDHT]

Đàn Cầm dài ba xích 6 thốn 6 phân để tượngtrưng cho 366 ngày một năm trên tròn xem như bầu trời dưới vuông như mặt đất lòng rộng dưới có bốn chân nhỏ , trên mặt đàn có hai lỗ gọi là Long trì Phượng chiếu từ là Hồ của rồng, Ao của Phựơng. 

Cầm được chia ra năm[5] thứ , nhất huyền tamhuyền ngũhuyền thấthuyền và cửuhuyền . Cả năm cây đàn đều mang dương số là số lẻ , Đàn của BáNha phải là thứ ngũhuyền [cương cầm] 13 phím đàn tượngtrưng cho ngũhành kim mộc thủy hỏa thổ và cho ngũ cung[ cung thương giốc chủy vũ .]

[niệm thư trang 142-MDHT]

Ngoài đàn dương ra lại còn đàn âm như nhịhuyền [đàn Hồ hay nhịhồ] tứ huyền [tức đàn Tỳbà] , luchuyền . thậplục và thạchcầm [32 miếng]

bâygiờ trở lại vấn đề là [Kiều chơi cây đàn gì?] lần thứ nhất ở nhà KimTrọng :

-Rằng nghe nổi tiếng cầm đài [câu 396]

Nước non lướng những lắng tai Chung kỳ[câu 397]

Thưa rằng tiện kỹ sá chi [ cau 398]

Đã lòng dậy đến dậy thì phải vâng [câu 399]

hiên sau treo sẵn cầm trăng [câu 400]

Vậy thì lần này nàng Kiều chơi cầm trăng , tức nguyệt cầm  là đàn nguyệt.

[theo từđiển của lm Anthony TRẦN VĂN KIỆM là đàn bốn dây có bâu tròn dẹp]

đàn này có hai dây vũ và hai dây văn [có nghĩa là có hai dây to và hai dây nhỏ]

 so dần dây vũ dây văn

bốn dây to nhỏ theo vần cung thương

nàng đàn nhiều bản [nhiều khúc] đạikhái như:

khúc HánSở, Khúc Tư Mã Tương Như , Khúc Kê Khang , Khúc Quảng Lăng....

Lần thứ hai nàng Kiều chơi đàn trong hoàncảnh Hoạnthư ghen , bắt cóc nang về làm con hầu và bắt nàng phải đàn cho ThucSinh nghe.

Phải đêm êm ả chiều trời [ câu 1496]

Trúc tơ hỏi đến nghề chơi mỗi ngày [câu 1497]

Trúc tơ hay trúc ty cũng vậy , ý nói cái ống sáo làm bằng ống trúc , lần này thì nàng Kiều thổi ồng trúc :

nỉ non thánh thót dễ say lòng người [câu 1498]

Lần thứ ba thì HồtônHiến bắt nàng đàn . sau khi đã bắn chết TừHải :

Giở say lại ép cung đàn nhặt tâu [2056]

một cung gió` thảm mưa sầu[ câu257]

bốn dây rỏ máu năm đầu ngón tay [câu 2058]

Kỳ này thì nàng Kiều chơi loại đằn bốn dây , là loại tứhuyền không rõ nguyêt cầm hay tỳbà .

lần thứ tư là Kiều và Kimtrọng tái hợp, Kim Trọng đề nghị Kiều đàn cho chàng nghe:

Tình xưa lai láng khôn hàn

Thong dong hỏi laị ngón đàn ngày xưa.

Ngón đàn ngày xưa là ngón đàn Nguyệt cầm rồi.

Trước sau nàng Kiều chới đàn bốn lần , ba lần là đàn bốn dây ,[ hai lần là đàn nguyệt] trăng[ một lần là thổi sáo và một lần nữa không biết là đàn gì? chỉ biết là bốn dây.

Bây giờ trở lại từ Hồ cầm, Hồ Cầm là đàn của rợ Hồ phương bắc, hồ cầm là danhtừ chỉ chung chung các nhạc cụ của người Hô [Hung Nô] như nhịhồ 2 dây, tybà bốn dây, đàn đá 32 miếng.

chữ Hồ cầm này na ná như rượu Bồ Đào [của người Bồ đào Nha]Tây Ban cầm [đàn của người Tây ban Nha] Hồ cầm không xác định rõràng một loại nhạccụ nào ., mà chỉ là một danhtừ chung chung mà thôi,

cũng như Hồ mã [là ngựa Hồ] nhưng ngựa Hồ co rất nhiều loại chân cao, chân thấp có loai thiênlý mã có loại kéo xe . có loại chuyên leo núi,

Nếu ta gán cho HồCầm là một cây đàn hai dây thì chả khác gi cho HỒ Trường là một bãi chiếntrường của ngươì Hồ [thực ra Hồ truờng chỉ là một hồ rượu lớn.]

và theo thiển ý của ngừoì viết bài phiếmluận này thì Hồcầm trong thơ Nguyễn Du chỉ là tên của một bản nhạc mà thôi .

chu vương miện ( HNPD )

* Bài viết này trên 30 năm , đăng trên Nguyệt San Sóng bên Canada, , bạn đọc góp ý là Nguyệt Cầm tức Cầm Trăng " túc Đàn Nguyệt chỉ có 2 day mà thôi . vậy xin ghi chú lại cho rõ . " tg"