Nguồn: German scientist discovers X-rays, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1895, nhà vật lí Wilhelm Conrad Rontgen (1845-1923) trở thành người đầu tiên quan sát tia X, một tiến bộ khoa học quan trọng có thể đem lại lợi ích cho nhiều lĩnh vực khác nhau, hầu hết là trong y học, bằng cách cho phép chúng ta nhìn thấy những điều vốn không nhìn thấy được.

Phát hiện của Rontgen xảy đến rất tình cờ ở phòng thí nghiệm Wurzburg, Đức. Khi đó, ông đang kiểm tra xem liệu tia cathode (tia âm cực) có thể đi xuyên qua kính hay không thì bất ngờ nhận thấy một ánh sáng phát ra từ một tấm được phủ hóa chất gần đó. Ông gọi những tia tạo ra ánh sáng này là tia X, vì bản chất chưa rõ của chúng.

Tia X là sóng năng lượng điện từ hoạt động tương tự như tia sáng thông thường, nhưng ở bước sóng ngắn hơn khoảng 1.000 lần. Rontgen đã chôn chân trong phòng thí nghiệm của mình và tiến hành một loạt các thí nghiệm để hiểu rõ hơn về khám phá mới này. Ông biết rằng tia X xuyên qua da thịt người nhưng không để xuyên qua những chất có mật độ cao như xương hoặc chì, và chúng có thể được chụp ảnh lại.

Phát hiện của Rontgen được xem là một phép lạ y học, và tia X sớm trở thành một công cụ chẩn đoán quan trọng trong y học, lần đầu tiên cho phép các bác sĩ nhìn thấy bên trong cơ thể người mà không cần phẫu thuật. Năm 1897, tia X lần đầu tiên được sử dụng trên chiến trường quân sự, trong Chiến tranh Balkan, để tìm các mảnh đạn và vị trí xương gãy bên trong cơ thể bệnh nhân.

Các nhà khoa học đã nhanh chóng nhận ra những lợi ích của tia X, nhưng lại chậm hơn trong việc hiểu được tác hại của bức xạ. Ban đầu, người ta tin rằng tia X đi xuyên qua da thịt cũng vô hại như ánh sáng. Tuy nhiên, sau vài năm, các nhà nghiên cứu bắt đầu ghi nhận các trường hợp bị bỏng và tổn thương da sau khi tiếp xúc với tia X, và vào năm 1904, trợ lý của Thomas Edison, Clarence Dally, người đã làm việc rất nhiều với tia X, qua đời vì ung thư da. Cái chết của Dally đã làm cho một số nhà khoa học bắt đầu chấp nhận rủi ro của bức xạ cách nghiêm túc hơn, nhưng họ vẫn chưa hiểu hết.

Suốt những thập niên 1930, 1940 và 1950, trên thực tế, nhiều cửa hàng giày của Mỹ trang bị máy quang phổ sử dụng tia X để khách hàng có thể nhìn thấy xương ở chân họ; phải đến tận những năm 1950 hành động này mới bị xem là nguy hiểm. Wilhelm Rontgen nhận được rất nhiều lời khen cho công trình nghiên cứu của ông, bao gồm cả giải Nobel Vật lý năm 1901, nhưng ông vẫn khiêm tốn và không bao giờ tìm cách đăng ký bằng sáng chế. Ngày nay, công nghệ tia X được sử dụng rộng rãi trong y học, phân tích vật liệu và các thiết bị như máy quét an ninh sân bay.