Fidel Castro – nhà cách mạng cộng sản Cuba và là nhân vật quen thuộc với thế giới qua hình ảnh một người đàn ông cao lớn vạm vỡ trong bộ quân phục màu xanh ô liu, chân đeo đôi giày trận, trên môi luôn ngậm điếu xì gà to tướng và bộ râu xồm đen rậm – vừa qua đời hôm Thứ Sáu 25/11, thọ 90 tuổi.

Fidel Castro là một trong những nhà lãnh đạo quốc gia nắm quyền hành lâu nhất trên thế giới từ trước tới nay, suốt gần nửa thế kỷ, và tin về cái chết của ông được đài truyền hình nhà nước Cuba chính thức loan báo vào rạng sáng hôm Thứ Bảy. Ngay sau đó, tại thành phố Miami, nhiều người Cuba lưu vong đã đổ ra đường vui mừng vì bản tin này trong khi đó trên đường phố của thủ đô Havana là một bầu không khí im lặng như tờ.

Là con của một gia đình khá giả có đồn điền trồng mía, Castro lên nắm quyền tại Cuba vào đúng ngày đầu năm 1959, hứa hẹn sẽ cùng chung hưởng tài sản quốc gia với những công dân nghèo khổ nhất của đất nước, là những người đã chịu nhiều thua thiệt dưới chế độ độc tài thối nát của Fulgencio Batista trong một phần tư thế kỷ trước đó.

Với những người ủng hộ Castro, ông là một vị anh hùng, người lên tiếng đòi quyền công bằng cho tầng lớp nghèo và thấp kém của thế giới và không ngần ngại chĩa mũi súng thẳng vào giới quyền lực nhất để đòi quyền công bằng đó.

Tuy nhiên, kể từ khi nắm quyền hành trong tay, Fidel Castro trở thành một trong những nhà lãnh đạo đàn áp người dân trắng trợn nhất và là người tự cho mình quyền làm chủ tịch suốt đời, ra lệnh cấm tự do ngôn luận, tự do lập hội và tự do báo chí, và đã từng xử tử hoặc giam cầm nhiều chục ngàn những nhân vật đối lập chính trị.

Đậu bằng luật và mở văn phòng làm việc tại Havana năm 1950. Ngay từ trẻ đã tỏ ra có biệt tài diễn thuyết. Tham gia nổi loạn rồi sau đó bị bắt, bị đi tù và lưu vong. Lẻn về lại Cuba năm 1956 và phát động phong trào cách mạng, lúc đầu với vỏn vẹn 12 đồng chí, trong đó có người em Rául và Ernesto “Che” Guevara. Cách mạng thành công và lật đổ chế độ Batista cuối năm 1958. Chính thức lên cầm quyền ngày 1 Tháng Giêng năm 1959.

Ông ra lệnh phế bỏ ngày Lễ Giáng Sinh như một ngày lễ nghỉ chính thức của quốc gia trong gần 30 năm. Trong khi gửi các phái đoàn bác sĩ được đào tạo ở Cuba cũng như hàng ngàn những thùng thuốc chủng ngừa do Cuba chế tạo đến khắp các ngõ ngách nghèo khốn nhất của châu Mỹ Latinh thì ngay tại trung tâm thủ đô Havana, trên các kệ của các phòng thuốc, người ta tìm không ra một viên thuốc cảm, và nhiều người dân Havana đã phải sống trong những căn chung cư mà họ phải dùng những chiếc xô đựng nước trong nhà bếp để làm cầu xí.

Thời gian trị vì kéo dài của Castro, trải qua 10 đời tổng thống Mỹ, bắt đầu có dấu hiệu thay đổi vào ngày 31 Tháng 7 năm 2006 khi ông ta tạm thời nhường quyền lại cho người em là Rául lúc đó cũng đã 75 tuổi trong khi bị ốm nặng. Cuộc chuyển quyền này xảy ra chỉ ít tuần trước khi sinh nhật thứ 80 của Castro vào ngày 13 Tháng 8, và gần bốn năm sau đó người ta không thấy ông ta xuất hiện trở lại trước công chúng.

Fidel Castro chính thức từ nhiệm ngày 19 Tháng 2 năm 2008, trong một bản thông cáo được đọc trên hệ thống truyền hình quốc gia, chấm dứt 49 năm trị vì.

Dưới thời Fidel Castro, Havana trở thành một thứ Disneyland của chủ nghĩa Mác xít – nó như một tấm ván bóng lộn đẹp đẽ che đậy bên dưới là những gì xấu xa tồi tệ nhất của xã hội.

Fidel Alejandro Castro Ruz sinh ngày 13 Tháng 8 năm 1926 trong một gia đình điền chủ khá giả. Khi đến tuổi đi học được cha gửi tới nội trú tại một trường đạo thuộc Dòng Tên ở Havana. Mặc dù sinh trưởng trong một gia đình khá giàu nhưng vẫn không thể bằng được với những đứa trẻ khác thuộc những gia đình quyền quý và giàu có cùng trường. Ở sau lưng, cậu bé Fidel hay bị các bạn học gọi xách mé là guajiro, hay thằng nhà quê. Rất có thể đây là lý do ảnh hưởng đến cậu học trò nhỏ mà sau này khi lớn lên Fidel luôn tỏ ra ghét bỏ và chống đối những người có tiền bạc và địa vị trong xã hội.

Chính cá nhân Castro đã ra lệnh trùng tu lại một Havana Cổ, viên đá quý của kiến trúc độc đáo nơi mà du khách có thể thưởng thức hương vị của những hộp xì gà chính hiệu Cuba với giá $300, nghe âm thanh rộn ràng của những bản nhạc nổi tiếng nhất trên thế giới và nếm những ly rượu rum ngọt ngào nhất tại câu lạc bộ Havana. Nhưng chỉ vài con phố nằm ẩn phía sau phần bề ngoài được trùng tu lại là những người dân Cuba nghèo khổ sống trong những căn nhà dột nát với một ít thực phẩm được phân phối theo khẩu phần. Những cô gái điếm tuổi vị thành niên trong những chiếc áo thun bó sát hở hang sẵn sàng phục vụ cho bất cứ du khách nào muốn.

Trong khi một số đông người dân Cuba vẫn tỏ ra trung thành với Castro thì một số đông khác lại tỏ ra quá sức sợ hãi vị lãnh tụ đã từng bỏ tù nhiều chục ngàn những ai dám ra mặt chống đối, giống như một thứ trò chơi tồi tệ nhất. Nhiều người dân Cuba đến nay vẫn không dám lên tiếng phê bình vì sợ sẽ bị những công an mật vụ của chế độ ẩn núp ở khắp mọi ngõ ngách có thể nghe lén được.

Giống như người Việt Nam, để gián tiếp lên án chế độ hà khắc, nhiều ngàn người dân Cuba vẫn tiếp tục bỏ trốn chế độ Castro mỗi năm. Người có tiền thì tìm cách bỏ trốn trên những chiếc thuyền cao tốc vượt qua eo biển Florida, trong khi người nghèo thì chấp nhận vượt biển trên những chiếc ghe mong manh rách nát đầy hiểm nguy.

Một trong những cải cách kinh tế đầu tiên của Fidel Castro năm 1959 là chương trình kỹ nghệ hóa đất nước. Người dân Cuba sẽ tự chế tạo thép cho chính mình, và kinh tế quốc gia sẽ không còn bị lệ thuộc vào mía và thuốc lá. Ông hứa hẹn mức sống của người dân sẽ tiến triển nhanh hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới. Kế hoạch kinh tế thất bại và chế độ phân phối thực phẩm theo khẩu phần được bắt đầu năm 1961.

Năm 1968, Fidel Castro phát động cuộc “tấn công cách mạng” trong đó có 50,000 cơ sở kinh doanh nhỏ bị quốc hữu hoá và nền kinh tế gần như tê liệt. Ông ra lệnh bỏ Lễ Giáng Sinh năm 1969 cho rằng nó làm đình trệ việc thu hoạch mía.

Chế độ Castro tương đối khởi sắc trong thập niên 1980 nhờ vào chương trình cứu trợ từ Moscow, được đưa tới nào xe hơi, thực phẩm, xăng dầu và phân bón để cứu nền kinh tế đang thoi thóp của đảo quốc. Nhưng rồi chế độ Sô viết sụp đổ làm cho Cuba một lần nữa rơi vào khủng hoảng.

Năm 1990, Castro kêu gọi đất nước thắt lưng buộc bụng và gọi đó là “giai đoạn đặc biệt trong thời bình”. Chế độ khẩu phần được áp dụng triệt để. Trong khi những nhà máy ngưng sản xuất và đóng cửa, công nhân được đưa về nông thôn.

Trong những năm đầu của chế độ Castro, ông được sự ủng hộ của rất nhiều nhân vật trong giới trí thức thế giới. Trong đó có những khuôn mặt nổi bật như Ernest Hemingway, người mà Castro ngưỡng mộ và là cư dân lâu năm của Cuba; những nhà văn như Jean-Paul Sartre và Gabriel Garcia Márquez; cũng như Bob Dylan, nhạc sĩ Mỹ, người vừa được giải thưởng Nobel văn chương.

Khi Castro mới lên cầm quyền, ông thường luôn lên tiếng rao giảng về chế độ dân chủ và cải cách; tìm cách xoa dịu những người chỉ trích ông và nói rõ ông phải là một người cộng sản. Chính phủ Hoa Kỳ lúc đó tuy ngần ngại nhưng vẫn bắn tiếng cho biết sẽ viện trợ kinh tế, nhưng bị Castro từ chối. Quan hệ về kinh tế và chính trị giữa hai nước ngày càng trở nên khó khăn, đặc biệt là khi những bằng chứng về những vụ xử tử hình những nhân vật chống đối được đưa ra ánh sáng. Và trong vòng hai năm sau đó, Castro đã cho tịch thu $1.8 tỉ bất động sản của Hoa Kỳ mà không đền bù và biến Cuba thành pháo đài của chủ nghĩa Mác xít-Lênin nít.

Tháng 5 năm 1960, Cuba thiết lập quan hệ ngoại giao với Liên bang Sô viết và ngay sau đó nhận viện trợ phần lớn số xăng dầu cần thiết cho quốc gia cũng như vũ khí và các thiết bị quân sự khác. Chính quyền Castro quốc hữu hóa tất cả các nhà máy lọc dầu của Hoa Kỳ và Anh Quốc cùng với hệ thống ngân hàng do người Mỹ làm chủ. Tháng 10 cùng năm, chính phủ Hoa Kỳ ra lệnh cấm vận tất cả mọi giao dịch thương mại, ngoại trừ thực phẩm và thuốc men.

Không giống những quốc gia cộng sản khác trên thế giới, Cuba chưa từng bao giờ được cai trị bởi một bộ chính trị; chính Fidel Castro, và sau này là ông em Rául, thâu tóm tất cả mọi chức vụ trong đảng, nhà nước và quân đội, và cai trị Cuba như vị lãnh tụ tối cao và độc tôn.

Nhưng giống tất cả các lãnh tụ cộng sản khác, khi còn trong thời kỳ đấu tranh thì hứa hẹn đủ điều, vẽ lên đủ mọi hình ảnh tốt đẹp để thu phục lòng người, nhưng một khi nắm được quyền rồi thì lộ nguyên hình là những tay độc tài chuyên chính và bịp bợm.

VH

( báo TRẻ )