Kinh Đời
Những Con Đập Dòng Chính Sông Mekong.
Dự án 14 con đập Bậc Thềm Vân Nam (Source: Tài liệu Tỉnh Vân Nam 1995)
Gửi Nhóm Bạn Cửu Long
LTS. Khởi đi từ mối quan tâm về môi sinh và phát triển lưu vực Sông Mekong và Đồng Bằng Sông Cửu Long, nhà văn Ngô Thế Vinh, Bác Sĩ Quân Y đơn vị Lực Lượng Đặc Biệt VNCH trước 1975, đã hoàn tất cuốn Cửu Long Cạn Dòng Biển Đông Dậy Sóng do Nhà Xuất Bản Văn Nghệ, CA phát hành vào năm 2000. Lời báo động 14 năm trước nay được hiện thực với mức độ đáng quan ngại khi nhà nước Bắc Kinh đã hoàn tất 6 trong số 14 con đập bậc thềm vùng thượng nguồn thuộc Tỉnh Vân Nam tính đến tháng 8, 2014. Với “Đập Mẹ” Tiểu Loan và đập “khổng lồ lớn nhất” Nọa Trác Độ, sông Mekong đã trở thành một tháp nước, và là nhà máy điện riêng của Trung Quốc. Gây ảnh hưởng tác hại suốt dòng chảy xuống tới tận Đồng Bằng Sông Cửu Long.
Về phía hạ nguồn, sau lễ động thổ con đập Xayaburi trong Tháng 11, 2012, qua đến tháng 10, 2013 Lào đã tiến xa thêm một bước nữa, quyết định xây con đập Don Sahong gây rất nhiều tranh cãi. Đập Don Sahong, tuy công xuất chỉ có 260 MW nhưng lại chắn ngay hẻm nước Hou Sahong được coi là quan trọng nhất đối với nhu cầu di chuyển sinh tồn của các đoàn cá, đặc biệt trong Mùa Khô. Đập “Nút Chặn” Don Sahong này sẽ làm đảo lộn sinh cảnh, gây rối loạn môi trường nước đưa tới nguy cơ tuyệt chủng của nhiều giống cá mà hậu quả là sự sút giảm nghiêm trọng nguồn cá (sản lượng lên tới 3 triệu tấn/ năm), vốn được coi là phong phú nhất không phải chỉ của Đông Nam Á mà của cả thế giới, chỉ sau sông Amazon, Nam Mỹ.
Báo động dòng sông Mekong đang lâm nguy có nghĩa là còn thời gian để cứu vãn. Nhưng tới giai đoạn toàn vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long đã bị ô nhiễm, hoàn toàn ngập mặn thì vĩnh viễn chẳng còn đâu một nền Văn Minh Miệt Vườn và cũng không còn Vựa Lúa để nuôi sống ngót 100 triệu dân người Việt, cùng xuất cảng ra cho thế giới mà riêng nước Trung Hoa với số dân khổng lồ hơn 3 tỷ người kia đã nhập hơn 1 triệu 500 ngàn tấn gạo trong năm 2013. Giàn khoan HD 981 không phải vô cớ và đơn phương hạ đặt trên vùng Biển Việt Nam.
Báo Sống hân hạnh trình bày loạt bài quan trọng khẩn thiết nầy của Nhà Văn Ngô Thế Vinh trong nhiều kỳ tiếp theo. Trân trọng.
Sống Magazine
- Với hoàn tất 2 con đập Tiểu Loan và Nọa Trác Độ trên Vân Nam, con sông Mekong đã trở thành tháp nước và là nhà máy điện của Trung Quốc. Fred Pearce
- Với bước đầu khai thác hai con đập Xayaburi và Don Sahong, một nước Lào nhỏ bé đã không để lại được một “hồ sơ theo dõi tốt / no good track records”
Kỳ 1
Tiềm Năng Thuỷ Điện Sông Mekong
Với chiều dài 4,800 km, Mekong là con sông lớn thứ 11 của thế giới.
Tiềm năng thuỷ điện của con sông Mekong khoảng ngót 60,000 MW, chia ra như sau: 28,930 MW cho Lưu Vực Trên sông Mekong (Upper Mekong Basin) nằm trong lãnh thổ Trung Quốc; và 30,000 MW cho Lưu Vực Dưới (Lower Mekong Basin) là khúc sông Mekong nằm ngoài lãnh thổ Trung Quốc, chảy qua 4 quốc gia Miến Điện, Lào, Thái Lan, Cam Bốt và Việt Nam nhưng chuỗi 12 con đập dòng chính hạ lưu thì chủ yếu nằm trong hai nước Lào và Cam Bốt.
Con “Đập Mẹ” Tiểu Loan 4,200 MW (Source: Tom Fawthrop)
Lưu Vực Trên: Sáu Con Đập Vân Nam Đã Hoàn Tất
Nửa chiều dài sông con sông Lan Thương (Lancang Jiang, tên Trung Quốc của con sông Mekong) trong lãnh thổ Trung Quốc, có tiềm năng thủy điện rất lớn. Từ những năm 70s, Trung Quốc đã có một dự án 14 con đập Bậc Thềm Vân Nam (Mekong Cacades). [HÌNH 1]
Tính đến tháng 8, 2014, đã có 6 trong số 14 con đập Bậc Thềm Vân Nam được hoàn tất:
1/ Mạn Loan (Manwan) 1,500 MW con đập dòng chính đầu tiên trên sông Mekong, khởi công từ 1984 và hoàn tất 1993.
2/ Đại Chiếu Sơn (Dachaosan) 1,350 MW con đập dòng chính thứ hai, khởi công 1996, hoàn tất 2003.
3/ Cảnh Hồng (Jinghong) 1,500 MW là con đập dòng chính thứ ba, khởi công 2003 hoàn tất 2009.
4/ Công Quả Kiều (Gongguoqiao) 900 MW là con đập dòng chính thứ tư, khởi công 2008 hoàn tất 2011.
5/ Tiểu Loan (Xiaowan) 4,200 MW là dòng chính thứ năm, khởi công 2001 và hoàn tất 2010.
6/ Noạ Trác Độ (Nuozhadu) 5,850 MW là con đập dòng chính thứ sáu, khởi công 2006 hoàn tất 2014.
Sau khi hoàn tất con đập thứ 6 Nọa Trác Độ 2014, Trung Quốc đã đạt được công suất 15,150 MW – nghĩa là hơn một nửa của toàn công suất 28,930 MW tiềm năng thuỷ điện của con sông Lan Thương. Với 8 dự án đập dòng chính còn lại, Trung Quốc cũng sẽ dễ dàng dứt điểm sớm trong vòng mấy thập niên đầu Thế kỷ 21.
Theo Fred Pearce, thuộc Đại học Yale, thì sau khi hoàn tất con “Đập Mẹ” Tiểu Loan, và con đập “khổng lồ lớn nhất” Nọa Trác Độ, con sông Mekong đã trở thành tháp nước và là nhà máy điện của Trung Quốc. [Damming the Mekong: Major blow to an Epic River, Yale Environment 360, 22 June 2009]
Cũng theo Philip Hirsch, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Sông Mekong thuộc Đại học Sydney thì: “Hai con đập khổng lồ Tiểu Loan và Nọa Trác Độ sẽ ảnh hưởng trên suốt dòng chảy của con sông Mekong xuống tới tận Đồng Bằng Sông Cửu Long của Việt Nam.”
Lưu Vực Dưới: Thêm Mười Hai Con Đập Hạ Lưu
Các dự án đập thủy điện chắn ngang sông Mekong vùng Hạ lưu đã có rất sớm, từ thời Ủy Ban Sông Mekong (Mekong River Committee 1957). Nhưng rồi các dự án ấy bị gác lại vì nhiều lý do như: cuộc chiến tranh Việt Nam kéo dài và lan ra cả 3 nước Đông Dương, sau chiến tranh thì là mối e ngại quá tốn kém và cả do mối quan tâm về tác hại rộng rãi trên môi sinh. Nhưng rồi cũng vị trí những dự án đập ấy đã được các cơ quan tham vấn Canada và Pháp tái đề xuất, nghiên cứu và đã được Ban Thư Ký Sông Mekong ấn hành năm 1994. Kể từ 2006, các công ty Thái Lan, Mã Lai và Trung Quốc, tiếp tục thực hiện những cuộc khảo sát về tính khả thi của 12 con “đập dòng chảy” (run-of-river) thuộc Lưu Vực Dưới sông Mekong; thứ tự các dự án đập từ bắc xuống Nam:
(1) Đập Pak Beng, Lào 1,320 MW; bảo trợ bởi công ty Trung Quốc, Datang International Power Generation Co. và chánh phủ Lào;
(2) Đập Luang Prabang, Lào 1,410 MW; bảo trợ bởi Petrovietnam Power Co. và chánh phủ Lào;
(3) Đập Xayaburi, Lào, 1.260 MW, bảo trợ bởi công ty Thái Lan Karnchang và chánh phủ Lào;
(4) Đập Pak Lay, Lào, 1,320 MW tỉnh Xayaburi; bảo trợ bởi công ty Trung Quốc Sinohydro Co;
(5) Đập Xanakham, Lào, 1,000MW; bảo trợ bởi công ty Trung Quốc Datang International Power Generation Co;
(6) Đập Pak Chom, biên giới Lào Thái, 1,079 MW; bảo trợ bởi công ty MoE Thái Lan;
(7) Đập Ban Koum, biên giới Lào Thái, 2,230 MW, tỉnh Ubon Ratchathani; bảo trợ bởi Italian-Thai Development Co., Ltd và Asia Corp Holdings Ltd. và chánh phủ Lào;
(8) Đập Lat Sua, Lào, 800 MW; bảo trợ bởi Charoen Energy and Water Asia Co. Ltd. /Thái Lan và chánh phủ Lào;
(9) Đập Don Sahong 260 MW, tỉnh Champasak, Lào: được bảo trợ bởi công ty Mã Lai Mega First Berhad Co;
(10) Đập Stung Treng, Cam Bốt, 980 MW; bảo trợ bởi chánh phủ Nga;
(11) Đập Sambor, Cam Bốt; bảo trợ bởi công ty Trung Quốc, China Southern Power Grid Co./ CSGP.
Xayaburi Và Quy Trình 3 Giai Đoạn Pnpca
Xayaburi được kể là con đập dòng chính đầu tiên trên sông Mekong, nằm bên ngoài lãnh thổ Trung Quốc; và cũng là con đập dòng chính đầu tiên của Lào, công suất 1,260 MW, tổn phí lên tới 3.5 tỉ MK, được công ty Thái Lan Karnchang và chánh phủ Lào bảo trợ.
Theo nội dung Hiệp Định Ủy Hội Sông Mekong (1995), tuy không một quốc gia nào có quyền phủ quyết (veto power) nhưng các dự án sông Mekong đều phải trải qua thủ tục ba giai đoạn viết tắt là PNPCA bao gồm:
- Giai Đoạn I [PN]: Thủ Tục Thông Báo (Procedures for Notification): Ủy Hội Sông Mekong đã được chánh phủ Lào Thông Báo chính thức về dự án Xayaburi, vào tháng 09, 2010
- Giai Đoạn II [PC]: Tham Vấn Trước (Prior Consultation), thời gian dành cho Tham Vấn Trước là 6 tháng kể từ ngày nhận được thông báo. Nhưng cũng có thêm một điều khoản khác là nếu các nước thành viên chưa đạt được sự đồng thuận thì khung thời gian 6 tháng này có thể được Ủy Hội Sông Mekong gia hạn thêm.
- Giai Đoạn III [A]: Chuẩn Thuận (Agreement), lẽ ra dự án Xayaburi phải trải qua cả 3 giai đoạn của tiến trình PNPCA, nhưng chánh phủ Lào thì đã đơn phương tự thẩm định rằng các tác động xuyên biên giới của đập Xayaburi đối với các quốc gia hạ lưu là “không chắc sẽ xảy ra” nên không cần thiết phải kéo dài thời gian Tham Vấn Trước. Và Lào đã bỏ qua Giai Đoạn III Chuẩn Thuận và cứ cho tiến hành làm Lễ Động Thổ xây con đập Xayaburi trước sự ngỡ ngàng của các quốc gia Mekong khác nhất là Việt Nam và Cam Bốt là hai quốc gia dưới nguồn.
Với con đập Xayaburi, chính phủ Lào chỉ thực thi Giai Đoạn I Thủ Tục Thông Báo, còn Giai Đoạn II Tham Vấn Trước thì dở dang và bỏ qua Giai Đoạn III: khởi công xây đập Xayaburi mà chưa có sự đồng thuận của các quốc gia thành viên Uỷ Hội Sông Mekong. Như vậy, tinh thần Hiệp Định Ủy Hội Sông Mekong (Mekong River Commission Agreement,1995) ngay từ bước đầu đã bị Lào phá vỡ.
Sự Bất Nhất Của Lào Qua Quy Trình Pnpca
- Tháng 05, 2007 chánh phủ Lào ký kết với công ty Ch. Karchang Thái Lan để thực hiện dự án đập Xayaburi.
- Tháng 11, 2008 công ty AF Calenco Thụy Sĩ kết hợp với toán tham vấn Thái khảo sát tính khả thi của con đập.
- Tháng 02, 2010 bản tường trình EIA / Lượng Giá Ảnh Hưởng Môi Sinh được đệ trình cho Chánh phủ Lào.
- Tháng 07, 2010 Chánh phủ Lào chính thức ký kết hợp đồng bán điện từ đập Xayaburi cho Thái Lan qua công ty EGAT (Electricity Generating Authority of Thailand).
- Tháng 04, 2011 Ủy Ban Liên Hợp Ủy Hội Sông Mekong (MRC Joint Committee) ra thông cáo báo chí là các thành viên “chưa đạt được một thỏa thuận để tiến hành dự án Xayaburi”.
- Tháng Tư, 2011 hai chánh phủ Cam Bốt và Việt Nam yêu cầu chánh phủ Lào khảo sát thêm về những ảnh hưởng xuyên biên giới của dự án.
- Tháng 06, 2011 chánh phủ Lào đơn phương “bật đèn xanh”cho công ty Thái Lan Ch.Karnchang triển khai dự án.
- Tháng 12, 2011 tại Hội nghị Siem Reap cả 4 nước thành viên Ủy Hội Sông Mekong cùng thỏa thuận là cần thêm 10 năm cho những cuộc nghiên cứu về ảnh hưởng con đập Xayaburi và các con đập dòng chính hạ lưu.
- Tháng 9, 2012 Bộ trưởng Năng lượng Soulivong Daravong cho biết chánh phủ Lào không hoãn kế hoạch xây con đập Xayaburi. Nhưng hai tháng trước đó 07, 2012 Ngoại Trưởng Lào thông báo trong Hội nghị ASEAN là dự án Xayaburi sẽ được hoãn lại để có thêm những cuộc khảo sát.
- Giới truyền thông của nhà nước Lào được thông báo là chánh phủ Lào cho phép công ty Ch. Karnchang được phép tiến hành các hoạt động theo kế hoạch, bao gồm cả việc tái định cư dân làng khu xây đập.
- Chưa có một thỏa thuận cấp vùng nào về thời điểm khởi công xây con đập Xayaburi, theo tinh thần Hiệp Định Ủy Hội Sông Mekong 1995 có quy định như vậy.
- Ngày 7 tháng 11, 2012, Rewat Suwanakitti, Phó Giám Đốc công trình thủy điện Xayaburi cho biết Lào làm lễ động thổ để khởi công xây con đập thủy điện Xayaburi. Nhưng trước đó một ngày (thứ Ba 6/11/12), Thủ tướng Lào Thongsing Thammavong đã lại nói với phóng viên Wall Street Journal rằng dự án đang tạm ngưng để chờ thêm khảo sát. [1]
Lễ động thổ chỉ là hình thức “công khai hóa” những liên tiếp vi phạm cam kết của chánh phủ Lào với các quốc gia Mekong sau Hội nghị Siem Reap ngày 8 tháng 12, 2011. Sự bất nhất của chánh phủ Lào rõ ràng là một vi phạm với thỏa thuận vùng và với các quốc gia Mekong lân bang.
Viraphonh Viravong, tốt nghiệp Kỹ sư Cơ khí, Viện Khoa học Kỹ thuật Footscray, Đại học Victoria, Úc (1976); là khuôn mặt “trí tuệ” đứng sau mọi dự án phát triển thủy điện của quốc gia Lào và trong suốt hơn ba thập niên qua đã có những nỗ lực bền bỉ và kiên định với giấc mơ canh tân, biến đất nước Lào trở thành một xứ “Kuwait về thủy điện ” của Đông Nam Á. Hiện là Thứ trưởng Bộ Năng Lượng và Hầm Mỏ Lào đã nói với nhóm phóng viên quốc tế một ngày trước đó, “Con đập ấy đã được lượng giá, đã được tranh cãi suốt hai năm qua. Chúng tôi đã đáp ứng hầu hết những mối quan tâm.”
Xayaburi đã được âm thầm rồi công khai tiến hành trước ngổn ngang những mối quan tâm của các tổ chức bảo vệ môi sinh do ảnh hưởng tác hại lâu dài và vĩnh viễn trên toàn hệ sinh thái sông Mekong, trên nguồn phù sa, nguồn cá và ngư nghiệp, cũng là nguồn protein chính của ngót 70 triệu cư dân ven sông Mekong.
Ngô Thế Vinh
Sống Magazine
Bàn ra tán vào (0)
Các tin đã đăng
- "Có miệng như không" - by / Trần Văn Giang (ghi lại).
- 100 năm sau vẫn bồi hồi "Tôi đi học" - by Minh Tự / Trần Văn Giang (ghi lại).
- "Tiếng Anh chưa rành" - by Dzung Nguyen / Trần Văn Giang (ghi lại
- "Tiếng Anh chưa rành" - by Dzung Nguyen / Trần Văn Giang (ghi lại
- "Nỗi Khổ Của Người Hà Nội" - by Nguyễn Thị Thương / Trần Văn Giang (ghi lại)
Những Con Đập Dòng Chính Sông Mekong.
Dự án 14 con đập Bậc Thềm Vân Nam (Source: Tài liệu Tỉnh Vân Nam 1995)
Gửi Nhóm Bạn Cửu Long
LTS. Khởi đi từ mối quan tâm về môi sinh và phát triển lưu vực Sông Mekong và Đồng Bằng Sông Cửu Long, nhà văn Ngô Thế Vinh, Bác Sĩ Quân Y đơn vị Lực Lượng Đặc Biệt VNCH trước 1975, đã hoàn tất cuốn Cửu Long Cạn Dòng Biển Đông Dậy Sóng do Nhà Xuất Bản Văn Nghệ, CA phát hành vào năm 2000. Lời báo động 14 năm trước nay được hiện thực với mức độ đáng quan ngại khi nhà nước Bắc Kinh đã hoàn tất 6 trong số 14 con đập bậc thềm vùng thượng nguồn thuộc Tỉnh Vân Nam tính đến tháng 8, 2014. Với “Đập Mẹ” Tiểu Loan và đập “khổng lồ lớn nhất” Nọa Trác Độ, sông Mekong đã trở thành một tháp nước, và là nhà máy điện riêng của Trung Quốc. Gây ảnh hưởng tác hại suốt dòng chảy xuống tới tận Đồng Bằng Sông Cửu Long.
Về phía hạ nguồn, sau lễ động thổ con đập Xayaburi trong Tháng 11, 2012, qua đến tháng 10, 2013 Lào đã tiến xa thêm một bước nữa, quyết định xây con đập Don Sahong gây rất nhiều tranh cãi. Đập Don Sahong, tuy công xuất chỉ có 260 MW nhưng lại chắn ngay hẻm nước Hou Sahong được coi là quan trọng nhất đối với nhu cầu di chuyển sinh tồn của các đoàn cá, đặc biệt trong Mùa Khô. Đập “Nút Chặn” Don Sahong này sẽ làm đảo lộn sinh cảnh, gây rối loạn môi trường nước đưa tới nguy cơ tuyệt chủng của nhiều giống cá mà hậu quả là sự sút giảm nghiêm trọng nguồn cá (sản lượng lên tới 3 triệu tấn/ năm), vốn được coi là phong phú nhất không phải chỉ của Đông Nam Á mà của cả thế giới, chỉ sau sông Amazon, Nam Mỹ.
Báo động dòng sông Mekong đang lâm nguy có nghĩa là còn thời gian để cứu vãn. Nhưng tới giai đoạn toàn vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long đã bị ô nhiễm, hoàn toàn ngập mặn thì vĩnh viễn chẳng còn đâu một nền Văn Minh Miệt Vườn và cũng không còn Vựa Lúa để nuôi sống ngót 100 triệu dân người Việt, cùng xuất cảng ra cho thế giới mà riêng nước Trung Hoa với số dân khổng lồ hơn 3 tỷ người kia đã nhập hơn 1 triệu 500 ngàn tấn gạo trong năm 2013. Giàn khoan HD 981 không phải vô cớ và đơn phương hạ đặt trên vùng Biển Việt Nam.
Báo Sống hân hạnh trình bày loạt bài quan trọng khẩn thiết nầy của Nhà Văn Ngô Thế Vinh trong nhiều kỳ tiếp theo. Trân trọng.
Sống Magazine
- Với hoàn tất 2 con đập Tiểu Loan và Nọa Trác Độ trên Vân Nam, con sông Mekong đã trở thành tháp nước và là nhà máy điện của Trung Quốc. Fred Pearce
- Với bước đầu khai thác hai con đập Xayaburi và Don Sahong, một nước Lào nhỏ bé đã không để lại được một “hồ sơ theo dõi tốt / no good track records”
Kỳ 1
Tiềm Năng Thuỷ Điện Sông Mekong
Với chiều dài 4,800 km, Mekong là con sông lớn thứ 11 của thế giới.
Tiềm năng thuỷ điện của con sông Mekong khoảng ngót 60,000 MW, chia ra như sau: 28,930 MW cho Lưu Vực Trên sông Mekong (Upper Mekong Basin) nằm trong lãnh thổ Trung Quốc; và 30,000 MW cho Lưu Vực Dưới (Lower Mekong Basin) là khúc sông Mekong nằm ngoài lãnh thổ Trung Quốc, chảy qua 4 quốc gia Miến Điện, Lào, Thái Lan, Cam Bốt và Việt Nam nhưng chuỗi 12 con đập dòng chính hạ lưu thì chủ yếu nằm trong hai nước Lào và Cam Bốt.
Con “Đập Mẹ” Tiểu Loan 4,200 MW (Source: Tom Fawthrop)
Lưu Vực Trên: Sáu Con Đập Vân Nam Đã Hoàn Tất
Nửa chiều dài sông con sông Lan Thương (Lancang Jiang, tên Trung Quốc của con sông Mekong) trong lãnh thổ Trung Quốc, có tiềm năng thủy điện rất lớn. Từ những năm 70s, Trung Quốc đã có một dự án 14 con đập Bậc Thềm Vân Nam (Mekong Cacades). [HÌNH 1]
Tính đến tháng 8, 2014, đã có 6 trong số 14 con đập Bậc Thềm Vân Nam được hoàn tất:
1/ Mạn Loan (Manwan) 1,500 MW con đập dòng chính đầu tiên trên sông Mekong, khởi công từ 1984 và hoàn tất 1993.
2/ Đại Chiếu Sơn (Dachaosan) 1,350 MW con đập dòng chính thứ hai, khởi công 1996, hoàn tất 2003.
3/ Cảnh Hồng (Jinghong) 1,500 MW là con đập dòng chính thứ ba, khởi công 2003 hoàn tất 2009.
4/ Công Quả Kiều (Gongguoqiao) 900 MW là con đập dòng chính thứ tư, khởi công 2008 hoàn tất 2011.
5/ Tiểu Loan (Xiaowan) 4,200 MW là dòng chính thứ năm, khởi công 2001 và hoàn tất 2010.
6/ Noạ Trác Độ (Nuozhadu) 5,850 MW là con đập dòng chính thứ sáu, khởi công 2006 hoàn tất 2014.
Sau khi hoàn tất con đập thứ 6 Nọa Trác Độ 2014, Trung Quốc đã đạt được công suất 15,150 MW – nghĩa là hơn một nửa của toàn công suất 28,930 MW tiềm năng thuỷ điện của con sông Lan Thương. Với 8 dự án đập dòng chính còn lại, Trung Quốc cũng sẽ dễ dàng dứt điểm sớm trong vòng mấy thập niên đầu Thế kỷ 21.
Theo Fred Pearce, thuộc Đại học Yale, thì sau khi hoàn tất con “Đập Mẹ” Tiểu Loan, và con đập “khổng lồ lớn nhất” Nọa Trác Độ, con sông Mekong đã trở thành tháp nước và là nhà máy điện của Trung Quốc. [Damming the Mekong: Major blow to an Epic River, Yale Environment 360, 22 June 2009]
Cũng theo Philip Hirsch, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Sông Mekong thuộc Đại học Sydney thì: “Hai con đập khổng lồ Tiểu Loan và Nọa Trác Độ sẽ ảnh hưởng trên suốt dòng chảy của con sông Mekong xuống tới tận Đồng Bằng Sông Cửu Long của Việt Nam.”
Lưu Vực Dưới: Thêm Mười Hai Con Đập Hạ Lưu
Các dự án đập thủy điện chắn ngang sông Mekong vùng Hạ lưu đã có rất sớm, từ thời Ủy Ban Sông Mekong (Mekong River Committee 1957). Nhưng rồi các dự án ấy bị gác lại vì nhiều lý do như: cuộc chiến tranh Việt Nam kéo dài và lan ra cả 3 nước Đông Dương, sau chiến tranh thì là mối e ngại quá tốn kém và cả do mối quan tâm về tác hại rộng rãi trên môi sinh. Nhưng rồi cũng vị trí những dự án đập ấy đã được các cơ quan tham vấn Canada và Pháp tái đề xuất, nghiên cứu và đã được Ban Thư Ký Sông Mekong ấn hành năm 1994. Kể từ 2006, các công ty Thái Lan, Mã Lai và Trung Quốc, tiếp tục thực hiện những cuộc khảo sát về tính khả thi của 12 con “đập dòng chảy” (run-of-river) thuộc Lưu Vực Dưới sông Mekong; thứ tự các dự án đập từ bắc xuống Nam:
(1) Đập Pak Beng, Lào 1,320 MW; bảo trợ bởi công ty Trung Quốc, Datang International Power Generation Co. và chánh phủ Lào;
(2) Đập Luang Prabang, Lào 1,410 MW; bảo trợ bởi Petrovietnam Power Co. và chánh phủ Lào;
(3) Đập Xayaburi, Lào, 1.260 MW, bảo trợ bởi công ty Thái Lan Karnchang và chánh phủ Lào;
(4) Đập Pak Lay, Lào, 1,320 MW tỉnh Xayaburi; bảo trợ bởi công ty Trung Quốc Sinohydro Co;
(5) Đập Xanakham, Lào, 1,000MW; bảo trợ bởi công ty Trung Quốc Datang International Power Generation Co;
(6) Đập Pak Chom, biên giới Lào Thái, 1,079 MW; bảo trợ bởi công ty MoE Thái Lan;
(7) Đập Ban Koum, biên giới Lào Thái, 2,230 MW, tỉnh Ubon Ratchathani; bảo trợ bởi Italian-Thai Development Co., Ltd và Asia Corp Holdings Ltd. và chánh phủ Lào;
(8) Đập Lat Sua, Lào, 800 MW; bảo trợ bởi Charoen Energy and Water Asia Co. Ltd. /Thái Lan và chánh phủ Lào;
(9) Đập Don Sahong 260 MW, tỉnh Champasak, Lào: được bảo trợ bởi công ty Mã Lai Mega First Berhad Co;
(10) Đập Stung Treng, Cam Bốt, 980 MW; bảo trợ bởi chánh phủ Nga;
(11) Đập Sambor, Cam Bốt; bảo trợ bởi công ty Trung Quốc, China Southern Power Grid Co./ CSGP.
Xayaburi Và Quy Trình 3 Giai Đoạn Pnpca
Xayaburi được kể là con đập dòng chính đầu tiên trên sông Mekong, nằm bên ngoài lãnh thổ Trung Quốc; và cũng là con đập dòng chính đầu tiên của Lào, công suất 1,260 MW, tổn phí lên tới 3.5 tỉ MK, được công ty Thái Lan Karnchang và chánh phủ Lào bảo trợ.
Theo nội dung Hiệp Định Ủy Hội Sông Mekong (1995), tuy không một quốc gia nào có quyền phủ quyết (veto power) nhưng các dự án sông Mekong đều phải trải qua thủ tục ba giai đoạn viết tắt là PNPCA bao gồm:
- Giai Đoạn I [PN]: Thủ Tục Thông Báo (Procedures for Notification): Ủy Hội Sông Mekong đã được chánh phủ Lào Thông Báo chính thức về dự án Xayaburi, vào tháng 09, 2010
- Giai Đoạn II [PC]: Tham Vấn Trước (Prior Consultation), thời gian dành cho Tham Vấn Trước là 6 tháng kể từ ngày nhận được thông báo. Nhưng cũng có thêm một điều khoản khác là nếu các nước thành viên chưa đạt được sự đồng thuận thì khung thời gian 6 tháng này có thể được Ủy Hội Sông Mekong gia hạn thêm.
- Giai Đoạn III [A]: Chuẩn Thuận (Agreement), lẽ ra dự án Xayaburi phải trải qua cả 3 giai đoạn của tiến trình PNPCA, nhưng chánh phủ Lào thì đã đơn phương tự thẩm định rằng các tác động xuyên biên giới của đập Xayaburi đối với các quốc gia hạ lưu là “không chắc sẽ xảy ra” nên không cần thiết phải kéo dài thời gian Tham Vấn Trước. Và Lào đã bỏ qua Giai Đoạn III Chuẩn Thuận và cứ cho tiến hành làm Lễ Động Thổ xây con đập Xayaburi trước sự ngỡ ngàng của các quốc gia Mekong khác nhất là Việt Nam và Cam Bốt là hai quốc gia dưới nguồn.
Với con đập Xayaburi, chính phủ Lào chỉ thực thi Giai Đoạn I Thủ Tục Thông Báo, còn Giai Đoạn II Tham Vấn Trước thì dở dang và bỏ qua Giai Đoạn III: khởi công xây đập Xayaburi mà chưa có sự đồng thuận của các quốc gia thành viên Uỷ Hội Sông Mekong. Như vậy, tinh thần Hiệp Định Ủy Hội Sông Mekong (Mekong River Commission Agreement,1995) ngay từ bước đầu đã bị Lào phá vỡ.
Sự Bất Nhất Của Lào Qua Quy Trình Pnpca
- Tháng 05, 2007 chánh phủ Lào ký kết với công ty Ch. Karchang Thái Lan để thực hiện dự án đập Xayaburi.
- Tháng 11, 2008 công ty AF Calenco Thụy Sĩ kết hợp với toán tham vấn Thái khảo sát tính khả thi của con đập.
- Tháng 02, 2010 bản tường trình EIA / Lượng Giá Ảnh Hưởng Môi Sinh được đệ trình cho Chánh phủ Lào.
- Tháng 07, 2010 Chánh phủ Lào chính thức ký kết hợp đồng bán điện từ đập Xayaburi cho Thái Lan qua công ty EGAT (Electricity Generating Authority of Thailand).
- Tháng 04, 2011 Ủy Ban Liên Hợp Ủy Hội Sông Mekong (MRC Joint Committee) ra thông cáo báo chí là các thành viên “chưa đạt được một thỏa thuận để tiến hành dự án Xayaburi”.
- Tháng Tư, 2011 hai chánh phủ Cam Bốt và Việt Nam yêu cầu chánh phủ Lào khảo sát thêm về những ảnh hưởng xuyên biên giới của dự án.
- Tháng 06, 2011 chánh phủ Lào đơn phương “bật đèn xanh”cho công ty Thái Lan Ch.Karnchang triển khai dự án.
- Tháng 12, 2011 tại Hội nghị Siem Reap cả 4 nước thành viên Ủy Hội Sông Mekong cùng thỏa thuận là cần thêm 10 năm cho những cuộc nghiên cứu về ảnh hưởng con đập Xayaburi và các con đập dòng chính hạ lưu.
- Tháng 9, 2012 Bộ trưởng Năng lượng Soulivong Daravong cho biết chánh phủ Lào không hoãn kế hoạch xây con đập Xayaburi. Nhưng hai tháng trước đó 07, 2012 Ngoại Trưởng Lào thông báo trong Hội nghị ASEAN là dự án Xayaburi sẽ được hoãn lại để có thêm những cuộc khảo sát.
- Giới truyền thông của nhà nước Lào được thông báo là chánh phủ Lào cho phép công ty Ch. Karnchang được phép tiến hành các hoạt động theo kế hoạch, bao gồm cả việc tái định cư dân làng khu xây đập.
- Chưa có một thỏa thuận cấp vùng nào về thời điểm khởi công xây con đập Xayaburi, theo tinh thần Hiệp Định Ủy Hội Sông Mekong 1995 có quy định như vậy.
- Ngày 7 tháng 11, 2012, Rewat Suwanakitti, Phó Giám Đốc công trình thủy điện Xayaburi cho biết Lào làm lễ động thổ để khởi công xây con đập thủy điện Xayaburi. Nhưng trước đó một ngày (thứ Ba 6/11/12), Thủ tướng Lào Thongsing Thammavong đã lại nói với phóng viên Wall Street Journal rằng dự án đang tạm ngưng để chờ thêm khảo sát. [1]
Lễ động thổ chỉ là hình thức “công khai hóa” những liên tiếp vi phạm cam kết của chánh phủ Lào với các quốc gia Mekong sau Hội nghị Siem Reap ngày 8 tháng 12, 2011. Sự bất nhất của chánh phủ Lào rõ ràng là một vi phạm với thỏa thuận vùng và với các quốc gia Mekong lân bang.
Viraphonh Viravong, tốt nghiệp Kỹ sư Cơ khí, Viện Khoa học Kỹ thuật Footscray, Đại học Victoria, Úc (1976); là khuôn mặt “trí tuệ” đứng sau mọi dự án phát triển thủy điện của quốc gia Lào và trong suốt hơn ba thập niên qua đã có những nỗ lực bền bỉ và kiên định với giấc mơ canh tân, biến đất nước Lào trở thành một xứ “Kuwait về thủy điện ” của Đông Nam Á. Hiện là Thứ trưởng Bộ Năng Lượng và Hầm Mỏ Lào đã nói với nhóm phóng viên quốc tế một ngày trước đó, “Con đập ấy đã được lượng giá, đã được tranh cãi suốt hai năm qua. Chúng tôi đã đáp ứng hầu hết những mối quan tâm.”
Xayaburi đã được âm thầm rồi công khai tiến hành trước ngổn ngang những mối quan tâm của các tổ chức bảo vệ môi sinh do ảnh hưởng tác hại lâu dài và vĩnh viễn trên toàn hệ sinh thái sông Mekong, trên nguồn phù sa, nguồn cá và ngư nghiệp, cũng là nguồn protein chính của ngót 70 triệu cư dân ven sông Mekong.
Ngô Thế Vinh
Sống Magazine
