Chiều 28/6 tại TAND Hà Nội, bà Lan đeo khẩu trang suốt quá trình diễn ra phiên tòa, cúi mặt, hai tay xoa đầu gối. Trong lúc được nói lời sau cùng, bà Lan bật khóc từ những câu đầu tiên, cho hay từng là ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phúc và Đại biểu Quốc hội.

Bà nói làm mất niềm tin của nhân dân, ba lần gửi lời xin lỗi. Trong 7 phút trình bày, bà Lan cúi đầu đứng nghiêm, nhiều lần ngừng lời vì khóc, bày tỏ hối hận đã gây ảnh hưởng lớn uy tín Đảng, nhà nước, cơ quan và gia đình, quên đi lời tuyên thệ khi vào Đảng.

Trong vụ án có 30 cựu cán bộ của 4 địa phương vướng lao lý, trong đó Vĩnh Phúc nhiều nhất, 15 người. Cựu bí thư Lan nói đau xót khi ngồi cùng hàng ghế bị cáo có nhiều thế hệ lãnh đạo tỉnh, sát cánh trong nhiều năm công tác, đưa Vĩnh Phúc từ tỉnh khó khăn lên giàu có, thu nhập người dân thuộc top cao nhất nước. Bà nhận tất cả lỗi thay cấp dưới và xin giảm án cho họ.

Bà ngừng lời khóc kể lại tuổi thơ khó khăn mồ côi cha khi mới 6 tuổi, đau khổ khi nghĩ đến mẹ già và con gái đang tật nguyền. "Những gì tôi và các bị cáo ngồi đây chưa làm được cho Vĩnh Phúc thì tin tưởng các thế hệ lãnh đạo kế tiếp sẽ làm được", bà Lan nói và mong được người dân tha thứ để những năm tháng ngồi tù sẽ bớt "dày vò, thị phi và đau khổ".

Trình bày tiếp theo sau, ông Lê Duy Thành, cựu Chủ tịch Vĩnh Phúc, dành nhiều lời thông cảm cho bà Lan, nói "không có người phụ nữ nào kiên định như chị", dù hoàn cảnh vô cùng đặc biệt và đáng thương. Ngồi phía sau, bà Lan tháo khẩu trang lau nước mắt.

Ông Thành nhớ về những đêm mất ngủ trong trại tạm giam, nói nhận thức sâu sắc về tội lỗi. "Ai sinh ra cũng có lỗi lầm nhưng lỗi lầm này quá lớn", ông trình bày và cảm ơn đóng góp của Phúc Sơn với hoạt động thiện nguyện tại địa phương, xin giảm án cho đồng nghiệp và cho cả bị cáo Hậu.

Cựu Bí thư Tỉnh uỷ Quảng Ngãi Lê Viết Chữ nói ra tòa "không có gì vui" nhưng có niềm vui nhỏ là phiên xử diễn ra văn minh, dân chủ, mọi người đều được nói lên ý kiến. Ông xin lỗi về những sai lầm và xin giảm án cho bị cáo là cựu lãnh đạo Quảng Ngãi, cho Hậu và những bị cáo cao tuổi. Ông xin sớm được về trong vòng tay mẹ già 91 tuổi.

Các bị cáo còn lại cùng nói đã nhận thức về sai phạm, chung mong muốn được tha thứ, khoan hồng.

Bị cáo Hậu khai bán hơn 9.000 cây vàng làm từ thiện

Trong lời nói sau cùng, chủ mưu của vụ án, bị cáo Nguyễn Văn Hậu (tức Hậu "Pháo"), 43 tuổi, nhiều lần khẳng định từ khi bị bắt đã nhận thức rất rõ sai phạm. Nói "rất choáng" khi phải trả giá bằng mức án có thể lên đến 30 năm tù nhưng Hậu vẫn hoàn toàn đồng thuận, nhất trí.

Hậu không xin giảm án cho bản thân nhưng xin cho 40 bị cáo còn lại, với lý do từ sai phạm của mình mà họ liên đới.

Cựu chủ tịch tập đoàn Phúc Sơn này hôm qua bị VKS đề nghị 30 năm tù tổng hợp cho 3 tội: Đưa hối lộ, Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng và Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng

Hậu nói từng nghĩ chờ đến phiên phúc thẩm mới khắc phục hậu quả 1.164 tỷ đồng của vụ án. Nhưng nghe 40 bị cáo và luật sư trình bày, Hậu nhận thức trách nhiệm của mình là người đứng đầu, gây ra vụ án này, vì thế theo hướng giải quyết do chủ tọa gợi ý, những ngày qua "đã thoả thuận" để khách hàng nộp 770 tỷ đồng cho cơ quan thi hành án Hà Nội khắc phục triệt để hậu quả. Đây là tiền chuyển nhượng 196 lô đất thuộc 884 lô đất của Hậu đang bị hạn chế giao dịch.

Trước đó, theo tính toán của luật sư từ tài liệu của cơ quan công tố, Hậu được gia đình nộp khắc phục 84 tỷ đồng cùng tiền trong các tài khoản và 501 cây vàng bị thu giữ, tổng giá trị 464 tỷ đồng, còn thiếu 700 tỷ đồng.

VKS: Bị cáo Hậu không được hưởng tình tiết lập công chuộc tội

Đối đáp với quan điểm bào chữa của luật sư, VKS khẳng định luôn chú ý, nghiên cứu xem xét đánh giá tất cả tình tiết giảm nhẹ của các bị cáo và đảm bảo không sót. "Đây là vụ án mà các bị cáo có nhiều tình tiết giảm nhẹ nhất mà tôi từng tham gia. Mỗi bị cáo là một số lượng bút lục rất nhiều kể lể 3 tuần không hết, nhưng chúng tôi đã rà soát tất cả", kiểm sát viên nêu.

Trước việc nhiều luật sư cho rằng mức án đề nghị cao, VKS cho rằng khung hình phạt căn cứ trên quy định Bộ luật Hình sự, đặc biệt thái độ khai báo, vị trí, vai trò động cơ mục đích phạm tội và các nguyên tắc khác. Mức phạt này đã thể hiện tính nhân văn, phân hóa theo 3 nguyên tắc đã nêu trong phần luận tội.

"Luật sư nói án đề nghị cao. So với cái gì nó cao, so với cái gì nó thấp? Nếu so với hình phạt tối thiểu của khung truy tố cao nhất thì rất thấp rồi", công tố viên đối đáp.

Với nhóm tội liên quan đấu thầu, các luật sư cho rằng các dự án, gói thầu đều có hiệu quả và được đánh giá rất cao. Trả lời quan điểm bào chữa này, VKS cho hay "khi đến các công trình do Phúc Sơn thực hiện đều nhận ra tầm vóc quy mô". Nhưng theo quy định luật đấu thầu, quá trình lựa chọn nhà thầu phải trên 4 cơ sở: đảm bảo cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Theo VKS, các công trình của Phúc Sơn mới đạt được một vế hiệu quả kinh tế nhưng không đảm bảo các vế còn lại. "Vì biết đâu có doanh nghiệp còn tốt hơn cả Phúc Sơn", kiểm sát viên đối đáp và bày tỏ "lấy làm tiếc" khi hiệu quả đó đi liền với thiệt hại của nhà nước.

"Hậu quả về sai phạm đấu thầu đã lên đến gần 500 tỷ đồng. Nếu làm đúng luật đấu thầu đã không có vụ án này", VKS nêu.

Trong vụ án này, nhiều bị cáo là cựu quan chức địa phương, sau khi giúp đỡ các dự án Phúc Sơn đã được Hậu cho mua đất dự án với giá ưu đãi, sau đó bán lại cho chính Phúc Sơn để hưởng lãi. Luật sư cho rằng không nên xác định đây là tiền nhận hối lộ, song VKS bác nội dung bào chữa này, giữ nguyên quan điểm truy tố.

Cơ quan công tố cho rằng các bị cáo là người có chức vụ, đã thực hiện yêu cầu của Hậu. Nếu không có chức vụ quyền hạn đó, Phúc Sơn không bán cho giá ưu đãi.

Về quan điểm của luật sư của Hậu xin thân chủ được hưởng tình tiết lập công chuộc tội, VKS không đồng ý với quan điểm bào chữa này, do hồ sơ vụ án không có chỗ nào thể hiện, không có căn cứ áp dụng. Việc Hậu phối hợp tích cực cơ quan điều tra đã được VKS ghi nhận.

Tòa nghỉ nghị án từ ngày mai, tuyên án sáng 4/7.

Thanh Lam - Phạm Dự

Nghệ sĩ Hữu Châu ra sách Chiếc nôi vàng giông bão - dự án anh ấp ủ nhiều năm qua, do tác giả Thanh Thủy chấp bút. Sách gồm tám phần với 40 chương, bao quát một đời làm nghề của Hữu Châu, từ thuở ấu thơ đến khi trở thành gương mặt kỳ cựu của sân khấu miền Nam. Dịp này, VnExpress đăng một số trích đoạn, tên các phần do tòa soạn đặt.

Hai đứa nhỏ trong tôi

Má Ba mất. Gần như tuổi thơ của tôi cũng hạ màn theo.

Gần như vô thức, tôi biến đổi. Một cột mốc vô hình phân định hai đứa nhỏ trong tôi.

Đứa trước sao hồn nhiên quá thể! Nó như một con xúc xắc tươi vui, đã vậy còn giàu và sang, dù có lúc cả nhà xuống cấp buôn gánh bán bưng nhưng cốt cách vẫn ngon lành. Nó đến trường thì "thiếu gia", vô đoàn hát thì "cháu cưng bà bầu". Bà Nội dạy kỹ, nó phá phách nghịch ngợm nhưng khá lễ phép, nó thích bày trò lém lỉnh dàn trời mây, có khi náo động một góc hậu trường. Về nhà lại được ưu tiên khi thì thủ thỉ với Má Ba, khi thì đi ăn chè đầu hẻm.

Nó nhớ da diết, nhớ từng chi tiết nhỏ. Nhớ mái tóc dài của Má Ba. Đó là một "suối tóc" đẹp, êm mượt, đúng như bài hát của Văn Phụng: "Hay đi tìm dòng suối tóc trên vai...". Mỗi lần Má Ba gội đầu thì gần giống ngày hội của mấy đứa nhỏ trong nhà.

Nó thường được Má kêu, dùng bông gòn thấm dầu thơm, nâng niu miết nhẹ vào chân tóc. Rồi Má Ba xõa mớ tóc đen dài vô thau nước, có đứa đứng trên cao nhè nhẹ thả nước xuống dòng suối đó. Nước óng ánh luồn vào trong tóc, Má Ba vui vẻ sảng khoái với mái tóc thơm phức.

Ôi! Tuổi thơ ngọc ngà thánh thót!

Đứa thứ hai! Nó từ đâu không biết, chỉ một thời gian ngắn sau đám tang, nhập vô tôi như một phiên bản u buồn. Nó cùng tôi lặng lẽ quan sát Bà Nội, thấy ở bà cả một biển trời dồn nén không lời. Vì có nó, tôi biết nhói lòng khi nhìn bà.

Tôi biết lặng lẽ đau đớn khi nghe người nhà kể lại phút cuối cùng của Má Ba. Má được đưa đi cấp cứu trên một chiếc xích lô. Xe chạy băng băng hối hả, không ai để ý đến bàn chân của Má Ba thõng xuống. Đến khi liệm má, người ta mới thấy bàn chân son đó bị mặt đường làm cho trầy xước quá nhiều.

Vì vậy chắc Bà Nội đau đớn gấp ngàn lần tôi.

Chúng tôi để ý nhau nhiều hơn trong đám đông lao xao của đại gia đình. Bà và tôi yêu nhau hơn, khẽ khàng và im lặng. Tôi biết chăm sóc Bà bằng khả năng nhỏ xíu của mình, như đưa trầu rót nước, giành bới cơm cho Nội..., chia sẻ với Bà bằng những câu tự đáy lòng, vì rất khó khăn tôi mới thốt ra được.

Tôi biết nhìn gánh hát to lớn đang xuệch xoạc của bà bằng đôi mắt chững chạc. Tôi bắt đầu hơi suy nghĩ, biết nhìn ngó tìm kiếm một chỗ đàng hoàng cho mình ở trong đó...

- Nội ơi, mấy rày con học cũng khá, Nội đừng lo.

- Vậy hả, ráng học nha. Học hành đàng hoàng tới nơi tới chốn rồi tính. Nội không cho đi hát sớm đâu, đừng đòi.

- Nhưng hè thì con đi theo đoàn được, phải không Nội?

- Học trước đã, dù khó khăn thế nào, Nội cũng kêu ba má bây cho con cái học hành tử tế.

Khi những suy tư non nớt của tôi vẫn còn lan man, tôi đang nửa em thơ, chưa trăng tròn, vẫn công tử nhí, thì chúng tôi... mất đoàn hát.

"Mất đoàn hát", đó là câu cửa miệng của giới nghệ sĩ Sài Gòn xưa gọi chủ trương tập thể hóa các đoàn nghệ thuật tư nhân của chính quyền, vào khoảng năm 1978.

Tôi còn nhỏ mà, nào đã biết gì. Tôi chỉ nhìn thấy sự hoảng loạn, xào xáo chung quanh mình. Một cuộc tan tác tứ tán của lòng người mà ký ức của tôi giữ lại.

Lúc Bà Nội được gọi tới để thông báo chủ trương mới, Bà cũng nói một vài câu với người đại diện chính quyền, sau đó lặng lẽ gật đầu ra về. Bà là chủ một đoàn hát lớn, sự chấp nhận của Bà có ảnh hưởng nhất định tới nhiều đoàn hát và nhiều người khác. Nghệ sĩ và công nhân ở các rạp hát vắng vẻ dần. Người ra bán hàng rong, người về quê, đi kinh tế mới, thậm chí có những nghệ sĩ tên tuổi đi đạp xích lô. Ai quơ quào được gì thì phải quơ quào cho trước mắt.

Cuộc sống lúc đó thúc bách quá. Đoàn Thanh Minh Thanh Nga (Đoàn được lấy tên Má Ba sau khi Má mất) thì chưa đến nỗi vậy. Vì thời kỳ đầu, Bà Nội vẫn còn cầm trịch. Bà cố gắng giữ từng chút, từng người một. Đoàn bị thu hẹp, nhưng vẫn hoạt động có kỷ cương. Những tuồng tích danh tiếng, nhiều dấu ấn của Má Ba như: Tiếng trống Mê Linh, Thái hậu Dương Vân Nga, Tấm lòng của biển... vẫn được Nội chăm chút, tìm nghệ sĩ khác để thay thế.

Vô tập thể rồi, nhưng đâu có ai chia sớt gánh nặng. Chỉ có trách nhiệm lo toan lớn hơn mà quyền hạn thì chia năm xẻ bảy. Cha chung không ai chăm. Bà Nội lại phải cầm cố căn nhà ở đường Trần Hưng Đạo lần thứ hai, để đưa đoàn đi lưu diễn miền Bắc.

Nội cô đơn và mệt lắm, tôi biết. Nội chịu đựng và nhẫn nại đến mức càng lúc bà càng ít lời. Nội thường ngồi nhai trầu một mình, im lặng. Người đàn bà thao lược của tôi co lại, ở một tư thế cam chịu. Nội khác hẳn những ngày Bà ngồi linh hoạt trên chiếc ghế quen thuộc, quan sát, điều binh khiển tướng, thấy cả đoàn hát nhịp nhàng chuyển động, trong một guồng quay vui vẻ ai vào việc nấy.

Năm 15 tuổi, tôi được Nội cho phép theo đoàn ra miền Bắc. Nội nói:

- Ngày trước, lúc đoàn hát toàn quyền là của nhà mình, con cháu trong nhà muốn lãnh lương phải làm việc, làm theo sức theo tài. Nội không châm chước riêng tư gì hết nhưng cũng du di cho đem người nhà hay mấy đứa nhỏ theo. Tuy nhiên giờ "tập thể" rồi, càng phải rõ ràng, đứa nào muốn đi theo đoàn, phải vô biên chế, mới có suất gạo, suất cơm, suất lương...

- Dạ, Nội.

Vậy là tôi vui vẻ bắt đầu những vai diễn đầu đời vô danh. Tôi làm quần chúng, làm lính trong đoàn lính, chứ cũng chưa được làm lính đơn, "có thoại" (tức là ra sân khấu nói câu muốn tâu hay xin tuân lệnh rồi chạy vô). Tôi lãnh hết, không từ nan vai gì, lúc múa may vũ công, lúc quân giặc, lúc nghĩa binh. Tôi làm riết, cho đến ngày tình cờ tôi được nhường vai người lính trạm trong tuồng Thái hậu Dương Vân Nga, tôi sung sướng tê tái hát vang điệu "Ú liu u xáng" mà thấy lồng ngực mình nở ra đầy hãnh diện.

Tôi vui một mình đến cả tuần lễ vì cái "Ú liu u xáng" đó.