Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) thường niên đang diễn ra tại Davos (Thụy Sĩ) của năm mới 2017 có thể sẽ là một trong những kỳ WEF đáng chú ý nhất trong lịch sử của hội nghị kinh tế quan trọng bậc nhất thế giới này. Nó có thể là sự kiện đánh dấu cho một cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất: Mỹ và Trung Quốc. Lần đầu tiên trước một diễn đàn kinh tế quy mô toàn cầu như Davos, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình công khai lên tiếng kêu gọi thế giới hợp sức để chống lại sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ và chiến tranh thương mại, mà nguy cơ lớn nhất đang là tân Tổng thống Mỹ Donald Trump. Dù ông Tập vẫn lặp lại quan điểm cũ trong bài phát biểu của mình, rằng: “Khơi mào một cuộc chiến tranh thương mại sẽ chỉ làm tổn thương và gây ra mất mát cho cả hai bên mà thôi”, nhưng thực tế là Trung Quốc đang là nước lo ngại về khả năng xảy ra chiến tranh thương mại song phương hơn là Mỹ. Và điều này không hẳn là không có lý do.
Bài phát biểu trọng tâm của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình mang một ý nghĩa quan trọng, khi lần đầu tiên những kêu gọi tân Tổng thống Mỹ Donald Trump không nên để xảy ra một cuộc chiến thương mại song phương của ông Tập được đưa lên một kênh công khai quy mô toàn cầu như hội nghị Davos. Những lời kêu gọi của Chủ tịch Trung Quốc tỏ ra khá hòa hoãn: “Theo đuổi chủ nghĩa bảo hộ giống như tự khóa mình vào trong một căn phòng tối, nó có thể giúp tránh khỏi mưa gió từ bên ngoài, nhưng cùng lúc cũng ngăn cản ánh sáng và không khí tràn vào”. Kết thúc bài phát biểu là lời kêu gọi thế giới hợp sức để chống lại nguy cơ từ kịch bản sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ, với hàm ý khá rõ ràng là răn đe những ý định của tân Tổng thống Donald Trump.
Bình luận về những phát biểu này, Phó giám đốc Trung tâm nghiên cứu Toàn cầu hóa của Trung Quốc có trụ sở tại Bắc Kinh, ông Weiwen, tuyên bố: “Điều này cho thấy Trung Quốc không hề đánh giá thấp sự nguy hiểm của một cuộc chiến thương mại song phương với Mỹ. Trung Quốc đã từng là người rất ủng hộ trật tự kinh tế toàn cầu do Mỹ dẫn đầu, và giờ đây khi Tổng thống Mỹ tỏ dấu hiệu muốn rút lui thì Trung Quốc đang muốn nhảy vào lấp khoảng trống để chiếm lấy vị trí đó”.
Tuy nhiên, những gì đang diễn ra cho thấy Trung Quốc e ngại những hậu quả khôn lường có thể xảy ra nếu một cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung diễn ra hơn là việc coi đây như cơ hội để nắm lấy vị trí lãnh đạo mới của trật tự kinh tế thế giới từ tay Mỹ. Những dấu hiệu về sự chuẩn bị một cuộc chiến thương mại, hay ít nhất là một chính sách cứng rắn về thương mại với Trung Quốc đang xuất hiện ngày càng nhiều từ phía chính phủ mới của Mỹ.
Ngoài việc tuyên bố sẽ đánh thuế hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc lên 45%, tân Tổng thống Donald Trump cũng đang có những động thái hiện thực hóa điều này. Trước hết, đó là việc bổ nhiệm giáo sư kinh tế Peter Navarro làm tân Chủ tịch Hội đồng thương mại quốc gia. Navarro là một trong những nhà kinh tế ủng hộ mạnh mẽ nhất cho chính sách cứng rắn về thương mại với Trung Quốc tại Mỹ, ông cũng là tác giả của cuốn sách nổi tiếng “Death by China” (Chết bởi tay Trung Quốc) nêu rõ những tác hại nghiêm trọng mà Mỹ và các nền kinh tế trên toàn cầu hứng chịu do chính sách thương mại thiếu công bằng và minh bạch của Trung Quốc.
Ngoài Navarro, ứng cử viên hàng đầu cho vị trí Bộ trưởng Thương mại Mỹ trong chính phủ của ông Trump đang là Wilbur Ross, một người ủng hộ các chính sách kinh tế - thương mại của Trump nhiệt thành nhất. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc hẳn sẽ không thích thú gì với tuyên bố nổi tiếng của Wilbur Ross trên tờ Financial Times: “Chúng ta nên tự coi mình là khách hàng lớn nhất thế giới, và chúng ta nên đối xử với các quốc gia khác chỉ như là những kẻ bán hàng mà thôi”. Điều này ám chỉ Trung Quốc một cách rõ ràng, khi quốc gia mà Mỹ phải hứng chịu thâm hụt thương mại lớn nhất hàng năm không ai khác ngoài Trung Quốc.
Với sự góp mặt của Peter Navarro và Wilbur Ross trong hai vị trí có ảnh hưởng nhất đến chính sách thương mại của Mỹ sắp tới, gần như chắc chắn hàng hóa xuất khẩu của Trung Quốc vào Mỹ sẽ không còn dễ dàng như trước. Bản thân các nhà kinh tế Mỹ cũng thừa nhận rằng, khả năng Quốc hội Mỹ có thể ngăn cản Tổng thống Trump trong các vấn đề thương mại là rất nhỏ, vì luật pháp Mỹ cho phép tổng thống trong trường hợp cần thiết có thể đơn phương chấm dứt các cam kết thương mại hoặc áp đặt mức thuế suất lên hàng hóa nhập khẩu từ các quốc gia khác.
Về lý thuyết, một cuộc chiến thương mại sẽ bất lợi cho cả kinh tế Mỹ lẫn Trung Quốc, nhưng dường như hiện tại không phải là thời điểm thích hợp cho một cuộc chiến như thế đối với Trung Quốc. Nền kinh tế số hai thế giới đang phải đối mặt với một biến động tỷ giá - tài chính lớn nhất từng có, và một cuộc chiến thương mại với Mỹ có thể khiến Trung Quốc rơi vào tình thế vô cùng nguy hiểm.
Theo thống kê, hiện mỗi năm có khoảng 550-650 tỉ USD chảy khỏi nền kinh tế Trung Quốc, trong khi đó thặng dư tài khoản vãng lai của nước này hiện chỉ là khoảng 250 tỉ USD/năm mà thôi. Để đối phó với biến động tỷ giá, kể từ năm 2014 đến nay Trung Quốc đã phải rút ra hơn 1.100 tỉ USD từ quỹ dự trữ ngoại hối, và nếu cán cân này không được cải thiện thì Trung Quốc sẽ rất nhanh chóng đối mặt với nguy cơ khủng hoảng tài chính.
Trong bối cảnh đó, thặng dư thương mại lớn hàng năm chính là chỗ dựa duy nhất của Trung Quốc hiện nay, và nếu chiến tranh thương mại với Mỹ nổ ra, Trung Quốc sẽ mất đi chỗ dựa còn lại này. Hiện thặng dư thương mại với Mỹ chiếm khoảng 50% tổng thặng dư thương mại toàn cầu của Trung Quốc mỗi năm (trong năm 2016 tổng thặng dư thương mại của Trung Quốc đạt khoảng 516 tỉ USD, trong đó thặng dư thương mại từ Mỹ đã lên tới 254 tỉ USD).
Ngoài ra, việc kinh tế thế giới trì trệ cũng đang khiến thặng dư thương mại của Trung Quốc giảm mạnh, khoảng 14% trong năm 2016. Nếu chiến tranh thương mại nổ ra, dòng tiền chảy khỏi Trung Quốc sẽ lớn hơn nhiều trong khi thặng dư vãng lai của nước này sẽ sụt giảm cực mạnh do mất đi khoản thặng dư thương mại khổng lồ trong quan hệ kinh tế với Mỹ. Trung Quốc sẽ rất nhanh chóng rơi vào khủng hoảng trầm trọng và thậm chí có thể là cuộc khủng hoảng lớn nhất từ trước đến nay mà nước này gặp phải.
Nhàn Đàm (theo Bloomberg)
