Sài Gòn những năm giữa thập niên 1960 đến đầu thập niên 1970, tuổi trẻ lớn lên và tự già đi trong chiến tranh. Những điếu thuốc đầu tiên trong đời lên bên những ly cà phê đắng chát và quán cà phê trở thành nơi chốn hẹn hò để dàn trải tâm tư, để trầm lắng suy ngẫm như là mốt thời thượng.

Một mình cũng ngồi, ngồi một mình, tôi biết mình đã ghiền ngồi quán. Ngồi, không vì cà phê ngon, hương vị độc đáo, cũng không phải vì con tim rỉ máu bởi người yêu đi lấy chồng, chẳng qua chỉ là ghiền không khí quán, ghiền khung cảnh quán, chỗ ngồi quen thuộc. Chuyện trò ở quán cà phê, thuộc loại sống sít, hồn nhiên như đời sống, chuyện tếu lâm gà trống đẻ, chuyện đùa như thật, chuyện làm ăn chơi bời. Quán là nơi người ta dễ làm quen và bắt chuyện với nhau, đó cũng là nơi làm người ta cảm thấy dễ chịu nhất khi gặp muộn phiền. Gặp bạn bè, người thân quen là kéo ra quán uống cà phê, hết chuyện “cà kê dê ngỗng” thì ngồi coi người đi đường, uống hết mấy bình trà mà vẫn không muốn đứng lên, ra về. Lạ một điều chẳng thấy chủ quán nào bực mình, cằn nhằn, nói gì tới xua đuổi. Thiệt là tình thương mến thương. Sài Gòn có không biết bao nhiêu là quán xá, mỗi quán có một diện mạo, màu sắc khác nhau, tạo nên một xâu chuỗi quán xá sôi động, náo nhiệt và tràn đầy sức sống.

Sức sống mới của cà phê Sài Gòn

Những năm cuối thập niên 60 Sài Gòn bắt đầu hình thành nhiều quán cà phê kiểu mới, trang hoàng những giò lan, những giỏ gùi sơn nữ, những cung tên binh sĩ đã tạo cho quán một dáng vẻ ngồ ngộ, dễ thương. Rồi những đôn ghế, những thớt bàn được cưa từ những gốc cây cổ thụ u nần, mang vẻ rừng núi, cổ sơ làm quán cà phê Sài Gòn thêm sức sống, mang sắc thái mới. Rồi hệ thống âm thanh tối tân và nhất là quán nào cũng chọn một cái tên rất đẹp, phần lớn là dựa theo tên những bản nhạc nổi tiếng - Cà phê Hạ Trắng, Lệ Đá, Diễm Xưa, Hương Xưa, Biển Nhớ, Hoài Cảm… Thời đó, nhạc Trịnh Công Sơn trở thành một cái “mốt”, một cơn dịch truyền lan khắp nơi ở những quán cà phê như vậy. Nhạc Trịnh đậu lại trên môi mọi người, đọng lại trong lòng mỗi người, vừa uống cà phê vừa uống cái rã rời trong giọng hát của Khánh Ly.

Cà phê cóc đậm nét Sài Gòn

Đậm nét trong kí ức tôi là những cái quán cóc với vài chiếc ghế thấp trên vỉa hè hay đầu con hẻm, hình ảnh đó luôn vương vấn tôi mỗi khi tạm rời xa Sài Gòn. Quán cóc lụp xụp, nghèo nàn, không bao giờ thiếu tiếng ồn nhưng ngon, rẻ và thân tình. Đấy là đặc điểm chung của hầu hết các quán cóc ven đường Sài Gòn. Tìm một quán cóc ở Sài Gòn là địa chỉ dễ tìm nhất. Đêm xuống, những chiếc đèn tù mù càng làm quán cóc thêm vẻ huyền bí. Đến quán cóc, người ta chẳng yêu cầu chiếc ghế ngồi tươm tất, chỉ cần một không gian chan hòa để xua đi nỗi buồn và gánh nặng mưu sinh, để thỏa mãn thói quen la cà trót ngấm sâu vào máu của người Sài Gòn.

Trong họ hàng quán cóc, cà phê cóc có sức sống mãnh liệt hơn hết. Nhiều loại hình cà phê hưng thịnh rồi suy tàn, nhưng cà phê cóc vẫn âm thầm sống dai dẳng dù qua bao cuộc đổi dời. Xếp đầu bảng có lẽ là quán trước hẻm 47 nhà của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn trên đường Phạm Ngọc Thạch (quận 1). Sinh thời, nhạc sĩ họ Trịnh chẳng mấy khi lê la ở quán cóc này nhưng nhiều người vẫn thích tìm đến đây, trong đó có tôi. Có người vì muốn nhìn ngắm ngôi nhà của nhạc sĩ tài ba để suy tưởng về ca từ nào đó trong bài hát của ông. Nhưng cũng có không ít người dừng chân vì quen chỗ. Cách cà phê hẻm Trịnh không xa lắm là quán cà phê cóc trên đường Hàn Thuyên (quận 1).

Dăm chiếc ghế đặt cạnh gian hàng thiệp đủ màu sắc, bên kia đường là công viên với hàng cây xanh mát, giờ tan trường từng tà áo trắng Trưng Vương thướt tha lướt nhẹ dưới hàng cây làm gợi nhớ đến nhạc phẩm Con đường tình ta đi của nhạc sĩ Phạm Duy để rồi mơ mộng, để rồi thấy lòng nhẹ nhàng, thanh thản. Những người bạn tôi sống hàng chục năm nơi xứ người, nhưng lòng vẫn đau đáu nhớ về những quán cà phê cóc ven đường. Những quán cóc bên đường Sài Gòn đã nuôi sống hàng trăm hàng ngàn, có khi là con số hàng triệu hộ dân, tồn tại từ thế hệ này qua thế hệ khác, là nơi diễn ra cảnh ngộ muôn màu muôn vẻ của cả kẻ mua lẫn người bán, của những giấc mơ cỏn con, những cuộc đời nhỏ bé, những số phận không tên. Và tôi cũng đã trưởng thành từ nhưng nơi đó.

Nguyễn Thiện / Duyên dáng Việt Nam