Vụ lúa xuân vừa qua, Hà Tĩnh là địa phương bị mất mùa hết sức nặng nề. Theo giới chức sở tại, diện tích lúa bị nhiễm bệnh đạo ôn lên tới trên 20.000ha, trong đó hơn 12.000ha giống lúa Thiên Ưu 8 bị mất trắng.

Ông Đào Nghĩa Nhuận, Phó Chủ tịch Hội Khoa học và Kỹ thuật Nông nghiệp Hà Tĩnh cho biết: “Lịch sử gần 40 năm mới lặp lại đợt dịch đạo ôn như vụ xuân 2017. Mất hơn 11 vạn tấn lương thực, 1/3 tổng sản lượng lương thực cả năm cũng đồng nghĩa hơn 40 vạn người (1/3 dân số toàn tỉnh) có khả năng 'treo niêu'.”

Với giá lúa 6.000VNĐ/kg như hiện nay, ước tính, bà con nông dân ở tỉnh nghèo Miền Trung này bị thiệt hại đến hơn 660 tỷ VNĐ. Đối với một tỉnh có đến 80% dân số làm nông nghiệp và vẫn chưa hết choáng váng sau cú sốc mang tên Formosa, đây thực sự là một thảm hoạ.

Bí thư Tỉnh uỷ Hà Tĩnh Lê Đình Sơn nhận định: “Vụ mất mùa vừa qua có nhiều nguyên nhân, bệnh đạo ôn có biến chủng. Có ảnh hưởng của thời tiết nhưng chỉ là một phần, không thể đổ lỗi hoàn toàn do thời tiết.”

Đến thời điểm này, mặc dù các cơ quan chức năng vẫn chưa đưa ra kết luận cuối cùng về vụ việc nhưng nhiều chuyên gia cho rằng “thủ phạm” của vụ mất mùa lịch sử này chính là giống lúa Thiên Ưu 8 nói trên. Vậy giống lúa này từ đâu ra?

Bài “Thiên Ưu 8 trên đồng Quảng Điền” ngày 20/6/2016 trên website của Hội Nông dân Việt Nam viết “Trạm Khuyến nông huyện Quảng Điền (tỉnh TT-Huế) cho biết, qua ba vụ theo dõi tại Quảng Điền nhận thấy giống lúa Thiên ưu 8 được Cty Cổ phần Giống cây trồng Trung ương nghiên cứu chọn tạo…”. Bài “Giống lúa thuần Thiên Ưu 8 đạt năng suất cao” trên báo Thanh Hóa Điện Tử ngày 16/5/2017 lại viết “Giống lúa thuần Thiên Ưu 8 là bộ giống chất lượng, do Công ty CP Giống cây trồng Trung ương (VINASEED) chọn tạo, được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận là bộ giống chuẩn quốc gia và đã được đưa vào sản xuất chính thức tại tỉnh Thanh Hóa từ nhiều năm nay.”

Trên website của VINASEED, bài “Lúa thuần Thiên Ưu 8” cho biết: “‘Chưa bao giờ thấy giống lúa nào tốt như thế’ – đó là nhận định chung của mọi người khi nhắc đến giống lúa thuần Thiên Ưu 8 do Công ty Cổ phần Giống cây trồng Trung ương nghiên cứu, chọn tạo” và “Những ngày đầu tháng 6, niềm vui đến với Công ty Cổ phần Giống cây trồng Trung ương khi giống lúa thuần năng suất, chất lượng Thiên Ưu 8 trở thành sản phẩm giống cây trồng duy nhất của Thủ đô được vinh danh trong danh sách 145 sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu toàn quốc năm 2014 (do Bộ Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn, Bộ Công thương, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam phối hợp trao tặng)”. (Giống lúa lai F1 CNR 6206 của Trung Quốc thì được ghi rõ là “giống lúa lai ba dòng [C762A/RF106] do Công ty TNHH Nông nghiệp Công nghệ cao, Đại học Nông nghiệp Tứ Xuyên, Trung Quốc chọn tạo.”)

Bài “145 sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu nào được tôn vinh?” trên báo điện tử Dân Việt ngày 7/6/2015 cho biết: “Giống lúa thuần năng suất, chất lượng Thiên Ưu 8” của Công ty Cổ phần Giống cây trồng Trung ương nằm trong nhóm 63 sản phẩm nông nghiệp được 3 cơ quan nói trên tôn vinh.

Tuy nhiên, trong bài “Lúa bạc trắng bông bất thường: ‘Sẽ hỗ trợ thỏa đáng cho nông dân’” trên Dân Việt ngày 25/5/2016, Phó Tổng Giám đốc VINASEED Đỗ Bá Vọng lại nói “giống lúa Thiên Ưu 8 có xuất xứ từ Trung Quốc được công ty đưa vào Việt Nam và chính thức được công nhận là giống quốc gia năm 2015.” Còn trong bài “Hà Tĩnh mất mùa lịch sử: Tại người hay tại trời?” trên báo Lao Động ngày 16/6/2017 thì PGS.TS Vũ Văn Liết – Viện trưởng Viện Nghiên cứu lúa (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) – cho biết: “Hai loại giống Thiên Ưu và Nhị Ưu là giống lúa lai nhập từ Trung Quốc về và chuyển cho dân trồng.”

Như vậy, Thiên Ưu 8 là giống lúa Trung Quốc, hay giống lúa Việt Nam? Và Thiên Ưu 8 là giống lúa lai hay lúa thuần?

Trên website của mình, trên bao bì sản phẩm, cũng như trên các phương tiện truyền thông đại chúng, VINASEED khẳng định Thiên Ưu 8 là giống lúa thuần do chính họ “nghiên cứu” và “chọn tạo”.

Chưa hết, các trang mạng chính thức đưa thông tin về giống lúa này còn khẳng định: giống lúa thuần Thiên Ưu 8 do Công ty CP Giống cây trồng Trung ương chọn tạo đã được Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, công nhận là giống quốc gia theo Quyết định số 58/QĐ-TT-CLT ngày 5/3/2015.

Chính vì được Bộ NN&PTNT công nhận là giống quốc gia nên Thiên Ưu 8 đã được một loạt tỉnh từ Nam Trung Bộ trở ra, trong đó có Hà Tĩnh, đưa vào cơ cấu giống lúa chủ lực. Năm 2016, do bị lũ lụt, Hà Tĩnh được hỗ trợ 500 tấn lúa giống, trong đó có 350 tấn Thiên Ưu 8 từ nguồn dự trữ quốc gia. Tuy nhiên, không chỉ riêng giống do Trung ương hỗ trợ mà cả giống do người dân mua trên thị trường cũng bị nhiễm bệnh.

Như vậy, phải chăng VINASEED quảng cáo Thiên Ưu 8 là giống lúa thuần do họ nghiên cứu và chọn tạo là hành vi lừa gạt khách hàng? Và nếu vậy, hành vi này lại được tiếp tay, hay chính xác hơn là được hợp pháp hóa, bởi Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn.

Mặc dù đã hai tháng trôi qua kể từ khi hiện tượng hàng chục ngàn ha lúa Thiên Ưu 8 ở Hà Tĩnh bị mất trắng được hàng loạt cơ quan truyền thông đưa tin nhưng Bộ NN&PTNT vẫn chưa đưa ra được kết luận về nguyên nhân của vụ mất mùa lịch sử đó.

Ai phải chịu trách nhiệm và bồi thường cho gần nửa triệu nông dân đang rơi vào tình cảnh bị “treo niêu” ở Hà Tĩnh?