 |
| Tổng thống Mỹ Barack Obama và thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc tại hội nghị thượng đỉnh ASEAN ở Lào, 07/09/2016. |
Sau tám năm quan hệ với « tổng thống Thái Bình Dương » Barack
Obama, các nhà lãnh đạo châu Á sắp phải làm việc với một chính quyền
mới của Mỹ. Chuyến công du châu Á cuối cùng của tổng thống Obama gợi lên
cảm giác hoài nhớ và chung cuộc.
Trong
chuyến đi được coi như từ biệt này, ông Barack Obama đã nhận được những
tràng pháo tay từ các nhà lãnh đạo G20 tại Trung Quốc, và lãnh đạo các
nước Đông Nam Á tại cuộc họp thượng đỉnh ở Lào. Lãnh đạo Miến Điện Aung
San Suu Kyi cảm ơn ông vì đã thúc đẩy đất nước bà tiến lên hướng dân
chủ.
Từ các viên chức Nhà Trắng cho đến bản thân tổng thống Obama, tác phẩm cuối cùng của ông trong khu vực – chính sách « xoay trục sang châu Á » - được thực hiện trong tám năm cầm quyền lại dày thêm ý nghĩa, đối với một chính quyền sắp hết nhiệm kỳ.
« Hy vọng và kỳ vọng của tôi là người kế nhiệm sẽ ủng hộ sự cam kết này ». Ông Obama đã nói như thế khi kết thúc chuyến công du ở Lào.
Trong
suốt hai nhiệm kỳ ở Nhà Trắng, tổng thống Barack Obama đã cố gắng đưa
trọng tâm chú ý của Mỹ ra khỏi thùng thuốc súng Trung Đông, hướng về
phía châu Á đang nhanh chóng phát triển.
Ông
đã cải thiện quan hệ với Miến Điện, Việt Nam và Lào, đồng thời tăng
cường sức mạnh cho khu vực, nhờ đó các nước châu Á có được một đối trọng
trước tham vọng lãnh thổ của Trung Quốc.
Câu hỏi đặt ra là chính sách hướng về châu Á của ông Obama có sẽ được duy trì hay không.
Donald
Trump đã đặt lại vấn đề hiệp ước quân sự hỗ tương với Nhật Bản và Hàn
Quốc, vốn là nền tảng cho chính sách Mỹ tại châu Á kể từ Đệ nhị Thế
chiến đến nay.
Nhưng toàn bộ tư duy chiến lược của ứng cử viên
đảng Cộng Hòa về chính sách đối ngoại vẫn rất khó đoán, và các nhà ngoại
giao châu Á nhanh chóng thổ lộ là họ phải đấu tranh để tìm ra được
người đối thoại trong chiến dịch tranh cử của ông.
Quan hệ với Trung Quốc
Bà
Hillary Clinton, đối thủ của ông Donald Trump, từng là đặc sứ của tổng
thống Barack Obama, đã dè dặt can dự vào việc hình thành và thực hiện
chính sách « xoay trục sang châu Á » đã gắn kết chặt hơn Washington với khu vực, tạo thành đối trọng trước sự thống trị của Bắc Kinh.
Với
tư cách ngoại trưởng Mỹ, bà Clinton thường xuyên khiến Bắc Kinh phải
giận dữ khi nêu ra hồ sơ Biển Đông – mà bà mô tả là một phần của « lợi ích quốc gia » Hoa
Kỳ - cũng như vấn đề nhân quyền. Tuy nhiên bà Hillary Clinton lại phản
đối việc phê chuẩn Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) tập hợp
12 quốc gia, mà trong đó Trung Quốc bị lờ đi.
Là người kế nhiệm
tiềm năng của tổng thống Obama, việc bà Clinton chống đối hiệp định TPP «
đang khiến các đồng minh châu Á của Mỹ phải thận trọng hơn, không dám
làm mất lòng Trung Quốc » - chuyên gia về châu Á Bill Bishop nhận định.
Ông Bishop nói thêm : «
Nếu không có một yếu tố kinh tế thực sự ý nghĩa trong chính sách tái
cân bằng, thì chính sách này khó thể thành hiện thực. Đối với các đồng
minh trong khu vực, vấn đề an ninh tại châu Á hết sức quan trọng, nhưng
vấn đề kinh tế cũng vậy. Không có kinh tế, sẽ mất đi quyền lực ».
Biển Đông sục sôi
Biển Đông có thể sẽ là một trong những thách thức lớn nhất về đối ngoại cho tổng thống Mỹ sắp tới.
Trong
thời gian ông Obama lãnh đạo Nhà Trắng, Trung Quốc đã hung hăng xác
quyết yêu sách chủ quyền tại vùng biển chiến lược này. Tổng thống Barack
Obama nhấn mạnh đến quyền tự do hàng hải và hàng không của Mỹ tại Biển
Đông, nhưng cũng nói là Hoa Kỳ sẽ không tiến hành chiến tranh vì một hòn
đảo nhỏ hay bãi cạn xa xôi.
Dưới cái nhìn này, sự toàn vẹn lãnh
thổ, quy tắc pháp luật và duy trì các nghĩa vụ theo những hiệp ước đã ký
kết là đáng quý ; nhưng không nhất thiết phải gánh lấy nguy cơ một cuộc
xung đột giữa các đại cường, làm cho các thủy thủ Mỹ phải đổ máu. Ông
cũng tỏ ra thận trọng trước tranh chấp leo thang, với những nhân tố mà
quyền lợi trước mắt bị đe dọa.
Châu Á đang quan sát chặt chẽ xem
Bắc Kinh có lợi dụng thời gian chuyển đổi giữa chính quyền Mỹ hiện nay
và sắp tới, để thay đổi vĩnh viễn nguyên trạng Biển Đông hay không.
Việc
Trung Quốc tuyên bố vùng nhận dạng phòng không hay bố trí các giàn hỏa
tiễn tại đây, có thể buộc tân tổng thống Mỹ sẽ phải phản ứng mạnh mẽ,
ngay từ ngày đầu tiên nhậm chức.
