VRNs (27.10.2014) – Melbourne, Úc Đại Lợi – Thứ hai ngày 20-10-2014 vừa qua, Cựu Thủ Tướng Lao Động Gough Whitlam (1972-75) qua đời tại Sydney. Nhớ đến ông Whitlam là nhớ đến vị thủ tướng đã bị Tổng Toàn quyền John Kerr sử dụng quyền lực Hiến Pháp truất phế ngày 11-11-1975.

Sự kiện dẫn đến nhiều tranh luận về chính thể quân chủ hay cộng hòa cho nước Úc. Nhưng khi cuộc trưng cầu dân ý năm 1999 được tiến hành thì kết quả lại có tới 55 phần trăm cử tri bác bỏ việc Úc trở thành một nước cộng hòa.

Kết quả gây ngạc nhiên không ít vì khi ấy đa số dân Úc đã tin rằng đến lúc nước Úc phải được hòan tòan độc lập. Bài viết xin vắn tắt trình bày sự kiện để rút ra bài học cho tương lai Việt Nam.

Cuộc Truất Phế Thủ Tướng Gough Whitlam

Câu chuyện bắt đầu từ một thỏa thuận vay tiền từ các quốc gia Trung Đông lên đến 4 tỷ Mỹ Kim. Thỏa thuận đã bị các giới chức chính phủ và Quốc Hội phản đối.

Nhưng Tổng trưởng Ngân khố Jim Cairns và Bộ trưởng khoáng sản và năng lượng Rex Connor vẫn tiếp tục bí mật thương lượng. Sự kiện bị đổ bể, Thủ Tướng Whitlam đã sa thải cả hai ông.

Thừa cơ hội Lãnh tụ đối lập Malcolm Fraser dùng quyền lực chính trị tại Thượng viện không cho thông qua ngân sách, gây bế tắc chính trị, rồi làm áp lực buộc ông Whitlam tổ chức bầu cử. Nhưng ông Whitlam không đồng ý.

Bất ngờ Tổng Toàn quyền John Kerr cho triệu hồi hai ông Whitlam và Fraser, rồi ra quyết định dùng quyền hiến pháp truất phế ông Whitlam, đưa ông Fraser lên thay.

Quyết định của ông Tổng Toàn quyền John Kerr bị cho là không đúng vì sự việc có thể được giải quyết thông qua đàm phán chính trị.

Ngay sau đó ông Fraser cho tổ chức bầu cử kết quả Liên đảng Tự do và Quốc Gia thắng và ông Malcolm Fraser lên làm thủ tướng. Từ đó bắt đầu có những đòi hỏi cần thay đổi chính thể quân chủ lập hiến bằng một chính thể Cộng Hòa.

Hiến Pháp Úc

Từ ngày 1-1-1901, Úc đã trở thành một nước trong Khối Thịnh vượng chung có Hiến Pháp riêng. Nhưng mãi đến năm 1986, Úc mới thực sự chấm dứt hoàn toàn vai trò của Anh Quốc trong chính phủ của các tiểu bang và chấm dứt quyền chống án lên Cơ Mật Viện Anh.

Khi đảng Lao Động cầm quyền trở lại và nhất là trong những năm đầu 1990, tranh luận về một nền cộng hòa trở thành một đề tài chính trị luôn được quan tâm.

Năm 1993, Thủ tướng Lao động Paul Keating tái đắc cử ông tuyên bố muốn có một cuộc trưng cầu dân ý vào năm 1999. Thủ lãnh đối lập Dân Biểu Alexander Downer hứa sẽ triệu tập một Hội Nghị Lập Hiến để thảo luận về vấn đề này.

Khi đảng Tự Do lên cầm quyền, Thủ Tướng John Howard quyết định vào năm 1998 sẽ triệu tập Hội nghị Lập hiến Úc thảo luận ba mô hình cộng hòa Úc: (1) Tổng Thống trực tiếp do dân bầu (Tổng Thống Chế) , (2) Tổng Thống do các dân biểu nghị sĩ bầu (Đại Nghị Chế), hay (3) bổ nhiệm bởi một hội đồng do Thủ Tướng đề cử (Thủ Tướng Chế).

Trong Hội Nghị, phái bảo hòang lập luận vị Tổng Tòan Quyền là trọng tài cho quá trình đàm phán chính trị vì thế chính thể quân chủ lập hiến là cơ sở vững chắc cho nền dân chủ tại Úc. Họ tin rằng “Nếu hệ thống hiện tại không vỡ, không cần phải sửa”.

Những người cổ vũ cộng hòa thì cho rằng đã đến lúc Úc phải hòan tòan độc lập với Nữ Hòang Anh và Anh Quốc.

Phái cộng hòa cấp tiến cho rằng Hiến Pháp không còn hợp thời và muốn sửa đổi toàn diện hệ thống Westminster và thực hiện một chính thể Cộng Hòa Tổng Thống Chế.

Sau nhiều tranh luận cuối cùng Hội Nghị Lập Hiến đã quyết định chọn mô hình Đại Nghị Chế, tổng thống được bầu với ít nhất 2 phần 3 số phiếu tại cả Thượng viện lẫn Hạ viện, để đưa ra trưng cầu dân ý.

Phái cộng hòa cấp tiến đã bỏ phiếu trắng trong Hội Nghị và trong trưng cầu dân ý đã vận động chống lại mô hình này.

Phái này tin rằng mô hình sẽ bị đánh bại tại cuộc trưng cầu 1999 và cuộc trưng cầu lần thứ hai sẽ là mô hình bầu trực tiếp Tổng Thống.

Khuynh hướng các đảng chính trị

Vào năm 1999, Úc có 5 đảng chính trị chính mỗi đảng có khuynh hướng như sau:

Đảng Lao Động đựơc nhiều người công giáo, giới lao động và ngừơi mới định cư ủng hộ. Chủ trương khá rõ ràng là muốn một nước Úc cộng hòa.

Đảng Tự Do được nhiều người Anh Giáo, giới tiểu thương và doanh nhân ủng hộ. Quan điểm của đảng Tự Do không rõ rệt.

Thủ tướng Tự Do John Howard được xem là bảo hòang. Nhưng người đứng thứ hai trong chính phủ là Tổng trưởng Ngân khố Peter Costello thì lại ủng hộ cộng hòa. Chủ tịch Phong trào Cộng hòa là ông Malcolm Turnbull, sau này trở thành một dân biểu đảng tự do.

Đảng Dân Chủ và đảng Xanh được giới trẻ ủng hộ nên theo khuynh hướng cộng hòa. Chỉ có Đảng Quốc Gia được người ở miền quê ủng hộ là theo khuynh hướng bảo hòang.

Như vậy nhìn chung các đảng chính Trị khuynh hướng cộng hòa có phần thắng thế.

Chiến dịch vận động

Chiến dịch YES (Ủng Hộ Chính Thể Cộng Hòa) đưa ra những điểm cần thay đổi và chỉ có nền cộng hòa mới có thể đáp ứng được.

Chiến dịch này được những người uy tín nhất nước Úc như Cựu Thủ tướng Chính phủ Lao động Gough Whitlam (vừa qua đời) và đối thủ của ông là Thủ tướng Chính phủ Tự do Malcolm Fraser công khai ủng hộ.

Một yếu tố quan trọng khác là khuynh hướng cộng hòa YES được giới truyền thông tích cực ủng hộ.

Để vận động NO (từ chối chính thể cộng hòa) các nhóm bảo hòang tập trung đề cao thành quả nước Úc đã gặt hái được. Đồng thời tạo nỗi lo âu về sự bất ổn khi phải thay đổi thể chế chính trị. Khẩu hiệu của họ là “Nếu hệ thống hiện tại không vỡ, không cần phải sửa”.

Người Úc vốn không thích thay đổi. Cho đến nay chỉ có 8 trong số 44 đề xuất đưa vào một cuộc trưng cầu đã được đồng thuận thông qua. Nên chiến dịch vận động thành công ở chỗ giữ được các cử tri thuộc phái “bảo thủ”.

Thành phần cộng hòa cấp tiến vận động không đồng thuận mô hình trưng cầu dân ý kêu gọi cử tri chọn NO (từ chối chính thể cộng hòa) họ đưa ra một số lập luận:

Thứ nhất, muốn quyền lực chính trị thực sự thuộc về tòan dân thì mọi công dân đều phải bình đẳng về chính trị và phải được bầu trực tiếp vị Nguyên Thủ Quốc Gia.

Thứ hai, mô hình trưng cầu dân ý là một mô hình phi dân chủ và sẽ dẫn đến một “nền cộng hòa của các chính trị gia”. Vì chỉ có họ mới có quyền bầu vị Nguyên Thủ Quốc Gia.

Thứ ba, thay vì chỉ thay đổi chính thể cần viết lại một Hiến Pháp hòan mới cho nước Úc cộng hòa vì hiến pháp hiện nay không còn thích hợp; và

Thứ tư, chỉ có mô hình Cộng Hòa Tổng Thống chế mới lợi ích thực sự cho nước Úc vì thế cần từ chối mô hình lần này để sửa sọan trưng cầu dân ý lần tới.

Phái cộng hòa cấp tiến tin rằng mô hình bầu qua lưỡng viện (Đại Nghị Chế) sẽ bị đánh bại và lần tới sẽ trưng cầu mô hình bầu trực tiếp (Tổng Thống Chế).

Với sự tích cực vận động của cánh bảo hòang và cánh cộng hòa cấp tiến, cuối cùng dân Úc đã từ chối mô hình cộng hòa đại nghị chế.

Bài Học Cho Việt Nam

Sau khi chế độ cộng sản sụp đổ các quốc gia Đông Âu và Liên Xô đều đã theo chính thể cộng hòa và tương tự Việt Nam sẽ thế.

Cuộc Trưng cầu dân ý tại Úc cho thấy mặc dù chính thể cộng hòa là cần thiết, nhưng muốn có dân chủ thực sự thì mọi công dân phải được quyền chọn và trực tiếp bầu cho vị Nguyên Thủ Quốc Gia.

Không thể sửa đổi lặt vặt mà cần có một hiến pháp hòan tòan mới thì nước Úc mới tiếp tục là một quốc gia dân chủ trong thời đại hiện nay.

Vì thế lên đến 55 phần trăm cử tri bác bỏ việc Úc trở thành một nước cộng hòa và nhiều cử tri đã sẵn sàng tạm thời hy sinh lý tưởng của họ để sửa sọan cho một tương lai hòan chỉnh hơn.

Trở lại trường hợp Việt Nam bài viết tuần trước đã phân tích rõ các điều kể trên. Xin mời các bạn đọc lại bài “Viễn Tưởng Về Một Chính Thể Cộng Hòa Cho Việt Nam” để rõ hơn về trường hợp Việt Nam.

Nguyễn Quang Duy