Nga không bị Trump áp thuế, nhưng châu Âu mới nắm thóp trừng phạt

Le Monde ngày 08/04/2025 khẳng định « Chính châu Âu đang giữ chiếc chìa khóa của cơ chế trừng phạt Matxcơva chứ không phải Hoa Kỳ ».

Gây áp lực với Việt Nam vì điện nguyên tử hay căn cứ hải quân ?

Le Monde nhận định « Trump ngăn lại sự cất cánh của các nước mới nổi ». Ấn Độ, Philippines, Kenya đều mừng rỡ khi biết chịu thuế thấp hơn Việt Nam. Khi áp đặt thuế suất khác nhau cho từng nước, Trump khiến cho kẻ được người mất. Bỗng chốc hàng nhập từ Việt Nam vào Mỹ mắc hơn từ Kenya đến 36 %, gieo hy vọng cho ai muốn cạnh tranh với những người khổng lồ châu Á về xuất khẩu. 

Bruno Jaspaert, chủ tịch Phòng Thương mại Châu Âu tại Việt Nam (EuroCham Vietnam), đồng thời là ông chủ của Deep C, một công ty quản lý các khu công nghiệp, cho biết không có ý định dời sản xuất đi nơi khác. Ông nói : « Dù Donald Trump có muốn đưa các nhà máy về Hoa Kỳ đi nữa, ông ấy biết rằng Mỹ không có tay nghề chất lượng lẫn cơ sở hạ tầng để lại trở thành cường quốc kỹ nghệ. Không phải ngày một ngày hai mà người Mỹ có thể ngồi may áo thun ». Theo ông Jaspaert, mức thuế mới có thể dùng để làm áp lực để bán cho Việt Nam các nhà máy điện nguyên tử, hay bật đèn xanh cho các căn cứ hải quân Mỹ.

Chỉ trong ba ngày, 9.500 tỉ đô la bốc hơi

Nói về ngày Thứ Hai Đen của thị trường chứng khoán, xã luận của Libération nhận xét tuy cổ phiếu lao dốc nhưng Donald Trump vẫn nhất quyết giữ chủ trương đánh thuế cao. Sự không khoan nhượng này giống như một đứa trẻ hay trở chứng, không ý thức được về hậu quả hành động của mình.

Trở thành con tin một tổng thống Mỹ có tính cách như trẻ con, thị trường chứng khoán bị chấn động từ Séoul đến Wall Street, từ Tokyo tới Luân Đôn. Chỉ số CAC-40 của Pháp cũng bị sụt 4,78 %, tệ hại nhất kể từ tháng 3/2022. Cuộc thảm sát ba ngày qua trên nhiều thị trường đã làm bốc hơi 9.500 tỉ đô la giá trị chứng khoán, theo Reuters, và vẫn chưa kết thúc.

Sau khi dành kỳ nghỉ cuối tuần để chơi gôn, Donald Trump vẫn không thay đổi, không thương lượng với một số đồng minh, dọa tăng thuế gấp đôi với Trung Quốc, kêu gọi người Mỹ vững tâm và không bán tháo sản phẩm tài chánh. Nhưng 90 % cổ phiếu trên thị trường do 10 % nhà đầu tư nắm giữ, và họ cần thanh khoản để hoàn trả cho những khách hàng lo lắng - hoặc sáng suốt - hơn những người khác. Bối cảnh này giống như thời thị trường chứng khoán sụp đổ năm 2008, thậm chí 1929.

Ai có thể chận đứng ? Đơn giản nhất là Nhà Trắng loan báo rút lại quyết định đánh thuế, hay ít nhất tạm hoãn với những trường hợp nghiêm trọng nhất. Nhưng Trump đã tuyên bố không có chuyện này. Một số người quá lạc quan hy vọng ngân hàng trung ương giảm lãi suất, nhưng khả năng này lại càng khó hơn. Chỉ còn cách chờ đợi. Theo nhà tâm lý học Jean Piaget, đứa trẻ có thể bỗng dưng hiểu ra quy định nếu thấy những ví dụ cụ thể. Suy thoái, các dự báo phá sản đang đe dọa, đáng buồn thay là không thiếu ví dụ ở Hoa Kỳ cũng như các nước khác. Libération cho rằng « Nước Mỹ đang tự hủy diệt »

Trò chơi nguy hiểm với đồng đô la của Donald Trump

Les Echos cảnh báo về « Trò chơi nguy hiểm của Trump với đồng đô la ». Khi áp đặt mức thuế cao ngất cho khoảng 60 nước, tổng thống Mỹ có mục tiêu gì ? Cách tính thuế được cho là « đối ứng » để bù đắp thâm hụt thương mại với từng nước, có vẻ là ảo tưởng.

Bà Michala Marcussen, kinh tế gia trưởng của Société Générale, cho rằng có ba khả năng. Hoặc chính quyền Trump coi thuế quan là nguồn thu ngân sách và sẽ duy trì. Hoặc để giải quyết thâm hụt thương mại, nên sẽ thương lượng để thúc đẩy xuất khẩu của Mỹ. Hoặc là nhằm đưa sản xuất trở về Hoa Kỳ. Nhưng cả ba mục tiêu này không thể thực hiện cùng một lúc.

Việc áp thuế có thể thu về vài trăm tỉ đô la, tuy nhiều nhưng còn rất xa mới bù đắp được thâm thủng ngân sách, và chắc chắn không thể nào đủ để giảm thuế thu nhập như đã hứa. Tái kỹ nghệ hóa nước Mỹ là một thách thức lớn. Dù đánh thuế hàng Bangladesh 37 %, quốc gia xuất khẩu hơn 8 tỉ đô la vào Mỹ mà hầu hết là quần áo, vẫn khó đưa các nhà máy sản xuất áo sweat-shirt Gap hay polo Ralph Lauren trở về « Rust Belt », các bang kỹ nghệ sa sút như Ohio hay Pennsylvania đã bầu cho Trump. Còn việc giảm thâm hụt thương mại 1.200 tỉ đô la sẽ phải mất nhiều năm. Ngân hàng UBS dự báo nhập khẩu giảm 20 % đến 30 % trong 12 tháng tới, nhưng xuất khẩu cũng giảm rất nhanh.

Hối suất : Gánh nặng hay đặc quyền ?

Stephen Miran, cố vấn kinh tế của Donald Trump cho rằng nên dùng thuế quan gắn kết với quốc phòng Mỹ để gây áp lực lên các nước phải chấp nhận giảm giá đồng đô la. Trên thực tế, do là công cụ thanh toán chính trong thương mại quốc tế nên tất cả nhà đầu tư đều muốn nắm giữ đô la, nhu cầu cao khiến giá cao, ảnh hưởng đến xuất khẩu của Mỹ. Donald Trump coi đây là « gánh nặng ». Ngược lại, như tổng thống Pháp Valéry Giscard d'Estaing đã nói cách đây 60 năm, đó cũng là « đặc quyền quá đáng ». Nhu cầu đồng đô la lớn đến nỗi người Mỹ có thể tha hồ chi tiêu mà không phải lo đến khủng hoảng nợ nần.

Muốn trao bớt gánh nặng cho người khác mà vẫn giữ thế bá quyền, cần thúc đẩy mua trái phiếu. Châu Âu giữ nhiều trái phiếu Mỹ nhưng khác với châu Á, không phải ngân hàng trung ương mà là các quỹ tư nhân, khó thể bắt buộc họ, nhất là với sự hung hăng của chính quyền Trump. Người ta chỉ mua khi tin tưởng nhưng lòng tin đang mất dần, nhu cầu vàng tăng cao là minh chứng.

Vai trò nơi trú ẩn an toàn của đồng đô la đang bị đồng quan Thụy Sĩ và đồng euro thay thế. Theo ngân hàng Mỹ Goldman Sachs, trong một năm nữa 1 đồng euro có thể đổi được 1,20 đô la, so với hối suất 1,09 hiện nay. Như vậy Trump đã đạt được việc giảm giá đô la, nhưng với nguy cơ Hoa Kỳ bị suy thoái và lòng tin bị xói mòn chưa từng thấy.

Nga không có trong « danh sách đen » áp thuế : Sự vắng mặt gây chú ý

Liên quan đến Nga, Le Monde khẳng định « Chính châu Âu đang giữ chiếc chìa khóa của cơ chế trừng phạt Matxcơva chứ không phải Hoa Kỳ ». Nga ở đâu ? Hôm thứ Tư 02/04, trên tấm bảng lớn danh sách các nước bị đánh thuế được Donald Trump giơ lên, đáng chú ý là không có tên chế độ Vladimir Putin. Trong khi từ một quần đảo hẻo lánh tận Nam Cực cho tới các quốc gia nghèo nhất đều bị cơn sấm sét của tổng thống Mỹ đánh trúng, nước Nga lại được chừa ra một cách kỳ lạ.

Phát ngôn viên Nhà Trắng Karoline Leavitt vất vả giải thích rằng Matxcơva do bị trừng phạt nên không có trao đổi gì đáng kể. Nhưng dù chiến tranh, xuất khẩu của Nga sang Hoa Kỳ vẫn đạt 3,5 tỉ đô la, cao hơn 130 nước khác trên thế giới phải chịu thuế quan. Còn Ukraina, nạn nhân bị Nga xâm lược, cũng phải gánh 10 % thuế.

Ân huệ này càng đáng chú ý khi đặc sứ Mỹ Steve Witkoff từng gợi ra việc giảm nhẹ trừng phạt mà không chờ đợi đến khi đạt được hòa ước, cũng chẳng đợi châu Âu bật đèn xanh. Tuy không được mời ngồi vào bàn thương lượng, nhưng vai trò của châu Âu lại là chủ chốt. Về địa lý, Nga lệ thuộc vào Liên Hiệp Châu Âu (EU) nhiều hơn Hoa Kỳ. Trước khi diễn ra cuộc xâm lăng Ukraina, thương mại giữa Washington với Matxcơva chưa đến 35 tỉ đô la, chỉ bằng 1/10 so với châu Âu, đối tác thương mại lớn nhất của Nga.

Giả thiết Donald Trump thúc đẩy ngưng bắn khẩn cấp để các công ty Mỹ ký hàng ngàn hợp đồng béo bở là không nghiêm túc. Nga không phải là miền đất hứa : thiếu vắng Nhà nước pháp trị, nạn cướp cạn các công ty ngoại quốc đã xảy ra trước chiến tranh, và mối lo từ chủ trương bành trướng của Vladimir Putin khiến các ngân hàng và nhà đầu tư Mỹ không dám phiêu lưu.

Châu Âu đang nắm chiếc chìa khóa trừng phạt

Ngoài ra kinh tế Nga tập trung cho chiến tranh nên có rất ít cơ hội làm ăn. Quay lại với kinh tế thời bình mất nhiều thời gian, phải tái cấu trúc một cách khó khăn. Trung Quốc vốn đã bắt rễ trong nhiều lãnh vực, sẽ khó đánh bật ra. Trọng lượng của kinh tế Nga khá khiêm tốn, nhiều doanh nghiệp sẽ thấy rằng không đáng đầu tư.

Về tài chánh, nếu Mỹ dỡ bỏ trừng phạt cũng không mang tính quyết định. Các tài sản bị đóng băng của Nga đang do Euroclear, một công ty quốc tế có trụ sở tại Bruxelles quản lý. Các ngân hàng Nga cũng không thể hội nhập trở lại hệ thống thanh toán quốc tế vì SWIFT đặt tại Bỉ.

Cuối cùng, sau ba năm chiến tranh, hệ thống tài chánh Nga trở nên hoàn toàn mù mờ, các ngân hàng Mỹ sẽ mất nhiều thời gian để nối kết với một quốc gia đã bị loại khỏi cơ chế giám sát tiền bẩn quốc tế. Về dầu lửa Nga, nếu Hoa Kỳ bỏ cấm vận cũng không mấy quan trọng vì Matxcơva đã tránh né được mức giá trần. Le Monde dẫn nhận xét của nhà kinh tế Agathe Demarais thuộc European Council on Foreign Relations : « Rốt cuộc châu Âu có nhiều lá bài trong tay để duy trì áp lực lên Nga ». Nếu Ukraina bị buộc phải ký một thỏa thuận thảm họa, EU có thể tiếp tục trừng phạt thậm chí ra tay mạnh hơn.

Ngược với những gì Vladimir Putin nói, thời gian không đứng về phía ông ta, vì cấm vận làm kinh tế Nga kiệt quệ, bằng chứng là Matxcơva cứ nằng nặc đòi dỡ bỏ. Trở thành chư hầu của Trung Quốc, bị lạm phát và lãi suất cao bóp nghẹt, Nga coi việc Mỹ thay đổi chủ trương là chiếc phao cứu sinh bất ngờ. Thế nên châu Âu cần duy trì trừng phạt bằng mọi giá để có vị trí trong tương quan lực lượng.

Gia hạn cấm vận sẽ được bàn đến trước mùa hè, vấn đề là 27 nước phải nhất trí, nhưng Hungary luôn thọc gậy bánh xe. Ống Guillaume Duval, cố vấn của Viện Jacques Delors nhấn mạnh : « Công cụ hiệu quả duy nhất của EU để chống lại kẻ thù lại bị một, hai nước thành viên cản đường là một vấn đề lớn. Đã đến lúc chấm dứt việc này ». Châu Âu cần nhanh chóng chuyển sang hệ thống bỏ phiếu đa số.

NATO : Ukraina chiến đấu sáng tạo, khó thể thua cuộc

Cũng liên quan đến chiến tranh Ukraina, Le Figaro cho biết « NATO nhận định Kiev vẫn chưa thể thua cuộc ». Tư lệnh lực lượng NATO tại châu Âu, tướng Christopher Cavoli trong cuộc điều trần trước Thượng Viện Mỹ ở Washington khẳng định, tình hình quân sự ở Ukraina không u tối nhưng những người muốn đàm phán bằng mọi giá vẫn mô tả.

Ông cho biết Ukraina hiện đang trấn giữ những vị trí phòng thủ rất vững chắc, và hàng tuần đều củng cố thêm. Dù khó hình dung được một cuộc tấn công lớn để giải phóng các vùng đất bị chiếm, nhưng Ukraina cũng không thể sụp đổ và bại trận. Phía Nga cũng thiếu thiết giáp và quân, không thể mở chiến dịch. Tướng Cavoli nêu ra ưu thế từ một « loại hỏa tiễn đặc biệt » của Ukraina, nhưng chỉ có thể nói nhiều hơn trong một cuộc họp kín.

Vị tướng nhấn mạnh, Nga đã mất hơn 4.000 xe tăng, tương đương với số thiết giáp của quân đội Mỹ. Ông không hề nghĩ rằng chiến tranh có thể kéo dài đến thế, người Ukraina có khả năng phá hủy một phần lớn năng lực chiến đấu của Nga như vậy. Tướng Christopher Cavoli cũng kinh ngạc về sự vươn mình của một quân đội không được quan tâm trong 30 năm thời hậu xô-viết, lại có thể chận được quân Nga và phát triển kỹ nghệ quốc phòng. Hệ thống chống tên lửa Patriot mà Mỹ ngần ngại không muốn cung cấp vì phức tạp, nhưng nay chính người Mỹ lại được truyền cảm hứng từ cách sử dụng rất sáng tạo của Ukraina.

Trong phiên điều trần, thượng nghị sĩ đảng Cộng Hòa Roger Wicker, chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng Viện, cũng đưa ra nhận xét khác biệt so với quan điểm của chính quyền Trump. Ông nhận xét, dù kiệt quệ về thể chất và tinh thần, thiếu vũ khí, nhưng quân đội và nhân dân Ukraina tiếp tục kháng cự một cách anh dũng, với nhiều thành công.