Nhà lãnh đạo Việt Nam Tô Lâm gần đây đã có chuyến công du kéo dài một tuần tới Indonesia và Singapore – nơi ông đã lần lượt tham gia kỷ niệm 70 năm và 50 năm quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam với những nước này, đồng thời nâng cấp quan hệ song phương lên mức “đối tác chiến lược toàn diện” – cập độ quan hệ ngoại giao cao nhất của Việt Nam.

Những chuyến thăm cấp cao như vậy không có gì bất thường trong bối cảnh Hà Nội có quan hệ gần gũi với các nước ASEAN. Nhưng điều khiến người ấn tượng về chuyến công du này là ông Tổng bí thư của Đảng Cộng Sản Việt Nam (ĐCSVN) đang sắm vai/đảm nhận vai trò nhà ngoại giao cao cấp cao nhất, vốn thường là nhiệm vụ của Chủ tịch nước hoặc Thủ tướng.

Bằng việc làm này, ông Lâm đã cho thấy rõ: Ông nhìn nhận rằng vị trí quyền lực nhất của ĐCSVN có các chức năng hành pháp trong hệ thống Đảng-Nhà nước, điều mà những người tiền nhiệm của ông không bao giờ đảm nhận – họ thường tập trung vào các vấn đề chính sách và tư tưởng.

Ông Lâm, trong vai trò Bộ trưởng Bộ Công an, đã sử dụng các cuộc điều tra chống tham nhũng để loại bỏ một cách có hệ thống các đối thủ khỏi Bộ Chính trị ĐCSVN trong giai đoạn từ tháng 12/2022 đến giữa năm 2024. Kết quả/đỉnh điểm của những nỗ lực này là việc ông được bầu làm Chủ tịch nước vào tháng 5/2024.

Sau khi ông Nguyễn Phú Trọng – người giữ chức Tổng Bí thư trong nhiều năm của ĐCSVN - qua đời vào tháng 7/2024, Chủ tịch nước Tô Lâm đã được đưa lên vị trí cao nhất của Đảng.

Một số nhà quan sát cho rằng ông Lâm đã cố gắng níu giữ chức Chủ tịch nước nhưng việc này được xem như một sự tập trung quyền lực - một điều không được chấp nhận vì vi phạm nguyên tắc lãnh đạo tập thể của Việt Nam.

Ông đã phải từ bỏ vị trí Chủ tịch nước và vào tháng 10/2024 và ông Lương Cường đã được bổ nhiệm vào vị trí này thay thế ông.

Ông Lương Cường – vốn là vị chính ủy cao nhất của phía quân đội (Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị) - được xem là một đối trọng mang tính thể chế đối vớ ảnh hưởng đang ngày càng gia tăng của Bộ Công an trong hàng ngũ lãnh đạo cao cấp của ĐCSVN.

Tăng cường củng cố quyền lực

Nhưng từ đó đến nay, ông Tô Lâm đã củng cố quyền lực một cách rõ rệt.

Ông đã cài cắm các đồng minh chủ chốt của mình vào những vị trí cực kỳ quan trọng.

Những người này bao gồm ông Lương Tam Quang - người kế nhiệm ông làm Bộ trưởng Bộ Công an và một cấp phó khác – ông Nguyễn Duy Ngọc từ Văn phòng Trung ương Đảng.

Ông Lê Minh Hưng giữ chức Trưởng Ban Tổ chức Trung ương của ĐCSVN. Vị trí này khiến ông trên thực tế trở thành người đứng đầu công tác nhân sự của Đảng - một vị trí then chốt trước thềm Đại hội Đảng (được tổ chức năm năm một lần) sắp diễn ra vào tháng 1/2026 tới.

Hoàn thiện vòng tròn thân cận của ông Lâm là Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình -cựu Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao, ông Đỗ Văn Chiến - người đứng đầu Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (mảng dân vận của Đảng) và chuyên gia chính sách đối ngoại Lê Hoài Trung – người hiện là Chánh văn phòng Trung ương Đảng.

Ông Lâm đã đưa những người trung thành vào Bộ Chính trị. Cơ quan quyền lực cao nhất của ĐCSVN hiện đã và đang được mở rộng sau khi trải qua thời điểm tồi tệ nhất vào năm ngoái khi một số ủy viên buộc phải nghỉ hưu và cơ quan này chỉ còn lại 13 thành viên. Ông Ngọc đã được đưa vào Bộ Chính trị không đúng theo quy định của Đảng – theo đó, một người chỉ có thể trở thành ủy viên Bộ Chính trị sau khi đã hoàn thành trọn vẹn một nhiệm kỳ trong Ban Chấp hành Trung ương.

Việc mở rộng Bộ Chính trị còn quan trọng bởi một lý do khác: Theo thông lệ, không quá 50% thành viên Bộ Chính trị bị thay thế tại một kỳ Đại hội Đảng. Việc mở rộng cơ quan ra quyết định cao nhất này mang lại cho ông Lâm thêm cơ hội có thể cho nghỉ hưu bất kỳ đối thủ còn lại nào.

Ông Lâm củng cố quyền lực bằng việc kiểm soát thực tế đối với Bộ Công an thông qua đệ tử của mình là ông Lương Tam Quang. Và việc ông vừa đưa cựu Thứ trưởng Công an Nguyễn Duy Ngọc làm Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương - cơ quan giám sát công tác chống tham nhũng của Đảng – đã giúp tăng cường khả năng vũ khí hóa các cuộc điều tra chống tham nhũng của ông.

Tóm lại, bất kỳ ai trong Ban Chấp hành Trung ương có tiềm năng đe dọa hoặc thách thức ông Lâm trước Đại hội Đảng lần thứ 14 vào tháng 1 tới đều có khả năng phải đối diện với những rủi ro về mặt pháp lý. Sự tuân thủ của Ban Chấp hành Trung ương tại Đại hội Đảng tới dự kiến sẽ ở mức cao.

Tự tin tối đa

Chúng ta đã thấy ông Lâm ở thế vững vàng như thế nào khi bước vào kỳ Đại hội Đảng tới. Thông thường, việc ra quyết định và thực thi các chính sách gần như đình trệ trong năm trước Đại hội Đảng.

Tuy nhiên, năm nay, chúng ta đã chứng kiến các hoạt động thực thi chính sách chưa từng có, dưới hình thức một cuộc tái cơ cấu chính phủ lớn trong đó có việc xóa bỏ 05 bộ, 03 ủy ban cấp nhà nước và cắt giảm hơn 100.000 việc làm trong khu vực công.

Công cuộc cải cách này cũng đang tác động đến các tỉnh với đề án sáp nhập một số tỉnh nhỏ hơn và xóa bỏ tất cả các cơ quan, văn phòng cấp huyện.

Các nhà lãnh đạo hiếm khi thực hiện các chính sách táo bạo như vậy nếu việc tái đắc cử của họ không chắc chắn.

Ông Lâm rất lo ngại về nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập trung bình của Việt Nam và sự kém hiệu quả của bộ máy nhà nước, vì thế, đang hành động với tốc độ rất khẩn trương.

Tổng Bí thư hiện tại là một nhân vật rất khác so với người tiền nhiệm của ông.

Ngoại trừ bốn năm giữ chức Chủ tịch Quốc hội, sự nghiệp kéo dài sáu thập kỷ của ông Trọng hầu như đều gắn liền với các công việc trong Đảng và ông làm việc với vai trò một nhà lý luận trong phần lớn thời gian này.

Với tư cách là nhà tư tưởng hàng đầu của Đảng, công việc của ông Trọng là “đặt ra các nguyên tắc chỉ đạo” cho chính sách.

Ông Lâm đang làm điều hoàn toàn khác: Biến chức vụ Tổng Bí thư thành một vị trí hành pháp.

Ông không chỉ thiết lập các giới hạn cho việc cân nhắc chính sách mà còn chủ động dẫn dắt việc xây dựng và thực thi chính sách.

Dù đã buộc phải từ bỏ chức vụ Chủ tịch nước vào tháng 9 năm ngoái nhưng việc ông Tô Lâm đang giữ vai trò nhà ngoại giao cấp cao nhất là điều không có gì phải tranh cãi.

Chủ nghĩa tư bản do nhà nước dẫn dắt

Mặc dù là người thực thi và bảo vệ hàng đầu cho sự độc quyền quyền lực của Đảng trong 8 năm nhưng ông Lâm không phải là một nhà tư tưởng giáo điều. Chủ nghĩa cộng sản đơn giản chỉ là một phương tiện để đến đích.

Ở ông Lâm có một sự thực dụng khôn ngoan và lạnh lùng khi ông nhìn nhận tính chính danh của ĐCSVN phải xuất phát từ thành tích phát triển kinh tế.

Dưới thời kỳ lãnh đạo của ông, Việt Nam có khả năng sẽ vẫn duy trì tính độc tài chuyên chế nhưng sẽ hoạt động theo mô hình chủ nghĩa tư bản do nhà nước dẫn dắt, quản lý (state-led capitalism) nhiều hơn.

Rõ ràng ông Lâm tìm thấy một số nguồn cảm hứng có chọn lọc từ nhà lãnh đạo tối cao Trung Quốc Tập Cận Bình.

Tại Đại hội Đảng lần thứ 14 tới, ông có thể sẽ lại thúc đẩy việc hợp nhất chức vụ Tổng Bí thư và Chủ tịch nước giống như ở Trung Quốc.

Ông Lâm đã loại bỏ một cách có hệ thống các phe phái đối thủ và tập hợp xung quanh mình một nhóm cốt lõi những người trung thành đã được nâng cao vị thế và quyền năng.

Nhưng trên hết, giống như ông Tập, ông coi mình là con người của thời điểm lịch sử (the man of the moment) - là người duy nhất có khả năng thực hiện các cải cách cơ cấu cần thiết trong khi vẫn duy trì sự độc quyền quyền lực của Đảng.

Và giống như ông Tập đã thắng lợi toàn diện tại Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ 20 vào tháng 10/2022, ông Lâm đang sắp sửa làm điều tương tự tại Đại hội lần thứ 14 của ĐCSVN.

Điều có thể khiến việc này trở thành hiện thực chính là cách ông Lâm đã tái tạo vị trí Tổng Bí thư, đảm nhiệm các chức năng hành pháp theo cách mà không một người tiền nhiệm nào của ông từng làm trong thời kỳ Đổi mới.

*Zachary Abuza là giáo sư tại Đại học Chiến tranh Quốc gia Hoa Kỳ ở Washington và là trợ giảng tại Đại học Georgetown. Các quan điểm thể hiện trong bài viết này là của riêng tác giả và không phản ánh quan điểm của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ, Trường Đại học Chiến tranh Quốc gia Hoa Kỳ, Đại học Georgetown hay RFA.

Bộ trưởng Công thương Việt Nam Nguyễn Hồng Diên sẽ sang Mỹ gặp Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Jamieson Greer vào ngày 13/3, vào khi Hà Nội đang cố gắng giảm thặng dư thương mại với Mỹ vì lo ngại bị đánh thuế trừng phạt, theo thông tin từ trang Facebook Thông tin Chính phủ và hãng tin Bloomberg.

“Dự kiến, cuối tuần tới, Bộ trưởng Công Thương nước ta sẽ sang gặp ngài Trưởng Đại diện thương mại Hoa Kỳ để trao đổi và tiếp nối mối quan hệ đang rất tốt đẹp giữa hai nước”, trang Thông tin Chính phủ cho biết.

Việt Nam hiện là một trong những nước có thặng dư thương mại lớn nhất đối với Mỹ, chỉ sau Trung Quốc, Mexico. Thặng dư thương mại giữa Việt Nam và Mỹ vào năm ngoái là 123,5 tỷ đô la. Con số thặng dư thương mại mà Việt Nam có được với Mỹ trong năm năm qua là hơn 500 tỷ đô la theo số liệu của chính phủ Mỹ.

Vấn đề thặng dư thương mại giữa hai nước cũng đã được Tổng thống Donald Trump đề cập nhiều lần trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông tại Nhà Trắng từ năm 2016 - 2020. Thậm chí, vào năm 2020, Hoa Kỳ đã xếp Việt Nam vào danh sách các nước thao túng tiền tệ. Chính phủ của Tổng thống Joe Biden đã rút Việt Nam khỏi danh sách này sau đó.

Giáo sư Zachary Abuza từ Đại học Chiến tranh Quốc gia Hoa Kỳ nhận định với RFA: “Thực sự kể từ năm 2016 khi ông ấy (TT Trump) nhậm chức, nhập khẩu hàng hoá Mỹ của Việt Nam đã gần như không tăng trưởng và tôi nghĩ đây sẽ là một vấn đề khó chịu chính mà người đại diện thương mại của Tổng thống sẽ phải đưa ra.”

Theo trang Thông tin Chính phủ về chuyến thăm sắp tới của Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên tới Mỹ, “Hàng hóa Việt Nam xuất sang Hoa Kỳ chủ yếu là cạnh tranh với các nước thứ ba, không cạnh tranh trực tiếp với doanh nghiệp Hoa Kỳ trên thị trường Hoa Kỳ.

Ngược lại, còn tạo điều kiện để người tiêu dùng Hoa Kỳ được sử dụng hàng hóa rẻ của Việt Nam.”

Thủ tướng Phạm Minh Chính trong cuộc gặp với hơn 40 đại diện công ty Mỹ tại Việt Nam hồi cuối tuần trước cũng đề cập đến việc Việt Nam đang thực hiện các bước nhằm giảm thặng dư thương mại lớn với Mỹ, xem xét việc nhập khẩu máy bay, vũ khí, khí hóa lỏng, dược phẩm và các sản phẩm khác, theo báo Tuổi Trẻ.

Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng đã chỉ đạo Bộ Khoa học và Công nghệ nhanh chóng cấp phép cho công ty dịch vụ internet Starlink của tỷ phú Elon Musk - người hiện là cố vấn của Tổng thống Donald Trump.

Trước đó, Starlink đã vài lần bày tỏ mong muốn được đầu tư vào thị trường 100 triệu dân nhưng chưa thành công vì quy định của Việt Nam cấm công ty nước ngoài sở hữu hơn 49% cổ phần của công ty liên doanh.

Hồi tháng trước, Quốc hội Việt Nam đã thông qua một nghị quyết cho phép các công ty internet hoạt động ở Việt Nam được quyền kiểm soát hoàn toàn các chi nhánh địa phương của mình, theo truyền thông Nhà nước. Những lãnh đạo công ty dự cuộc họp hôm thứ bảy vừa qua với Thủ tướng nói rằng họ hy vọng Hà Nội sẽ nới lỏng các quy quy định về đầu tư trong các lĩnh vực khác nữa.

Trang Facebook Thông tin Chính phủ hôm 4/3 cũng cho biết, “Chính phủ sẽ có cuộc họp để rà soát, đề ra những chính sách mới phù hợp với chính sách của Hoa Kỳ hiện tại, thúc đẩy thương mại theo hướng cân bằng hơn.”

Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính hôm 13/3 nói với Đại sứ Mỹ tại Việt Nam rằng Chính phủ Việt Nam đang “tích cực rà soát biểu thuế nhập khẩu hàng hoá từ Mỹ, khuyến khích gia tăng nhập khẩu các sản phẩm thế mạnh của Mỹ mà Việt Nam có nhu cầu, đặc biệt là nông sản, khí hóa lỏng và sản phẩm công nghệ cao”. Truyền thông Nhà nước loan tin vào cùng ngày.

Ông Chính phát biểu điều này trong cuộc gặp với Đại sứ Marc Knapper tại trụ sở Chính phủ để trao đổi về các lĩnh vực ưu tiên thúc đẩy trong hợp tác song phương, nhân kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao.

Trong khi đó, cũng trong ngày 13/3, Bộ trưởng Công thương Nguyễn Hồng Diên đã có cuộc gặp với Trưởng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Jamieson L. Greer tại Washington DC.

Trang điện tử của Bộ Công thương cho biết: “Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên và Trưởng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Jamieson Greer nhận định đây là lúc Việt Nam và Hoa Kỳ cần cùng nhau phối hợp chặt chẽ để tạo ra môi trường kinh doanh công bằng, bền vững thông qua việc chủ động rà soát, xem xét loại bỏ các rào cản thương mại, gây cản trở cho hoạt động đầu tư kinh doanh; xây dựng cơ chế kiểm soát hiệu quả các hoạt động gian lận thương mại, gian lận nguồn gốc xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp.”

Cũng trong cuộc gặp này, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên một lần nữa đề nghị Hoa Kỳ công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường, điều mà Việt Nam đã nhiều lần đề nghị với Mỹ trong các năm qua nhưng không thành công.

Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer trong cuộc gặp này đã yêu cầu Việt Nam phải cải thiện vấn đề cán cân thương mại giữa hai nước và mở cửa thị trường cho các sản phẩm của mỹ, theo Bloomberg.

Theo thông tin từ trang thông tin điện tử của Petrovietnam Power thuộc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (Petrovietnam) vào ngày 14/3, cũng nhân chuyến thăm này, các tập đoàn của Việt Nam và Mỹ đã ký kết các thoả thuận trị giá khoảng 4,15 tỷ đô la và được cho là sẽ “tạo ra hàng trăm nghìn việc làm cho người lao động hai nước.”

Theo Petrovietnam, các thoả thuận được ký kết bao gồm thoả thuận giữa: Tổng Công ty khí Việt Nam với các Tập đoàn Conoco Phillips và Excelerate; Công ty cổ phần lọc hóa dầu Bình Sơn với Tập đoàn Kellogg Brown & Root (KBR); Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) với 3 Hiệp hội cung cấp Ethanol hàng đầu của Hoa Kỳ là U.S. Grains Council (USGC), Renewable Fuels Association (RFA), Growth Energy (GROWTH); Tập đoàn Masan với Tập đoàn phát triển quốc gia Hoa Kỳ (DFC)…

Tổng công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam (PV Power) và GE Vernova trong dịp này cũng ký kết Bản ghi nhớ hợp tác về việc mua sắm thiết bị và dịch vụ của GE cho các nhà máy điện khí do PV Power phát triển, theo Petrovietnam.

Việt Nam hiện là một trong các nước có xuất siêu lớn nhất vào Mỹ. Thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Việt Nam vào năm ngoái là 123,5 tỷ đô la, theo số liệu của chính phủ Mỹ và đây là điều có thể khiến Việt Nam trở thành tầm ngắm bị Hoa Kỳ trừng phạt bằng thuế quan, theo nhận định của một số chuyên gia.

Trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Trump từ năm 2016 - 2020, Tổng thống Donald Trump đã nhiều lần chỉ trích Việt Nam về thâm hụt thương mại giữa hai nước. Đến cuối nhiệm kỳ của Tổng thống Trump, chính quyền Mỹ đã xếp Việt Nam vào danh sách các nước thao túng tiền tệ. Chính quyền của Tổng thống Joe Biden sau đó đã rút Việt Nam khỏi danh sách này.

Đài phát thanh và truyền hình Huế (TRT) vừa phải xin lỗi với độc giả trong tin nhắn riêng vì đã phát chương trình có hình ảnh cờ vàng ba sọc đỏ của Việt Nam Cộng Hòa trước, hứa sẽ xử lý các bộ phận có liên quan.

Hôm 16/3, một tài khoản Facebook trong nhóm Xóm Săm Xoi có 9,5 ngàn thành viên, đăng tải ảnh chụp màn hình một chương trình có logo của đài TRT, trong đó hình xăm trên cánh tay phải của cô gái là lá cờ của miền Nam Việt Nam trước năm 1975.

Ngày 17/3, phóng viên RFA gửi hình ảnh này vào fanpage chính thức của Đài Phát thanh và Truyền hình Huế có hơn 145 ngàn người theo dõi để hỏi thông tin liên quan thì nhận được phản hồi như sau:

“Đây là hình ảnh trong chương trình Ẩm thực bốn phương (giới thiệu về những món ăn ngon trên toàn thế giới), đã được thực hiện từ năm 2023. Trong quá trình thực hiện và kiểm duyệt chúng tôi đã phát hiện ra hình ảnh “nhạy cảm” này và đã cắt ra khỏi chương trình.

Nhưng do sơ suất trong quá trình lưu trữ và biên tập phát lại các chương trình cho năm 2025, phía Đài đã cho lên nhầm bản phát cũ. Chúng tôi nhận thấy đây là một sai sót nghiêm trọng và sẽ có hình thức xử lý, kiểm điểm nghiêm khắc với các biên tập viên, và bộ phận có liên quan."

Cũng trong tin nhắn gửi RFA, đài phát thanh và truyền hình trực thuộc Ủy ban nhân dân thành phố Huế bày tỏ xin lỗi khán giả vì sai sót này và “mong nhận được sự hỗ trợ từ mọi người trong việc ngừng phát tán các hình ảnh trên, hạn chế các đối tượng xấu lợi dụng vì những mục đích không tốt.”

Cho đến tối ngày 17/3 (giờ địa phương), TRT không đăng bất cứ lời xin lỗi công khai nào trên trang fanpage hay website. Không rõ chương trình “Ẩm thực Bốn phương” này có được phát trên các nền tảng khác của đài Huế hay không.

Theo tìm hiểu của phóng viên, video được đài TRT phát vào sáng 16/3 là một tập trong phim tài liệu nhiều kỳ của Netflix có tên Ẩm thực Đường phố của Mỹ (Street Food). Trong tập thứ hai của loạt phim này, quay về quán ăn Mama Đút của cô Thủy Phạm ở thành phố Portland, tiểu bang Oregon.

Cô Thủy giới thiệu mình là một thuyền nhân Việt Nam, cùng mẹ bỏ nước ra đi khi mới chỉ một tuổi và đến ở trại tị nạn tại Indonesia. Hơn một năm sau đó gia đình cô đặt chân tới tiểu bang Oregon, khu vực Tây Bắc Hoa Kỳ.

Trong đoạn cuối video, cô tới một tiệm xăm và được thợ xăm trên cánh tay phải của cô lá cờ vàng ba sọc đỏ và cô giới thiệu đó là lá cờ của miền Nam Việt Nam.

Theo luật sư Đặng Đình Mạnh tại Mỹ - người đã có nhiều năm hành nghề tại Việt Nam - mặc dù Việt Nam hiện không có một quy định pháp luật cụ thể nào cấm việc trưng bày cờ hoặc biểu tượng VNCH, nhưng trong thực tế, chính quyền vẫn áp dụng các chế tài hình sự đối với người dân khi treo cờ vàng hoặc trưng các biểu tượng VNCH. Một trong các tội danh mà họ thường bị cáo buộc là “tuyên truyền chống Nhà nước.”