Bazna sinh năm 1904 tại Kosovo trong gia đình có cha mẹ gốc Albania. Khi ông 14 tuổi, gia đình chuyển đến Istanbul, nơi bị quân Đồng minh Anh, Italy và Mỹ chiếm đóng trong Thế chiến thứ nhất. Năm 21 tuổi, ông chuyển đến làm việc cho bộ phận giao thông vận tải của Tập đoàn Istanbul, sau đó làm đội trưởng cứu hỏa ở Yozgat trước khi trở lại Istanbul để lái taxi.

Ngã rẽ cuộc đời bắt đầu năm 1943, khi Bazna được Hughe Knatchbull-Hugessen, Đại sứ Anh tại thủ đô Ankara, thuê làm người hầu.

Lúc này, cỗ máy chiến tranh của Đức đã tràn qua hầu hết các nước châu Âu, và tiến dần đến châu Á. Thổ Nhĩ Kỳ, cửa ngõ châu lục, vẫn giữ thái độ trung lập. Người Đức phụ thuộc rất nhiều vào Thổ Nhĩ Kỳ vì chromite là nguyên liệu thô thiết yếu cho đạn dược. Thổ Nhĩ Kỳ cung cấp 90% nhu cầu chromite của Đức.

Mặt khác, Anh muốn giữ Thổ Nhĩ Kỳ đứng về phía mình vì họ sẽ cho phép Đức tiếp cận các mỏ dầu của họ ở Iraq. Các nước thuộc phe Trục và Đồng minh đã cạnh tranh vì tình hữu nghị của Thổ Nhĩ Kỳ để giữ nước này đứng về phía họ. Đại sứ quán của Đức và Anh đều mở thủ đô Ankara, Thổ Nhĩ Kỳ, và đây là điểm nóng cho hoạt động gián điệp.

Lần đầu tiên trình diện với Đại sứ, Elyesa Bazna tỏ ra rất hoàn hảo nên được đánh giá cao, vì nói được tiếng Pháp, là lái xe và thợ máy giỏi. Bazna nhanh chóng trở thành người phục vụ đáng tin cậy của Đại sứ Hughe Knatchbull-Hugessen.

Ngài đại sứ yêu âm nhạc tin rằng đã lựa chọn đúng khi phát hiện ra người hầu mới có giọng hát hay tuyệt và thậm chí từng là giọng ca chính trong một buổi hòa nhạc chuyên nghiệp.

Bazna chuẩn bị quần áo cho đại sứ, giúp mọi việc, kể cả đứng canh bên ngoài cửa phòng làm việc để ngăn những vị khách không mong muốn. Các nhà ngoại giao Anh phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt để bảo vệ các tài liệu nhạy cảm, bao gồm cả việc giữ chúng trong két có khóa. Nhưng Ngài Hugessen có một thói quen chết người là mang tài liệu mật về nhà để đọc, bao gồm kế hoạch quân sự của Anh, chiến lược cho cuộc chiến và chi tiết các cuộc đàm phán bí mật. Ông thường để lại những giấy tờ này trên bàn của mình, và Bazna đã chú ý.

Ngài Hugessen không biết rằng ngày 26/10/1943, Bazna đã thực hiện một cuộc điện thoại bước ngoặt đến đại sứ quán Đức, tiết lộ "nắm trong tay thông tin chiến sự không một ai có được".

Đêm trước, Bazna đã chụp ảnh các tài liệu của Đại sứ Anh song vì không biết tiếng Anh ông ta không biết nội dung chụp. Bazna "chơi kiểu an toàn", chụp ảnh mọi thứ thấy trên bàn, từ danh sách gửi thiệp Giáng sinh đến thư từ riêng với vua George VI.

"Ăn cơm lính" nhiều năm, Bazna chắc chắn, chúng có giá trị với người Đức. Phán đoán này hoàn toàn chính xác, bởi ngay sau đó, Đại sứ Đức đã ra giá cắt cổ 20.000 bảng Anh (khoảng 1,4 triệu USD ngày nay) cho bộ tài liệu đầu tiên và 15.000 bảng cho mỗi lần chụp thêm sau đó. Ông ta giấu số tiền thu được dưới tấm thảm trong phòng của mình, ngay tại đại sứ quán Anh.

Các điệp viên Đức phấn khích như được "ngồi cạnh Đại sứ Anh và đọc tài liệu mật của kẻ địch ở bàn làm việc". Họ gửi các bức ảnh đến Berlin. Tại đây, những nhà phân tích tình báo Đức nghi ngờ độ tin cậy, cho rằng Bazna là một điệp viên hai mang làm việc cho Tình báo Anh. Song phần lớn thông tin bị Bazna đánh cắp là chính xác, và các nhà phân tích Đức bắt đầu tin anh ta.

Tiết lộ quan trọng nhất của Bazna là cuộc gặp bí mật tại Tehran giữa Tổng thống Mỹ Franklin Delano Roosevelt, Thủ tướng Anh Winston S. Churchill và lãnh lạo Liên Xô, Joseph Stalin. Cuộc gặp đã được tình báo Đức biết trước, lập kế hoạch ám sát tại hội nghị Tehran, song tình báo Liên Xô đã ngăn chặn thành công âm mưu.

Khi Đại sứ Đức nhận ra "nguồn tin" mới của mình có giá trị như thế nào, ông quyết định việc giữ Bazna làm thuộc hạ là xứng đáng. Ông ta cũng gán cho điệp viên ruột này một mật danh mới, Cicero - triết gia và chính khách đại tài, một trong những nhân vật mang tính quyết định sự thành lập của đế chế La Mã.

Song chính Đức quốc xã đã lãng phí trí thông minh của Cicero và thông tin quý được. Các tài liệu quân sự này bị giấu nhẹm, hoặc cố tình đánh mất do sự đấu đá nội bộ của Đức. Trên hết, họ tin rằng các tài liệu của Cicero có "chất lượng quá cao" nên chắc chắn là bẫy.

Ngày 6/6/1944, quân Đồng minh bắt đầu đổ bộ hơn 2 triệu quân lên bờ biển Normandy của Pháp, báo trước sự kết thúc chế độ phát xít ở châu Âu. Các nhà hoạch định quân sự của Đức bỏ qua nhiều cảnh báo và manh mối mà họ thu được từ gián điệp Cicero mà triển khai quân đến các khu vực sai lầm, và cuối cùng bị đánh bại.

Trong thời gian này, một gián điệp hai mang của Anh trong Đại sứ quán Đức đã bắn tin "có rò rỉ thông tin trong Đại sứ quán Anh". Khi các nhân viên phản gián của Anh đến thẩm vấn các nhân viên đại sứ quán, Bazna thoát khỏi sự nghi ngờ vì họ cho rằng "tên hầu quá ngu ngốc để làm một điệp viên giỏi hắn còn không biết tí gì tiếng Anh".

Giữa năm 1944, Bazna sớm thấy rằng không thể thu thập thông tin được nữa, đã xin thôi việc và rời đại sứ quán một cách đàng hoàng.

Mãi sau này, ông ta mới nhận ra rằng phần lớn những cục tiền bảng Anh mới cứng, sắc nét mà Đức quốc xã trả là tiền giả. Đức Quốc xã đã lừa Bazna khối tài sản trị giá tương đương 18 triệu USD ngày nay.

Sau một thời gian ngắn, ông ta chuyển đến Munich và làm công việc gác đêm. Trong thời gian ở Munich, ông ta kể lại hoạt động gián điệp của mình trong một cuốn sách có tên Tôi là Cicero.

Hitler từng lên kế hoạch tặng cho Bazna một biệt thự sau khi Đức quốc xã "thâu tóm thế giới", nhưng Bazna qua đời không một xu dính túi năm1970, ở tuổi 66, đi vào lịch sử với tư cách là "gián điệp khét tiếng nhất thế kỷ".

Hải Thư (Theo Allthatinteresting, Medium)

Hôm đó, 25/5/1979, bố mẹ cho phép Etan tự đi bộ tới bến xe buýt cách nhà 500 m, ở quận Manhattan, thành phố New York, theo mong ước của cậu từ lâu.

Etan là cậu bé ngoan, được hàng xóm yêu mến. Sáng 25/5/1979, cậu mặc áo màu xanh, quần sọc vằn, mang chiếc túi có hình chú voi đầy ngộ nghĩnh với dòng chữ "Cơ trưởng tương lai".

Một người phụ nữ sống gần bến xe cho biết có nhìn thấy Etan đứng ở góc đường, đang chuẩn bị đi qua đường. Người đưa thư cũng nhìn thấy cậu đi qua đường. Họ là những người cuối cùng nhìn thấy Etan.

Xe buýt của trường đến lúc 8h, dừng trên đường West Broadway. Các em học sinh chen nhau đi lên nhưng không có Etan. Đến giờ học, giáo viên chủ nhiệm mới phát hiện cậu bé vắng mặt nhưng không báo cho những người có trách nhiệm và cha mẹ. Bà Julie vẫn yên tâm rằng con trai đang học ở trường. Đến buổi chiều, xe lại dừng trên đường West Broadway. Người hàng xóm thường đón con gái nhân thể đón luôn Etan đã băn khoăn khi không thấy cậu bé. Cô con gái nói với bố việc hôm nay Etan không tới lớp.

Nhận định đây là vụ bắt cóc trẻ em, cảnh sát triển khai tìm kiếm ngay tối hôm đó. Gần 100 cảnh sát rải đi khắp các khu vực lân cận, gõ từng nhà hỏi thăm về cậu bé. Nhà chức trách áp dụng mọi biện pháp, dùng cả chó nghiệp vụ và trực thăng "quét" khắp vùng Manhattan. Ở ao, hồ, sông, lực lượng chức năng cũng dùng thuyền tìm kiếm.

Poster in hình Etan được dán ở khắp nơi. Một manh mối hé ra, hôm 27/5, một người tới đồn cảnh sát nói đã nhìn thấy cậu bé như mô tả trong các poster đang nói chuyện với một người đàn ông trông rất khả nghi tại cửa hàng gần trạm xe buýt. Người đàn ông đó mặc đồ trắng, khoảng 40 tuổi, mặt có tàn nhang và tóc vàng xơ xác. Cảnh sát tìm kiếm theo những gì nhân chứng mô tả nhưng không có kết quả.

Tới năm 1982, cảnh sát ở Bronx đã bắt được một kẻ tình nghi trong vụ án hiếp dâm trẻ em. Hắn là Jose Antonio Ramos, thất nghiệp, lang thang, ai cũng phải đề phòng khi gặp nhưng giọng nói lại rất nhẹ nhàng và lịch sự.

Cảnh sát đã bắt Jose với cáo buộc dụ dỗ 2 cậu bé. Nhà của hắn là một ống cống, có vài bức ảnh của các bé trai, phần lớn là hình một cậu bé có mái tóc màu vàng rất giống Etan.

Bị hỏi về Etan, Jose tỏ ra không biết gì nhưng khai có biết một người phụ nữ đã đi cùng với Etan tới bến xe buýt mỗi sáng hàng ngày. Đó chính là người giúp việc của gia đình Etan.

Các nhân viên cảnh sát phải rà soát, kết nối tất cả vấn đề có liên quan Etan. Họ thẩm vấn Jose về mối quan hệ của hắn với người giúp việc cho gia đình Etan nhưng tên này từ chối không nói bất kỳ điều gì. Tuy nhiên, ít nhiều Jose cũng khai năm 1979, thời điểm Etan mất tích, hắn đã tán tỉnh và quan hệ với người giúp việc này.

Còn người giúp việc khai đã quen với Jose vào năm 1979. Vào thời điểm đó Jose thuê một căn hộ ở Lower East Side. Bà buồn bã khi tiết lộ rằng việc Jose theo đuổi và tán tỉnh bà chỉ là để tiếp cận với con trai bà mà hắn đã lạm dụng tình dục một vài lần. Nhưng bà đã không kiện hắn.

Jose là tên tội phạm nguy hiểm nhưng cảnh sát không có đủ bằng chứng để kết tội hắn. Năm 1985, qua rà soát các hồ sơ còn tồn đọng, một lần nữa cảnh sát liên bang quyết định phải phá được vụ án bé Etan mất tích. Khi đọc hồ sơ của Jose, các điều tra viên bám sát vào kẻ này để tìm manh mối. Vào thời điểm đó, Jose đang ở nhà tù Rockview Penitentiary ở Pennsylvania về tội dụ dỗ và lạm dụng tình dục trẻ em.

Làm việc với điều tra viên về cậu bé Etan, thỉnh thoảng hắn tỏ ra cộng tác, nhiều lúc lại ngây ngô và bất cần đời. Jose thú nhận đã đi cùng Etan vào ngày cậu mất tích nhưng lại khăng khăng không làm hại gì. Hắn khẳng định chắc chắn rằng đã để cậu bé lại ở bến tàu điện ngầm. Vụ án lại chìm vào bế tắc khi cảnh sát một lần nữa không có đủ bằng chứng để kết tội Jose.

Tuy nhiên, đến năm 2012 vụ án tưởng chừng rơi vào quên lãng được khơi lại sau khi Pedro Hernandez thú nhận với nhóm tín đồ rằng anh ta đã giết một đứa trẻ ở New York vào năm 1979, cùng thời điểm Etan mất tích. Anh rể của Pedro tới đồn cảnh sát trình báo.

Lực lượng chức năng đến nhà của Pedro ở Maple Shade, New Jersey, thẩm tra tên này trong hơn 6 giờ. Cuối cùng, Pedro thừa nhận "bóp cổ nạn nhân Etan cách đây 33 năm trong tầng hầm" của một cửa hàng tạp hóa tại Manhattan nơi hắn làm việc. Lời thú tội được xem là một bước đột phá không ngờ trong vụ án mạng bí ẩn suốt bao năm không manh mối này.

Pedro hắn dẫn các điều tra viên của Sở Cảnh sát New York tới hiện trường vụ án - nơi trước đây là cửa hàng tạp hóa và nay đã đổi thành tiệm bán kính. Theo lời khai của Pedro, hắn đã dùng sô-đa dụ dỗ Etan, đưa cậu bé tới tầng hầm, siết cổ. Thi thể được nhét trong một túi nilon và bỏ vào thùng rác. Lúc gây án, Pedro chỉ mới 18 tuổi.

Tuy nhiên, luật sư của Pedro cho rằng lời khai trên không đáng tin khi mà Pedro đang điều trị tâm thần. Tuy nhiên, các chuyên gia đặc biệt đã thẩm vấn Pedro và ra kết luận hắn không bị tâm thần và bồi thẩm đoàn có thể tin vào lời khai của hắn. Họ còn cung cấp nhiều đoạn video cho thấy hắn sinh hoạt hoàn toàn bình thường và cũng chưa từng khai báo bị bệnh tâm thần.

Pedro đã kết hôn và có một con gái tuổi vị thành niên. Hồ sơ cá nhân của hắn rất trong sạch, không tiền án, tiền sự. "Có một thế lực bí hiểm nào đó đã điều khiển tôi. Tôi rất muốn nói với ai đó nhưng không biết phải làm thế nào. Tôi cảm thấy rất có lỗi", Pedro chia sẻ.

Vị trí thi thể của Etan vẫn là một điều bí ẩn. Do vậy, nhóm điều tra không thể khám nghiệm để có đủ chứng cứ khoa học, biện luận cho giả thuyết của họ. Tuy nhiên, bồi thẩm đoàn cho biết lời thú tội của Pedro với cảnh sát và lời khai của nhóm người tín đồ đã định đoạt số phận anh ta.

Tháng 4/2017, Pedro bị kết tội Giết người cấp độ 2 và Bắt cóc cấp độ 1 với hình phạt từ 25 năm đến chung thân.

Suốt hơn 40 năm qua, vụ mất tích bí ẩn của Etan đã gây ám ảnh cho các nhà điều tra Mỹ đến mức một người đã tự sát vì không thể tìm ra manh mối nào. Ảnh của cậu bé được in trên các hộp sữa, và ngày cậu mất tích trở thành ngày Trẻ em Mất tích Toàn quốc của Mỹ.

Hoàng Phong (Theo New York Times, New York Daily News, CBS News)