Hôm qua, ngày 29 tháng 3 năm 2017, Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ chính thức vinh danh 13 người phụ nữ dũng cảm trên khắp hành tinh đã dám đấu tranh vì những vấn đề bất công, kém tiến bộ trong xã hội họ đang sống. Trong đó, chỉ có 12 người có mặt, riêng người đại diện Việt Nam blogger Nguyễn Ngọc Như Quỳnh, cũng là người đặc biệt nhất thì đang ngồi tù. Và đặc biệt hơn nữa là chị có một người mẹ đặc biệt, quá đặc biệt!

Có thể nói rằng chị Nguyễn Thị Như Quỳnh ở vị trí đặc biệt nhất trong số 13 người được trao giải. Bởi hai lý do: Tình cảnh của chị hiện nay và; Chị là người sống trong một đất nước mà ở đó có quá nhiều thứ đặc biệt, công cuộc đấu tranh của chị cũng là một công cuộc đặc biệt.

Nói về tình cảnh của chị Quỳnh, kể từ lúc bị bắt cách đây hơn 5 tháng đến nay, dường như mọi thông tin về chị đều bặt vô âm tín với gia đình. Mẹ của chị Quỳnh, bà Lan đến thăm con thì lần nào cũng chỉ được đến trại giam để gởi quà chứ không đuộc gặp mặt dù chỉ 1 giây.

Bà nhiều lần thắc mắc tại sao không cho bà gặp con thì phía công an chỉ trả lời là “bình thường”, lần nào cũng như lần nào, họ đều trả lời ‘bình thường”. Bà Lan lại lủi thủi quay về. Có lần, Mẹ Nấm có viết mấy dòng lên tờ giấy gói quà gởi ra cho bà Lan, công an đã dùng bút xóa, xóa lên hai mặt khiến cho bà không tài nào đọc được. Một lần nữa, bà lại hoang mang, lo lắng và đau khổ.

Và trong lúc chị Quỳnh bị giam giữ không có lý do, bà Lan vừa phải đấu tranh đòi trả tự do cho con gái, vừa phải nuôi hai đứa cháu ngoại là bé Nấm và cu Gấu. Vừa làm bà ngoại lại vừa làm mẹ của hai đứa cháu ngoại còn nhỏ, vừa phải làm bảo mẫu dỗ dành khi hai đứa bé khóc đòi mẹ. Sự khổ nhọc, sức chịu đựng và đức hi sinh cho con cháu của bà khiến cho bất kì ai chứng kiến đều phải thốt lên “Ôi chao, bà như thế này thì nhất định con gái bà phải làm được việc lớn rồi!”. Tôi cũng không ngoại lệ, tôi từng nói với bà là “cô ơi, cô là một người mẹ của những đứa con vĩ đại, được làm con của cô là một may mắn và hạnh phúc!”.

Đáp lại, bà chỉ cười nhẹ, hiền từ “Thôi mà con, làm mẹ thì ai mà chẳng thương con, thương cháu, vả lại, Quỳnh nó làm việc chính đáng, làm việc vì xã hội thì có chết cô cũng ủng hộ và đồng hành với nó. Chứ nó làm quan, tham nhũng hay ức hiếp người khác thì…” (cười). Tôi vớt vát “Nhưng mà đã là con của cô thì sẽ không bao giờ có loại người đó!”. Bà lại cười, nụ cười hiền từ nhưng đầy vẻ kiên nghị, đoan chính của một người mẹ, tôi chỉ biết nói như vậy!

Và cũng qua bà Lan, tôi mới hiểu thêm rằng dường như gia đình bà trở nên đặc biệt là nhờ bà tất cả (cũng có thể là nhờ chị Quỳnh tác động đến bà khi chị tham gia các hoạt động đấu tranh dân chủ, tự do…). Hiếm có người phụ nữ nào vừa tuổi cao sức yếu, tay xách nách mang đứa cháu đến lớp, mang quà thăm con gái trong trại giam, lo liệu bếp núc, làm kiếm tiền mua mớ rau, lát thịt, miếng đậu hủ… mà lại hiểu biết về xã hội một cách sâu rộng như bà. Chuyện cá chết, biển chết, thực phẩm độc hại thì ai cũng biết. Nhưng để thông cảm và thấu hiểu như bà thì có lẽ hiếm, nhất là khi tuổi đã cao, người ta thường lo lắng cho sức khỏe bản thân, sợ trái gió trở trời, sợ nhiều thứ. Bà thì không sợ gì ngoài việc sợ con gái của mình dang dở công việc.

Và công việc mà bà đang đồng hành cùng con gái bằng cách này hay cách khác, hiện tại cũng dang dở thực sự bởi cái hệ thống đối lập với những người như con gái bà, họ đang nhân danh chính thống, nhân danh quyền lực để một tay che mặt trời, để mặc cho ngư dân miền Trung đau khổ, rên xiết. Tôi là người tiếp xúc với ngư dân khá nhiều. Đôi khi tôi phải rùng mình ớn lạnh bởi đời sống cũng như sự bức xúc của ngư dân.

Nói thì thành tự đưa cái lưng làm hỏng chuyện cho người xem, tôi từng can ngăn một ngư dân khi anh này chuẩn bị đổ dầu đốt các ngư cụ bởi nhà nước không đền bù cho anh thỏa đáng và trước khi đền bù còn chơi trò biểu quyết đểu. Nghĩa là sau khi nhận đơn khiếu kiện của anh bạn, ủy ban xã đã gọi những người họ đã đền bù đến họp và biểu quyết bằng cách giơ tay để ủng hộ đền bù cho anh. Nhưng kiểu làm việc giơ tay biểu quyết này đã được tính toán từ trước, chẳng khác gì đấu tố, nên kết quả đúng như những gì ủy ban xã đã muốn. Anh tức giận, mang toàn bộ ngư cụ chất thành đống trên bờ để đốt. Anh khá thân với tôi và một người bạn ngư dân nữa tên H., ông H. gọi điện thoại cho tôi, tôi gọi cho anh và khuyên can. Cuối cùng anh ngừng đốt.

Thực ra, sự khuyên can của tôi không đúng. Bởi tôi đã chặn đứng mất cái quyền bày tỏ bức xúc của bạn tôi bằng lời khuyên. Nhưng thực tâm mà nói, tôi rất sợ mấy đứa con nhỏ của anh bị khủng hoảng tâm lý khi thấy cha mình làm vậy và hơn hết là anh cũng nghèo, vay tới vay lui mới mua được một bộ giã cào và một tay lưới, tổng tài sản của anh chừng 30 triệu đồng. Cả gia đình anh sống dựa vào đó. Giờ anh đốt thì lấy gì để nuôi con.

Và cả miền Trung, dường như không có chỗ nào là không có bức xúc. Bởi hiện tại, đã có nhiều gia đình ở Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị đổi đời sau khi biển nhiễm độc. Nghĩa là họ vốn chẳng làm gì liên quan đến biển cho mấy, nuôi một cái ao tôm (chứ chưa phải là hồ tôm) nho nhỏ cho có chuyện hoặc sắm một cái ghe đánh bắt rồi thuê người đánh để che mắt thiên hạ, bản thân và con cái làm cán bộ, làm ông lớn hoặc có người thân làm ông lớn. Khi có tiêu chuẩn đền bù, thiệt hại của họ không nhiều nhưng tiêu chuẩn của họ rất cao, có người nhận được vài ba tỉ đồng để sắm xe, mua thêm đất.

Thử nghĩ, trong lúc hàng triệu ngư dân thất nghiệp, nguy cơ phá sản và mất nhà vì nợ ngân hàng vây bủa, con cái bỏ học, vợ con tứ tán kiếm sống… Mọi thứ trở nên khủng hoảng nhưng khi có đền bù, người thiệt hại chỉ nhận được vài ba chục triệu đồng hoặc hỗ trợ sáu tháng lương thực thì thấm béo vào đâu, trong khi những kẻ không bị thiệt hại thì trúng đậm thì ai không bức xúc?! Ngay cả trong gói tiền đền bù nhỏ nhoi chứa đầy xương máu và nước mắt của ngư dân, các ông các bà cũng tùng xẻo, cũng ngoạm cho được một miếng nạc, thậm chí ngoạm đến gân cũng không chừa như vậy thì ngư dân họ bức xúc là chuyện đương nhiên.

Sở dĩ tôi phải nói từ chuyện bà Lan, mẹ của blogger Mẹ Nấm sang chuyện ngư dân bởi vì với cái hiện thực hết sức tồi tệ như Việt Nam hiện nay, chỉ riêng việc tồn tại cho ra con người một chút không thôi cũng đã là một vấn đề chứ đừng nói đứng lên đấu tranh cho cộng đồng, cho xã hội. Nhưng thử nghĩ, một gia đình gồm một người phụ nữ cao tuổi, một người con gái trẻ bận với hai đứa con nhỏ, lo lắng mọi thứ… Vậy mà công việc dành cho xã hội, cộng đồng của cô luôn ở mức cao nhất. Thử hỏi, nếu người mẹ không đồng cảm, không biết quan tâm đến xã hội và không hi sinh cho con cháu thì liệu chị Quỳnh có đủ thời gian để làm bất kì việc gì?

Tôi xin cúi đầu bày tỏ lòng ngưỡng mộ của tôi với bà Lan, mẹ của chị Nguyễn Ngọc Như Quỳnh, tức blogger Mẹ Nấm!