Hà Tường Cát/Người Việt (tổng hợp)

Dù mới chỉ là đầu xuận,  Nam California vừa trải qua 3 ngày nóng với đợt gió Santa Ana thứ nhất của năm nay.

Trong lãnh vực khí tượng, Gió Santa Ana là một “đặc sản” địa phương ở vùng Nam California xuống tới bán đảo Baja California, Mexico. Dù tính chất có nhiều điểm tương tự, gió Santa Ana khác với gió Foehn ở Âu Châu, loại gió có tên gọi khác nhau tại mỗi nơi trên thế giới như Chinook tại Bắc Mỹ, Mistral tại Pháp, gió Lào tại Việt Nam.

Gió Santa Ana thổi là từ triền núi xuống miền duyên hải Thái Bình Dương, vận tốc trung bình trên 25 mph (dặm/giờ) với những cơn gió giật có thể tới hơn 60 mph. Gió Santa Ana tự nó không  gây nhiều tổn hại, nhưng nhiệt độ cao, ẩm độ thấp và sức thổi mạnh  là đồng lõa giúp cho ngọn lửa cháy rừng lan rộng nhanh chóng.

Phát xuất từ vùng không khí có áp suất cao ở miền Great Basin và sa mạc Mojave,  phía Tây dãy Rocky Mountains, gió Santa  Ana theo hướng Tây Nam vượt qua các rặng núi duyên hải đi xuống miền thấp. Từ không khí vốn đã khô do thăng lực trước khi tới Great Basin, ẩm độ sẽ giảm thêm nữa chỉ còn khoảng 10% sau khi đi vào các thung lũng và qua khe núi xuống miền thấp, đồng thời nhiệt độ tăng lên.

Hiện tượng này cũng tương tự như gió Chinook hay gió Foehn như đã nói trên, nhưng không phải là cùng loại xét theo nguồn gốc khí tượng. Gió Chinook do không khí mất nước khi đi qua núi, gây mưa ở phía sườn đi lên, giảm độ ẩm và bị nén làm nhiệt độ tăng khi xuống núi. Gió Santa Ana từ gốc ở Grand Bassin và vùng cao của sa mạc Mojave đã là không khí lạnh và khô. Vận tốc tăng lên khi gió đi qua các hẻm núi vì không khí bị ép lại và tạo ra những cơn gió giật.

Nhiều người lầm hiểu cho là gió Santa Ana thổi qua vùng sa mạc Mojave và Sonoran nên khô và nóng. Thật ra không khí ở vùng sa mạc lạnh hơn ở duyên hải lúc đó. Không khí nóng lên khi chuyển động xuống thấp, 10 độ C mỗi km hay 29 độ F mỗi dặm. Vào những ngày có gió Santa Ana, miền duyên hải Nam California từ Los Angeles, Orange tới San Diego County có thể nóng hơn nhiều nơi trong sa mạc như Barstow, Palm Springs.

Gió Santa Ana có thể có bất cứ thời gian nào trong năm nhưng hầu hết là từ cuối Thu đến giữa Xuân. Khối không khí ở Great Basin lúc này lạnh và nếu áp suất ở tầng thấp lớn hơn áp suất không khí ở miền duyên hải California thì đó là điều kiện để gió Santa Ana xảy ra. Căn cứ trên thống kê từ 1950 đến nay thì hiện tượng  không xuất hiện điều hòa, năm này gió Santa Ana xảy ra trong một tháng nào đó nhưng những năm khác có thể hoàn toàn không có.

Một số cây dại ở California có chất dầu để thích ứng với khí hậu hạn, khi cháy sẽ thành nhiên liệu tiếp sức cho ngọn lửa. Không khí khô, nóng và vận tốc di chuyển là ba điều kiện phối hợp làm cho mọi vật mát nước hay hơi nước mau hơn. Mùa cây cỏ khô, thời tiết nóng và gió mạnh tạo hoàn cảnh cho những trận hỏa hoạn rất lớn như gần đây năm 2003 và 2007 thiêu rụi hàng ngàn dặm vuông lùm bụi ở Nam California. Ngoài ra gió mạnh còn làm bật gốc và bay đi xa  những bụi cây nhỏ đang cháy dở và khu vực hỏa hoạn  lan rộng mau chóng.

Tuy vậy cũng như bất cứ sự việc gì khác, một hiện tượng thiên nhên có tác hại thì đồng thời cũng có lợi ích. Trên mặt biển, nếu sóng lớn gây tai hại cho các bến thuyền như ở quần đảo Catalina thì mặt khác gió Santa Ana làm tăng nhiệt độ lớp nước trên mặt biển và mang theo nhiều bụi từ sa mạc giúp vi sinh vật phát triển nhanh đem lợi ích cho ngành ngư nghiệp.

Vùng không khí lạnh áp suất cao tại Bắc Mỹ có khuynh hướng di chuyển dần về phía Đông nghĩa là đi xa California, do đó gió Santa Ana thường chỉ kéo dài ít ngày. Nhưng cũng đã có khi gió kéo dài suốt một tuần lễ, tuy nhiên những trường hợp ấy là rất hiếm.  Tiếp theo những ngày có gió Santa Ana thời tiết thường có sương mù vào ban đêm và buổi sáng vì không khí ẩm từ biển tràn vào. Những ngày có sương mù là dấu hiệu cho biết chưa có gió Santa Ana xảy ra,

Không có tài liệu nào chính xác về nguồn gốc của cái tên gió Santa Ana. Từ giữa thế kỷ 19 những dân định cư tại Nam California, hầu hết là nông nghiệp, đã nói đến hiện tượng thời tiết này và lo lắng về tác hại đến mùa màng.  Cũng có giả thuyết cho rằng loại gió mạnh, nóng và khô ấy được đặt bằng tên của vị Tổng Thống Mexico, tướng Antonio Lopez de Santa Anna. Theo lập luận khác thì Santana theo tiếng của thổ dân là lớn hoặc xấu.
Nhưng bình thường thì nhiều người tin là gió được đặt tên theo địa phương, gió Santa Ana thổi tới từ hẻm núi  Santa Ana Canyon, hay đơn giàn hơn ở  thành phố chính trong vùng từ thế kỷ 18 là Santa Ana, Orange County. 

http://www.nguoi-viet.com/absolutenm2/templates/viewarticlesNVO.aspx?articleid=187335&zoneid=403#.U2fJYigSGos