HẢI PHÒNG NGÀY XA XƯA ẤY  -   CAO MỴ NHÂN 

Khi nhìn tấm hình cũ,còn nguyên mầu ố vàng, từ thời Tây thuộc, chụp hình cái nhà hát lớn của thành phố:  Haiphong -  Le theatre,  tôi hơi  hờn  nhị ca Lính Dù, sao ông ấy không vẽ một trái tim đặt trên bờ Biển Dại, cho cái bài thêm sóng gió trùng khơi.
Nhưng rồi tôi bỗng vui thích như gặp lại tôi và người thân, bạn quen cũ, tưởng đâu  mới  vắng nhau thôi.  
Nơi cái nhà hát lớn ấy, những ngày trước cuộc di cư một triệu người vô nam, thường chiếu những cuốn phim: cái lưới tình, vũ điệu trong bóng mờ, phim tây, người phu xe, áo người trinh nữ, phim Nhật. 
Đặc biệt là Ban hợp ca Gió Nam sau đổi là ban hợp ca Thăng Long từ trong nam ra trình diễn, với các ca sĩ tên tuổi: Thái Thanh, Thái Hằng, Khánh Ngọc, Hoài Trung, Hoài Bắc, có cả nhạc sĩ Phạm Duy trình bầy các bài hát thật xưa như Hò leo núi, Đoàn lữ nhạc,  Thuyền viễn xứ, gần di cư có bài mới nhất Tình ca của Phạm Duy. 
Hai con đường ở 2 bên cạnh nhà hát lớn đó là hai phố tây thật đẹp, thật sạch.  
Trên đường bên trái nhà hát lớn, theo ảnh minh hoạ, có một xe hoành thánh mì, mà chị em tôi  cứ mong cho hết phim, để được ba tôi cho ăn mì trước khi về nhà. 

Vẫn trên đường này, nếu đi thẳng xuống phía cuối phố, sẽ gặp nhà thờ Hải Phòng, có hàng rào song sắt mà mỗi lần đi ngang, hay vô hẳn nhà thờ, tôi hay trèo lên bờ tường  rào ấy, để ...chơi.  
Con đường bên này có những cửa  hiệu  tây sáng sủa. Trái lại con đường bên phải nhà  hát lớn, cũng theo ảnh, thì lại xẫm mầu vì có nhiều cây cao, tàng lá rậm rạp, phần nhiều là villa của người Pháp.  
Có thể nói đó là 2 đường đẹp kiểu nắng ấm, người người tản bộ vui vẻ. Phố tây đại để vậy, nếu qua hẳn phía trái nữa, là phố Tàu. Phố Tàu thuần Tàu như Chợ Lớn Saigon, từ lâu đời được mang tên Phố Khách, tức con đường mà hầu hết là nhà của  Khách trú. 
Phố Khách Hải Phòng giống y một đường nhỏ trong Chợ Lớn, lòng đường hẹp, 2 lề đường  lượn theo thế đất, 2 dãy nhà san sát cao tầng, ở Hải Phòng thủa ấy, nhà 4 tầng là đã chất ngất rồi, nhà buôn bán nào cũng có cửa sắt phòng trộm cướp. 
Cận cuối phía trái là chợ Sắt. Ngó chợ biết ngay già nửa số  quán, sạp trong chợ là  của  người Khách trú, thí dụ:  sạp bán nhang đèn, đồ mã, tủ bán thịt quay, xá xíu  ...nhưng đặc biệt nhất vẫn là  các sạp tạp hoá mà hàng khô với hàng tươi luôn lẫn lộn. 10 sạp thì đủ 10 hàng họ giống nhau, và chẳng bao giờ sạp thiếu món cà la thầu tức củ cài muối. ..
Ra khỏi chợ một quãng để lên cái cầu Quay, ngày xưa tôi sợ nhất cái cảnh  vừa bước tới đoạn giữa, thì đoạn cầu đó quay ngang ra, phải chờ tầu hàng qua khỏi khúc sông đó, rồi cầu quay trở lại như cũ, mới đi tiếp được. 
Tất nhiên có nhiều đường khác, và vì  ảnh hưởng của Tây đô hộ, nên việc xây cất, phối trí phố xá cũng không khác mấy các thành phố thủa xưa.  
Đường Cầu Đất có lẽ là đại lộ chính của Hải Phòng, nên tập trung hầu hết sinh hoạt buôn bán của  Hải Phòng, là cái xương sống của thành phố Cảng, nên các con đường ngang và rẽ các hướng khác thì thủa đó các đường này toàn nhà ở, không mấy hàng quán. 
Toàn thành phố, thời tôi, trước 1954, chỉ có  mấy trường học gồm: 

Tiểu học : Nam ở phố ngõ Nghề, nữ tiểu học Lệ Hải ở ngã tư đường Cát Dài 
và đường Cát Cụt. Tôi là nữ sinh trường này.
Trung học: công lập Ngô Quyền, tư thục  Trí Tri. Sau thêm  tư thục Phùng Hưng  gần Trí Tri. Rồi thêm trường vừa dạy học, vừa dạy nghề như đánh máy  ... của  giáo sư Chu Văn Bình, tức nhà văn Chu Tử. 
Một điều không ai có thể  ...chối  cãi  được, Hải Phòng là thành phố của phượng vĩ mọc khắp nơi, từ  giữa "down town" tới bờ sông, bãi biển (Đồ Sơn), nên nhớ về Hải Phòng, là nhớ những tàng hoa phượng đỏ rực cả một trời  mùa hạ.
Riêng với tôi, thủa niên thiếu ấy, chưa cảm nhận được tiếng sóng dội buồn xa của sóng nước  cận kề thành phố. Cũng chưa thích thú nghe tiếng ve kêu sầu não giữa trưa hè nắng gắt. 
Nhưng có một giọng  thương ca thăm thẳm nỗi muộn phiền của  người khách trú mặc y  bộ đồ Tàu, đội  mũ lác rộng vành, gánh 2 cái giỏ mây  ủ  2 nồi cao cổ:  Một nồi đựng  chè đậu xanh, một nồi  đựng chè mè đen, tay ông ta cầm 2  thanh  gỗ nhỏ,  mồ hôi đã khiến vật dụng ấy bóng nhẫy để gõ nhịp, người khách rao  như hát  sau mỗi  nhịp gõ  khô khan  : 
Lục  tàu...xá ..,chí mà...phù    ,  bên thay là  ...lục tàu ...xá ..., chí mà  ...phu ...ù  ...ù  
...bán rong  các phố, độ nhật. 
Lục tàu xá  là chè đậu xanh, chí mà phù là chè mè đen, thì ai cũng biết rồi, chỉ có 2 chữ  "bên thay"  là  chi,  cho tới bây giờ tôi vẫn chưa biết nghĩa thế nào, may ra nhân vật  Bùi  Hiên  có thời ở Hải Phòng  mới rõ được, phải không thưa bạn  Hải Phòng Ngày xa xưa  ấy  . ..

CAO MỴ NHÂN(HNPD)