Nói tới nhà văn Mai Thảo, trong hơn hai mươi năm qua, ở hải ngoại, người ta chỉ có thể hình dung ông trong cung cách lạnh lùng, lừng khừng của một nhà văn lưu vong; hay người ta nhớ tới ông, trong câu chuyện của một ông già, mỗi buổi sáng thường lửng thửng trên đoạn đường Bolsa (khúc nối liền giữa khu chợ 99 và Phước Lộc Thọ.) Cũng chính ở khúc đường này, nhiều lần, cảnh sát đã chặn ông lại, nhét vào túi ông những tấm giấy phạt vì tội... vi phạm luật đi...bộ.

Trần Cao Lĩnh chụp hình Mai Thảo (Hình Nguyễn Đức Cung)

Ông bị phạt nhiều tới độ...trở thành một nhân vật... nổi tiếng của hội đồng Nghị viên Thành phố Westminster.

Tôi nhớ, năm 1996, một nhóm anh em văn nghệ sĩ đứng ra tổ chức  Đêm Mai Thảo, tại Hý viện Westminster Auditorium, thuộc thành phố Westminster. Nghị viên Lâm Quang, lúc đó còn là quyền Thị Trưởng Thành Phố Westminster, lên sân khấu trao bảng Ngợi Ca Thành Tích Văn Học cho Nhà văn Mai Thảo. Trong phần phát biểu, Nghị viên Lâm Quang chuyển lời xin lỗi của Hội Đồng Thành Phố, và của ông Cảnh sát trưởng thành phố này, tới tác giả "Ta Thấy Hình Ta Những Miếu Đền." Họ Lâm nói, dù biết Mai Thảo là một nhà văn nổi tiếng của miền Nam Việt Nam, nhưng sự việc ông băng qua đường một cách bừa bãi là một điều nguy hiểm cho sinh mạng của ông trước nhất, cản trở lưu thông là điều thứ nhì, và, sau chót là...vi phạm luật dành cho người đi bộ.

“Bởi thế, nếu không phạt ông, thì sẽ không thể phạt những người...đi bộ khác,” họ Lâm nói. “Và trong Đêm Mai Thảo này, chúng tôi xin cầu chúc nhà văn Mai Thảo, trong tương lai sẽ không còn bị phạt vì tội đi...bộ nữa.”

Đêm đó, hội trường rung rinh vì những chuỗi cười ngặt nghẽo, ném lên từ khán giả.

Trên sân khấu, người đàn ông vừa bước vào tuổi 70, cũng phải bật cuời. Nụ cười móm mém. Nụ cuời đôn hậu, đầy thân ái dịu dàng...

Trong số 500 khán giả, những người yêu mến Mai Thảo kia, tôi nghĩ, rất ít ai biết, cái ông già hom hem, móm mém đang đứng trước họ, hai mươi năm trước, từng là "Ông Hoàng Của Một Ngàn Lẻ Một Đêm Sài Gòn." Tôi nghĩ, trong số 500 khán giả, những người yêu mến Mai Thảo kia, rất ít ai biết, cái ông già chỉ còn vài chiếc răng trệu trạo, lung lay, thấp thoáng đâu đó trên gương mặt xanh rớt kia, trên hai mươi năm trước, là một tay chơi từng đương đầu với nguyên băng thảo khấu, đàn em của Bảy Viễn. Băng Lai Văn Sang, xuất quân từ sòng bài Đại Thế Giới ở Chợ lớn, đại náo một vũ trường ở đầu đường Trần Hưng Đạo, trong cuộc tranh dành người vũ nữ hoa khôi thời đó... Tình địch của băng Lai Văn Sang, không ai khác hơn là Mai Thảo. Đó là Đêm Saigòn những năm giữa thập niên 50.

Tôi nghĩ, trong số 500 khán giả, những người yêu mến Mai Thảo, yêu mến ông già có nụ cười đôn hậu móm mém, chưa từng lập gia đình kia, rất ít ai biết, vào cuối thập niên 50, đã từ Saigòn, một mình bay ra cố đô Huế; lừng lững tới tận nhà người nữ ca sĩ tên thật là Lục Hà, (sau này trở thành danh ca dưới tên Hà Thanh) để xin hỏi cưới nàng. Đó là Mai Thảo, ông Hoàng Của Đêm Saigòn. Không chỉ đa số các khán giả không biết mà, ngay cả song thân của người nữ ca sĩ, cũng kinh ngạc, ngỡ ngàng, khi nghe Mai Thảo nói:

“Tôi là Mai Thảo, từ Saigòn ra. Chúng tôi thực sự muốn cưới Lục Hà làm vợ. Nếu hai cụ đồng ý thì, tôi hứa, trong vòng một tháng, bố mẹ chúng tôi sẽ bay ra đây, nói tiếp phần còn lại...”

Và, ngay sau đó, ông xin phép song thân cô Lục Hà, được đưa nàng... đi chơi...

Cũng ngay sau đó, song thân của cô gái, tự thấy rằng, sẽ khó khăn cho họ biết là chừng nào, nếu có một chàng...rể như... Mai Thảo.

Tôi nghĩ, trong số 500 khán giả, những người yêu mến ông già có nụ cuời hom hem đôn hậu kia, rất ít người biết rằng, giữa thập niên 50, khi lớp người miền Bắc di cư vào Nam, còn bị người địa phương ngắm nhìn như những người... ngoại quốc. Những người không phải là người... “Diệc”... Những người ăn... thịt người, chuyên bắt cóc con nít, thì Mai Thảo đã trở thành người em nhỏ trong lòng thương quý của nữ nghệ sĩ Phùng Há, của lão nghệ sĩ Năm Châu... Mai Thảo đã trở thành người anh đáng tin cậy của Thành Được, Kim Chung, Bích Hợp, Dũng Thanh Lâm... Chính Mai Thảo với những đêm lăn lóc ở Tổ Đình, chờ tan một buổi diễn, chờ hết một buổi tập tuồng, để theo chân bà chị Phùng Há, ông anh Năm Châu đi sâu vào thế giới Saigòn ban đêm. Thế giới của những nghệ sĩ cải lương, chèo cổ hàng đầu của miền Nam thời bấy giờ.

Chính Mai Thảo là người đầu tiên, vào từ miền Bắc, mở được cánh cửa tương thông thân ái, xóa bỏ được mọi ngộ nhận giữa hai lớp nghệ sĩ miền Bắc và nghệ sĩ miền Nam. Không có ông, khó ai biết được tới lúc nào, cánh cửa tương thông kia, mới được mở ra...!   

Tôi nghĩ, trong số 500 khán giả, những người yêu mến ông già đã tận hiến trọn vẹn cuộc đời của mình cho nên văn học Việt Nam ở quê hương, cũng như tại quê người, rất ít ai biết, hơn 20 năm trước, chính ông già lạnh lùng, lừng khừng (đôi lúc bất thường) đó, lại là người tước phong cho rất nhiều tiếng hát của miền Nam, mà tới ngày hôm nay, mỗi khi nhắc tới họ, chúng ta lại nhớ ngay tới những tước hiệu ấy. Tôi có thể đưa ra thí dụ, như Thanh Thúy, “Tiếng hát Liêu Trai”. Thái Thanh, “Tiếng hát vượt thời gian”, Lệ Thu, “Tiếng hát mùa thu sương khói”, vân vân...

Người vinh danh bằng một tước hiệu cho những tiếng hát kia, chính là Mai Thảo.

Mai Thảo, chính là "ông Hoàng Của Những Đêm Đèn Mầu, Saigòn" trước 1975 vậy.

Biết được như vậy, hiểu được như thế, chúng ta sẽ không ngạc nhiên, tại sao đám tang ông, đám tang một nhà văn, dù là nhà văn hàng đầu, lại có nhiều, quá nhiều những khuôn mặt, những tên tuổi, tiêu biểu cho nửa thế kỷ tân nhạc, cổ nhạc và sân khấu Việt Nam, quê người.

Do đó, theo tôi, Mai Thảo không chỉ lớn lao trong văn học, mà, ông còn lớn lao trong nhiều lãnh vực khác của đời sống Việt Nam nữa.

Tháng 2-98

QuỳnhMai Post