Cõi Người Ta
Muôn mặt mạng xã hội
Với sự dễ dàng cất tiếng, muốn ẩn danh cũng được, nêu rõ danh tính cũng hay, ai nấy đều tưởng sẽ có một không khí tranh luận sôi nổi, thẳng thắn trên các mạng xã hội khi các ý t
Nguyễn Vạn Phú
Muôn mặt mạng xã hội
Với sự dễ dàng cất tiếng, muốn ẩn danh cũng được, nêu rõ danh tính cũng hay, ai nấy đều tưởng sẽ có một không khítranh luận sôi nổi, thẳng thắn
trên các mạng xã hội khi các ý tưởng sẽ có cơ hội cọ xát, trao qua đổi
lại và cuối cùng ý tưởng nào thuyết phục nhất sẽ chiến thắng!
Với sự dễ dàng cất tiếng, muốn ẩn danh cũng được, nêu rõ danh tính cũng hay, ai nấy đều tưởng sẽ có một không khí
Không hề - trái ngược với trông đợi của nhiều người, Internet nói chung,
các diễn đàn và các mạng xã hội nói riêng là môi trường thuận lợi cho
tâm lý đám đông khi con người ta thấy an toàn hơn khi nấp sau đám đông,
hùa theo đám đông một cách vô thức. Lúc đó sự tỉnh táo phải nhường bước
cho làn sóng bầy đàn, cuốn phăng mọi lý trí lại dễ chao qua đảo về, bất
kể chân lý. Dĩ nhiên bức tranh này đúng với đa số chứ không phải đúng
với tất cả.
Dân chủ trên mạng? – Đừng hòng!
Lúc Justine Sacco, giám đốc truyền thông của hãng InterActiveCorp gởi
một tin nhắn dạng tweet: “Sắp đi châu Phi. Hy vọng tớ không bị dính
AIDS . Đùa thôi. Tớ da trắng mà!” rồi lên máy bay, cô ta không ngờ mẩu
tin này làm cô mất việc và quan trọng hơn bị “lăng trì” trên cộng đồng
mạng. Sự phẫn nộ của dân trên mạng vì câu nói mang tính phân biệt chủng
tộc, kỳ thị, ngu ngốc này thật dữ dội, Sacco và người thân của cô bị đe
dọa, ngay cả bất kỳ người nào chỉ cần nói, chuyện đâu có gì mà ầm ĩ là
bị ném đá tơi bời. Những lời chửi bới kiểu ả này đáng bị tra tấn, bắn bỏ
và cho người bị AIDS hiếp đến chết lan rộng suốt cả tuần lễ sau đó. Câu
nói của Sacco đáng bị chê trách nhưng cái không khí đòi “xử” của đám
đông cũng ghê rợn không kém và ghê rợn hơn, đó là phản ứng thường thấy
trên mạng.
Thông thường con đường hình thành nên một tâm lý đám đông sẽ như thế
này: thoạt tiên trước một vấn đề gây tranh luận nào đó, sẽ có những ý
kiến khác nhau nhưng chủ nhân của ý kiến nguyên thủy sẽ dùng quyền “ngăn
chận” (block) hay “hủy kết bạn” (unfriend) những người phản đối. Dần dà
quanh anh ta sẽ chỉ còn những người cùng ý kiến nhưng anh ta sẽ lầm
tưởng ý kiến của anh ta được mọi người chấp nhận, tán đồng. Ảo tưởng này
sẽ ngày càng lớn dần, tạo ra những thái cực – hoặc theo ta, hoặc đi chỗ
khác chơi. Tình trạng tạo ra màng lọc “kiểm duyệt” kiểu như thế sẽ
không còn chỗ cho những tranh luận tỉnh táo, những trao đổi sòng phẳng
nữa. Đám đông tiền hô hậu ủng như thế sẽ tạo ra tâm lý ngại nói khác mọi
người vì không ai muốn chuốc vào mình sự phiền toán bị chỉ trích dù
trên không gian ảo. Thế là hoặc họ bỏ đi để tụ tập với nhóm mình có
nhiều điểm chung hoặc im lặng theo cách đồng thuận ngầm. Ngay cả khi ở
trong nhóm có điểm chung, họ cũng dần dà không lên tiếng phản đối những
điểm dị biệt còn sót lại để được chấp nhận ở trong nhóm. Hi vọng gì
trong một bầu không khí như vậy?
Một trong những đặc điểm của nền giáo dục hiện đại là tập cho con người
có thói quen tò mò, quan sát, nhận định đúng sai với đầu óc phê phán.
Người có học không bao giờ dễ dãi chấp nhận mọi chuyện được trình ra cho
họ mà phải sàng lọc, phán đoán với tư duy độc lập. Đáng tiếc tình hình
bầy đàn trên các mạng xã hội làm mai một kỉ năng này đến nỗi con người
ngày càng lười suy nghĩ, sẵn sàng ăn thức ăn nấu sẵn theo nghĩa bóng. Họ
không thèm kiểm chứng thông tin, không thèm suy nghĩ xem lập luận được
đưa ra có lô-gich không, có thuyết phục không. Các câu nhận xét hà dùa
ăn theo ngày càng phổ biến.
Có lẽ ai cũng biết văn hóa là những giá trị, thái độ và hành vi giao
tiếp được đa số thành viên của một nhóm người cùng chia sẻ và phân định
nhóm này với nhóm khác. Con đường hình thành một nét văn hóa mới là con
đường chia sẻ những giá trị được chấp nhận rộng rãi. Vì vậy cái đáng lo
là hiện tượng bầy đàn trên mạng dần dà sẽ được chấp nhận rộng rãi, trở
thành một giá trị văn hóa thì nó sẽ tác động ngược trở lại các thế hệ
sau này.
Nhìn từ phía người bị đám đông “lăng trì” trên mạng xã hội, có thể họ
đáng bị phê phán, chê trách nhưng chắc chắn không phải tất cả đều đáng
bị “xử tử”. Nhưng trong đa phần trường hợp, họ sẽ biến mất, không còn
dấu vết. Các tài khoản Facebook, Twitter, blogs... dễ dàng tan vào
khoảng trống hư vô – và như thế nó tương đương với án “xử tử hình” một
con người ảo.
Nhìn từ góc độ xã hội, tác động của tâm lý đám đông lên ứng xử của tòa
án, chính quyền, công luận và báo chí là có thật, rất thật nữa là đằng
khác. Đã có những trường hợp án xử nặng hơn vì sức ép từ đám đông trên
mạng xã hội; nhân viên bị sa thải; doanh nghiệp phải cho người điều hành
từ chức – tất cả để xoa dịu đám đông ảo. Điều lạ là một khi nhân danh
công lý, từng cá nhân trong đám đông ảo đó có thể có những hành vi quá
khích gấp bội lần hành vi đang bị lên án nhưng không ai xem đó là chuyện
quan trọng cả.
Ứng xử thế nào?
Với một bối cảnh như thế, doanh nghiệp nên ứng xử như thế nào một khi
tên tuổi họ được nhắc đến trên mạng xã hội? Rất dễ chứng kiến một công
ty tên tuổi bỗng một hôm bị một khách hàng không hài lòng chê bai, rồi
bạn bè của khách hàng này mỗi người một chi tiết, tất cả hùa vào, tạo
một luồng dư luận không hay ho gì về công ty đó.
Thiết nghĩ phản ứng đầu tiên là phân biệt cuộc sống thật và cuộc sống
ảo. Câu chuyện đang diễn ra trên mạng xã hội thì nên gói gọn nó trên
mạng xã hội, không nên sử dụng báo chí chính thống để phân bua, giải
thích làm gì. Doanh nghiệp nên có sẵn sự hiện diện trên mạng xã hội và
lúc này là lúc sử dụng sự hiện diện đó. Có thể dùng mạng lưới của chính
mình trên mạng xã hội để đối phó, đáp trả các cáo buộc sai lệch nhưng
nên giữ thái độ “trên cơ” – có nghĩa không đôi co tiểu tiết, có thông
điệp rõ ràng và bám vào thông điệp đó, không nhảy qua tình tiết mới làm
rối tung mọi chuyện lên.
Với công ty lớn, nên có nhân viên chuyên trách theo dõi thông tin trên
các mạng xã hội lớn. Bởi phản ứng nhanh khi dư luận chưa lan rộng lúc
nào cũng có hiệu quả hơn là đối phó khi chuyện đã như đám cháy rừng.
Trái với thế giới thật, không nên đe dọa sử dụng luật sư hay luật pháp
trên không gian ảo mà nên duy trì một óc khôi hài nhẹ nhàng, thậm chí
dùng cách đồng tình để dập tắt những đòn tấn công dồn dập.
Quan trọng nhất là phải hiểu quy mô của vấn đề. Với nhân viên được giao
để theo dõi một mảng hoạt động nào đó, anh ta rất dễ nhầm tưởng cả thế
giới đang dồn mắt vào câu chuyện liên quan đến công ty của anh. Thực tế,
thế giới ảo rộng mênh mông, mọi người có những mối quan tâm rất rộng,
bước ra khỏi vòng ảnh hưởng mà công ty đang dính vào, người nhân viên có
thể rất ngạc nhiên khi biết hầu như chẳng ai quan tâm. Thế mới gọi là
thế giới ảo!
Song Phương chuyển
Song Phương chuyển
Bàn ra tán vào (0)
Muôn mặt mạng xã hội
Với sự dễ dàng cất tiếng, muốn ẩn danh cũng được, nêu rõ danh tính cũng hay, ai nấy đều tưởng sẽ có một không khí tranh luận sôi nổi, thẳng thắn trên các mạng xã hội khi các ý t
Nguyễn Vạn Phú
Muôn mặt mạng xã hội
Với sự dễ dàng cất tiếng, muốn ẩn danh cũng được, nêu rõ danh tính cũng hay, ai nấy đều tưởng sẽ có một không khítranh luận sôi nổi, thẳng thắn
trên các mạng xã hội khi các ý tưởng sẽ có cơ hội cọ xát, trao qua đổi
lại và cuối cùng ý tưởng nào thuyết phục nhất sẽ chiến thắng!
Với sự dễ dàng cất tiếng, muốn ẩn danh cũng được, nêu rõ danh tính cũng hay, ai nấy đều tưởng sẽ có một không khí
Không hề - trái ngược với trông đợi của nhiều người, Internet nói chung,
các diễn đàn và các mạng xã hội nói riêng là môi trường thuận lợi cho
tâm lý đám đông khi con người ta thấy an toàn hơn khi nấp sau đám đông,
hùa theo đám đông một cách vô thức. Lúc đó sự tỉnh táo phải nhường bước
cho làn sóng bầy đàn, cuốn phăng mọi lý trí lại dễ chao qua đảo về, bất
kể chân lý. Dĩ nhiên bức tranh này đúng với đa số chứ không phải đúng
với tất cả.
Dân chủ trên mạng? – Đừng hòng!
Lúc Justine Sacco, giám đốc truyền thông của hãng InterActiveCorp gởi
một tin nhắn dạng tweet: “Sắp đi châu Phi. Hy vọng tớ không bị dính
AIDS . Đùa thôi. Tớ da trắng mà!” rồi lên máy bay, cô ta không ngờ mẩu
tin này làm cô mất việc và quan trọng hơn bị “lăng trì” trên cộng đồng
mạng. Sự phẫn nộ của dân trên mạng vì câu nói mang tính phân biệt chủng
tộc, kỳ thị, ngu ngốc này thật dữ dội, Sacco và người thân của cô bị đe
dọa, ngay cả bất kỳ người nào chỉ cần nói, chuyện đâu có gì mà ầm ĩ là
bị ném đá tơi bời. Những lời chửi bới kiểu ả này đáng bị tra tấn, bắn bỏ
và cho người bị AIDS hiếp đến chết lan rộng suốt cả tuần lễ sau đó. Câu
nói của Sacco đáng bị chê trách nhưng cái không khí đòi “xử” của đám
đông cũng ghê rợn không kém và ghê rợn hơn, đó là phản ứng thường thấy
trên mạng.
Thông thường con đường hình thành nên một tâm lý đám đông sẽ như thế
này: thoạt tiên trước một vấn đề gây tranh luận nào đó, sẽ có những ý
kiến khác nhau nhưng chủ nhân của ý kiến nguyên thủy sẽ dùng quyền “ngăn
chận” (block) hay “hủy kết bạn” (unfriend) những người phản đối. Dần dà
quanh anh ta sẽ chỉ còn những người cùng ý kiến nhưng anh ta sẽ lầm
tưởng ý kiến của anh ta được mọi người chấp nhận, tán đồng. Ảo tưởng này
sẽ ngày càng lớn dần, tạo ra những thái cực – hoặc theo ta, hoặc đi chỗ
khác chơi. Tình trạng tạo ra màng lọc “kiểm duyệt” kiểu như thế sẽ
không còn chỗ cho những tranh luận tỉnh táo, những trao đổi sòng phẳng
nữa. Đám đông tiền hô hậu ủng như thế sẽ tạo ra tâm lý ngại nói khác mọi
người vì không ai muốn chuốc vào mình sự phiền toán bị chỉ trích dù
trên không gian ảo. Thế là hoặc họ bỏ đi để tụ tập với nhóm mình có
nhiều điểm chung hoặc im lặng theo cách đồng thuận ngầm. Ngay cả khi ở
trong nhóm có điểm chung, họ cũng dần dà không lên tiếng phản đối những
điểm dị biệt còn sót lại để được chấp nhận ở trong nhóm. Hi vọng gì
trong một bầu không khí như vậy?
Một trong những đặc điểm của nền giáo dục hiện đại là tập cho con người
có thói quen tò mò, quan sát, nhận định đúng sai với đầu óc phê phán.
Người có học không bao giờ dễ dãi chấp nhận mọi chuyện được trình ra cho
họ mà phải sàng lọc, phán đoán với tư duy độc lập. Đáng tiếc tình hình
bầy đàn trên các mạng xã hội làm mai một kỉ năng này đến nỗi con người
ngày càng lười suy nghĩ, sẵn sàng ăn thức ăn nấu sẵn theo nghĩa bóng. Họ
không thèm kiểm chứng thông tin, không thèm suy nghĩ xem lập luận được
đưa ra có lô-gich không, có thuyết phục không. Các câu nhận xét hà dùa
ăn theo ngày càng phổ biến.
Có lẽ ai cũng biết văn hóa là những giá trị, thái độ và hành vi giao
tiếp được đa số thành viên của một nhóm người cùng chia sẻ và phân định
nhóm này với nhóm khác. Con đường hình thành một nét văn hóa mới là con
đường chia sẻ những giá trị được chấp nhận rộng rãi. Vì vậy cái đáng lo
là hiện tượng bầy đàn trên mạng dần dà sẽ được chấp nhận rộng rãi, trở
thành một giá trị văn hóa thì nó sẽ tác động ngược trở lại các thế hệ
sau này.
Nhìn từ phía người bị đám đông “lăng trì” trên mạng xã hội, có thể họ
đáng bị phê phán, chê trách nhưng chắc chắn không phải tất cả đều đáng
bị “xử tử”. Nhưng trong đa phần trường hợp, họ sẽ biến mất, không còn
dấu vết. Các tài khoản Facebook, Twitter, blogs... dễ dàng tan vào
khoảng trống hư vô – và như thế nó tương đương với án “xử tử hình” một
con người ảo.
Nhìn từ góc độ xã hội, tác động của tâm lý đám đông lên ứng xử của tòa
án, chính quyền, công luận và báo chí là có thật, rất thật nữa là đằng
khác. Đã có những trường hợp án xử nặng hơn vì sức ép từ đám đông trên
mạng xã hội; nhân viên bị sa thải; doanh nghiệp phải cho người điều hành
từ chức – tất cả để xoa dịu đám đông ảo. Điều lạ là một khi nhân danh
công lý, từng cá nhân trong đám đông ảo đó có thể có những hành vi quá
khích gấp bội lần hành vi đang bị lên án nhưng không ai xem đó là chuyện
quan trọng cả.
Ứng xử thế nào?
Với một bối cảnh như thế, doanh nghiệp nên ứng xử như thế nào một khi
tên tuổi họ được nhắc đến trên mạng xã hội? Rất dễ chứng kiến một công
ty tên tuổi bỗng một hôm bị một khách hàng không hài lòng chê bai, rồi
bạn bè của khách hàng này mỗi người một chi tiết, tất cả hùa vào, tạo
một luồng dư luận không hay ho gì về công ty đó.
Thiết nghĩ phản ứng đầu tiên là phân biệt cuộc sống thật và cuộc sống
ảo. Câu chuyện đang diễn ra trên mạng xã hội thì nên gói gọn nó trên
mạng xã hội, không nên sử dụng báo chí chính thống để phân bua, giải
thích làm gì. Doanh nghiệp nên có sẵn sự hiện diện trên mạng xã hội và
lúc này là lúc sử dụng sự hiện diện đó. Có thể dùng mạng lưới của chính
mình trên mạng xã hội để đối phó, đáp trả các cáo buộc sai lệch nhưng
nên giữ thái độ “trên cơ” – có nghĩa không đôi co tiểu tiết, có thông
điệp rõ ràng và bám vào thông điệp đó, không nhảy qua tình tiết mới làm
rối tung mọi chuyện lên.
Với công ty lớn, nên có nhân viên chuyên trách theo dõi thông tin trên
các mạng xã hội lớn. Bởi phản ứng nhanh khi dư luận chưa lan rộng lúc
nào cũng có hiệu quả hơn là đối phó khi chuyện đã như đám cháy rừng.
Trái với thế giới thật, không nên đe dọa sử dụng luật sư hay luật pháp
trên không gian ảo mà nên duy trì một óc khôi hài nhẹ nhàng, thậm chí
dùng cách đồng tình để dập tắt những đòn tấn công dồn dập.
Quan trọng nhất là phải hiểu quy mô của vấn đề. Với nhân viên được giao
để theo dõi một mảng hoạt động nào đó, anh ta rất dễ nhầm tưởng cả thế
giới đang dồn mắt vào câu chuyện liên quan đến công ty của anh. Thực tế,
thế giới ảo rộng mênh mông, mọi người có những mối quan tâm rất rộng,
bước ra khỏi vòng ảnh hưởng mà công ty đang dính vào, người nhân viên có
thể rất ngạc nhiên khi biết hầu như chẳng ai quan tâm. Thế mới gọi là
thế giới ảo!
Song Phương chuyển
Song Phương chuyển
