Ai về trại này là coi như đi đày, đất này là đất cày lên sỏi đá, dân không có ăn lấy đâu ra cho tù ăn, những năm mùa kém cả làng không một tiếng hát ru, cũng không một bóng người, trong làng ngoài ngõ vắng lặng, cậu em tù hình sự nói với tôi như thế.

Đây khu tư Thanh Nghệ Tĩnh mà tôi nghe nói trên sách vở, nay cái số run rủi tôi về đây, lúc đầu cứ ngỡ mình may mắn vì nghe nói nó nằm giữa đường 7 đường 8 là gần nhất đất miền Nam mình. Nhiều anh em đã từng trước 75 đi hành quân đường 9 Nam Lào cũng nghĩ thế, ngờ đâu đất này người ta sống không được, nhất là vào mùa giáp hạt, không ít người đã phải bỏ đi nơi khác kiếm cái ăn. Nghe nói đâu đó câu hát của Phạm Duy trong quê nghèo là để nói về xứ này, ruộng khô có những ông già rách vai, cuốc đất bên đàn trẻ gầy, có người bừa thay trâu cày, còn ăn thì hiu hắt tiếng bà mẹ cười, vui vì nồi cơm ngô đầy… Và nó cũng là quê của ông Hồ, cả cha cùng con đã phải bán xới đất quê để mà tha phương cầu thực.

Đây là trại trực thuộc bộ công an, hay gọi khác đi một tí nó là trại cải tạo trung ương, và được đánh số là 3 nên gọi tắt Cải Tạo 3 cho gọn, nghe cứ như là phải thuộc loại ghê gớm lắm mới về đây, chứ thực tình sau này, những anh em may mắn sống sót mà ngồi ôn lại thì thấy trại nào cũng một tầm như nhau cả. Tôi về trại này vào giữa tháng tám thế là vừa ổn định được chổ ở, là tới ngày 02-09 đầu tiên, và không dấu lòng mà nói, nhiều anh em trong cái đói triền miên, cũng có anh mong mau tới ngày để xem ở một trại do trung ương quản lý, cái ăn cái uống ngày lễ tết nó có gì khác?

Ngày 02-09, ngày chúng gọi là ngày lễ độc lập, cái phân trại 4 này tin các đội trưởng đi họp về cho biết, vì là chính sách khoan hồng không phân biệt, nên nhân dịp ngày vui đất nước độc lập trại cho tù được ăn cơm. Và hơn thế nữa ngoài gạo tiêu chuẫn mỗi người được trại thêm cân ngô độn vào ăn thêm cho no, về thịt tươi tù ta có được một con trâu để đánh chén, nhưng nghe nói bộ da trại sẽ lấy vì có việc cần. Bù vào đấy trại sẽ cho cải củ cùng bên đội rau xanh cho thêm rau để xào với lòng trâu như thế cũng “linh đình” một ngày vui cho tù, Ban giám thị trại đã ra lệnh cho đội cấp dưỡng, là với gia vị mắm muối cộng vào, nhà bếp phải làm cho tù có đủ cả ba món ăn chơi mặn canh xào.

Đấy thực đơn ngày 02 tháng 09 là thế, thịt trâu kho mắm đó là món mặn, cải củ hầm xương trâu làm canh, và món xào như đã nói lòng trâu xào cải bẹ, và trong những ngày vui như thế mỗi anh tù có được non nửa lon chè, tức là trong Nam mình gọi là nước trà. Thế rồi cái ngày mong đợi cũng đã tới, sáng sớm anh em được tập trung nghe trại trưởng lên lớp, ngồi thì ngồi nhưng có ai mà nghe đâu, nhất là bên tù hình sự, lâu lâu lại có tiếng ngáp to, cùng tiếng càu nhàu là nói dai nói dở. Để rồi đầu này một câu đầu kia không chịu kém mà góp tiếng, xì xào như tổ ong vò vẽ, thế là theo lệnh trại trưởng các anh trật tự ra tay, những tù quậy bị trật tự cho vài cái bợp tai đá đít, vì cái tội hỗn càm ràm không đúng lúc, nhất là dám nói trại trưởng nói dai nói dại.

Tù hình sự được người ta ví là không còn biết sợ lở, anh em tù miền Nam có lúc được chứng kiến họ đôi co mồm năm miệng mười với cán bộ nghe cũng thích, nhưng cái cảnh cua cá nhốt chung một rọ lắm cái phiền anh em chúng tôi không ưa. Hôm nay mới sáng sớm tiếng khóc om xòm như góp thêm cái hỉ nộ ái ố, cho đám Chèo đang làm lễ, thật tình mà nói cái bợp tai đá đít cũng không phải là đòn nặng, cái đau cũng không đến mức phải tru tréo méo giật và la làng, nhưng vì có chủ tâm muốn thoát cái cực hình, khỏi phải nghe lải nhải mãi những điều cũ rích, nên sau cái bợp tai cái thụi là tiếng cố tình khóc rồng như cha chết mẹ chết.

Đấy là cái lối khóc cái lối ăn vạ  kiểu Chí phèo, nó phổ biến đều khắp các trại có tù hình sự ở miền Bắc -Ối Bác ôi ngày bác chết mà nó không nể bác nó đánh bố nó như đánh trâu trong lò mổ, bác sống lại mà xem, ối bác ôi!... Khóc réo bác đây là réo già Hồ, thế là hai anh trật tự khênh anh hình sự như khênh heo, giống ngày nào biểu tình chống Trung Quốc xâm lược Hoàng Sa Trường Sa ở Hà Nội. Tức cười là khi được khênh như thế thì anh tù ta hết khóc, vì trúng ý là anh được khênh về buồng, không còn phải ngồi dài lưng mà nghe phét lác, và cuối cùng cũng phải cám ơn các anh tù hình sự ấy - Tên trại trưởng chắc vì cụt hứng, hắn láp giáp thêm vài câu rồi bỏ về ngang, thế nên mới có câu một thằng bị bợp tai, cả bọn được nhờ là thế.

Buồng này buồng kia cách nhau một bức tường cao khoảng ba mét, nên tiếng ồn từ buồng này gió đưa sang buồng kia nghe rõ mồn một, hôm nay lại là ngày lễ nghỉ, tiếng ồn lại càng hơn. Từ buồng hình sự đưa sang tiếng cải nhau do chia chác thức ăn không đồng đều, bên đây bên đó thấy thì không, nhưng nghe thì biết chuyện thôi, tiếng huỳnh huỵch vật nhau là do cướp thức ăn của nhau, tiếng chu chéo là của thằng bé bị thằng to cướp phần ăn. Có to tiếng nhất của một anh nào đó thất vọng mà chửi đổng –Mẹ nó! Cả một năm có mỗi ngày giỗ lão chết, mà mỗi thằng tù chỉ được miếng thịt trâu to bằng hạt mít, rau xào vừa đúng ba que tăm với miếng phèo bằng hạt đỗ, canh thì đúng là nước rửa móng trâu lạt như nước đái ma, thế mà gọi là ăn tươi… tiên sư bố cả lò nhà chúng mày, đánh lừa cả bố mày đấy à… 

Xong một bữa lễ! Cả gần nghìn anh tù được ăn tươi nuốt sống một con trâu già phế canh, thôi thế cũng vui như ta vừa được quẹt ngang hàng thịt. Bắt chước Kim Thánh Thán, mà rằng hôm nay 02/09 được ăn giỗ, bèn lên tiếng hỏi rằng đấy giỗ ngày chết của ai, thì chính là một kẻ giảo quyệt mưu mô nhất trong nước - Chẳng cũng khoái ư?