Nguồn: Talleyrand offers to sell Louisiana, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1803, trong một sự kiện bất ngờ của lịch sử ngoại giao, Ngoại trưởng Pháp Charles Maurice de Talleyrand đã đưa ra đề nghị bán toàn bộ Lãnh thổ Louisiana (Louisiana Territory) cho Mỹ.

Talleyrand hoàn toàn không phải kẻ ngốc. Là Ngoại trưởng của Hoàng đế Pháp Napoleon Bonaparte, ông là một trong những người quyền lực nhất trên thế giới. Ba năm trước đó, Talleyrand đã thuyết phục Napoleon rằng ông có thể tạo ra một Đế chế Pháp ở Bắc Mỹ. Người Pháp từ lâu đã tuyên bố chủ quyền, dù khá mờ nhạt, đối với vùng đất rộng lớn nằm về phía tây sông Mississippi, được gọi là Lãnh thổ Louisiana. Năm 1800, Napoleon đã bí mật ký một hiệp ước với Tây Ban Nha, giúp người Pháp chính thức giành toàn quyền kiểm soát khu vực. Sau đó, ông bắt đầu đưa quân đội hùng mạnh của mình đến chiếm đóng New Orleans và tăng cường sự thống trị của nước Pháp.

Khi Tổng thống Thomas Jefferson biết được kế hoạch của Napoléon vào năm 1802, ông không khỏi cảm thấy bị đe dọa. Jefferson vẫn luôn hy vọng Mỹ sẽ mở rộng về hướng tây, vượt ra khỏi Mississippi, nhưng nước cộng hòa trẻ tuổi không có đủ sức mạnh quân sự để thách thức Pháp và giành lấy vùng lãnh thổ này. Jefferson mong đợi Đại sứ của ông ở Pháp, Robert Livingston, ít nhất cũng có thể đàm phán một thỏa thuận, theo đó Napoleon sẽ cho người Mỹ kiểm soát New Orleans, cửa ngõ vào sông Mississippi.

Tình hình ban đầu khá ảm đạm vì những nỗ lực của Livingston nhằm đạt được một thỏa thuận ngoại giao đã thất bại. Đầu năm 1803, Jefferson cử người bạn quê Virginia, James Monroe, đến Paris để giúp Livingston. May mắn thay cho người Mỹ, vào thời điểm đó, tình hình quân đội Napoleon tại châu Âu đang chuyển biến theo hướng xấu. Chiến tranh giữa Pháp và Anh sắp xảy ra, và Napoleon đã không còn khả năng duy trì nguồn lực quân sự cần thiết để kiểm soát Lãnh thổ Louisiana. Nhận thấy hải quân Anh hùng mạnh có thể chiếm vùng đất này bằng vũ lực, Napoleon lập luận rằng nên bán Louisiana cho người Mỹ, hơn là để nó rơi vào tay kẻ thù của ông.

Sau nhiều tháng đàm phán thất bại về số phận của New Orleans, Livingston gặp lại Talleyrand vào ngày này năm 1803. Trước sự ngạc nhiên quá đỗi của Đại sứ Mỹ, lần này Ngoại trưởng Pháp thận trọng hỏi: “Ông trả bao nhiêu cho toàn bộ khu này?” Đó không phải toàn bộ New Orleans, mà toàn bộ Lãnh thổ Louisiana. Nhanh chóng nhận ra đây là một đề xuất có ý nghĩa to lớn đối với Mỹ, Livingston và Monroe liền thảo luận về mức giá mà người Pháp đề nghị. Vài tuần sau, vào ngày 30/04/1803, đại diện của Mỹ đã ký một hiệp ước với Pháp để mua vùng đất rộng lớn này với giá 11.250.000 USD.

Hơn hai tuần sau đó, Anh tuyên chiến với Pháp. Với việc bán Lãnh thổ Louisiana, Napoleon chấp nhận từ bỏ ước mơ về một Đế chế Bắc Mỹ, nhưng ông đã đạt được mục tiêu mà ông cho là quan trọng hơn. Napoleon sau đó viết rằng: “Việc bán [Louisiana] sẽ mãi mãi đảm bảo quyền lực của Mỹ, và tôi đã cho Anh một đối thủ cạnh tranh, những người sớm hay muộn cũng sẽ làm tiêu tan niềm tự hào của Anh.”

http://nghiencuuquocte.org