Nguồn: Americans overthrow Hawaiian monarchy, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1893, tại quần đảo Hawaii, một nhóm những người trồng mía đường Mỹ do Sanford Ballard Dole dẫn đầu đã lật đổ Nữ hoàng Liliuokalani của Hawaii và lập ra một chính quyền mới do Dole làm Tổng thống. John L. Stevens, Đại sứ Mỹ ở Hawaii, đã biết trước về cuộc đảo chính này, và 300 lính thủy quân lục chiến từ tàu tuần dương Boston đã được huy động đến Hawaii, nhằm bảo vệ cho các công dân Mỹ.

Những cư dân đầu tiên ở quần đảo Hawaii là những nhà thám hiểm Polynesian đặt chân đến đây vào khoảng thế kỷ 8. Sang đầu thế kỷ 18, các thương nhân Mỹ cũng bắt đầu đến Hawaii để khai thác gỗ đàn hương trên đảo, vì đây là món hàng đắt giá ở Trung Quốc vào thời bấy giờ.

Trong thập niên 1830, ngành công nghiệp sản xuất đường bắt đầu xuất hiện tại Hawaii và đến giữa thế kỷ 19 thì phát triển hoàn chỉnh. Các nhà truyền giáo và nông dân Mỹ đã mang lại thay đổi lớn trong đời sống chính trị, văn hóa, kinh tế và tôn giáo ở Hawaii. Năm 1840, một chế độ quân chủ lập hiến được thành lập, tước đi nhiều quyền lực của nhà vua Hawaii. Bốn năm sau, Sanford Ballard Dole ra đời tại Honolulu, Hawaii. Cha mẹ ông đều là người Mỹ.

Trong bốn thập niên tiếp theo, Hawaii đã ký kết một số điều ước quốc tế về chính trị và kinh tế với Mỹ. Năm 1887, căn cứ hải quân Mỹ được xây dựng tại Trân Châu Cảng như một phần trong Hiến pháp mới của Hawaii. Lượng đường xuất khẩu sang Mỹ tăng đáng kể trong bốn năm tiếp theo; còn các nhà đầu tư và người trồng mía đường Mỹ thì tăng cường sự thống trị của họ tại Hawaii. Tuy nhiên, vào năm 1891 Liliuokalani (trong hình), em gái của nhà vua Kalakaua quá cố, đã lên ngôi. Bà từ chối công nhận Hiến pháp năm 1887 và thay thế nó bằng một Hiến pháp khác nhằm tăng quyền lực cá nhân của mình.

Tháng 01/1893, Ủy ban An toàn (Committee of Safety), do Sanford B. Dole lãnh đạo và được người Mỹ hỗ trợ ngầm, đã tiến hành đảo chính cách mạng chống lại Nữ hoàng Liliuokalani. Ngày 01/02, trong phạm vi thẩm quyền của mình, Đại sứ John Stevens đã công nhận chính phủ mới của Dole và tuyên bố Hawaii thuộc bảo hộ của Mỹ. Dole sau đó đã đệ trình lên Thượng viện Mỹ một hiệp ước xin sáp nhập vào Mỹ, nhưng vấp phải sự phải đối từ hầu hết thành viên Đảng Dân chủ, đặc biệt là khi người ta tiết lộ rằng phần lớn cư dân Hawaii đều không muốn sáp nhập.

Tổng thống Grover Cleveland sau đó cử một Đại sứ mới đến Hawaii, nhằm đưa Nữ hoàng Liliuokalani trở lại ngai vàng theo Hiến pháp 1887, nhưng Dole không chấp nhận điều này, thay vào đó, ông tuyên bố thành lập nước Cộng hòa Hawaii độc lập. Cleveland không muốn lật đổ chính quyền bằng vũ lực, và người kế nhiệm ông, Tổng thống William McKinley, cũng đã chủ trương đàm phán Hiệp ước với Cộng hòa Hawaii vào năm 1897. Năm 1898, chiến tranh Tây Ban Nha – Mỹ nổ ra. Lúc này, tác dụng chiến lược của căn cứ hải quân Trân Châu Cảng đã thuyết phục Quốc Hội chấp thuận sáp nhập. Hai năm sau, Hawaii chính thức trở thành một phần lãnh thổ của Mỹ và tới năm 1959 thì trở thành bang thứ 50 của nước ngày.