Nguồn: Soviets announce withdrawal from Iran, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1946, sau một tình huống cực kỳ căng thẳng đầu Chiến tranh Lạnh, Liên Xô tuyên bố rằng họ sẽ rút quân khỏi Iran trong vòng sáu tuần. Khủng hoảng Iran là một trong những cuộc “thử lửa” đầu tiên giữa Mỹ và Liên Xô trong thế giới thời hậu Thế chiến II.

Khủng hoảng Iran đã bắt đầu từ trong Thế chiến II. Năm 1942, Iran đã ký một thỏa thuận mà theo đó quân Anh và Liên Xô được phép vào đất nước giàu dầu mỏ này để bảo vệ nước này khỏi bị tấn công bởi quân Đức. Quân Mỹ cũng sớm xuất hiện tại Iran. Hiệp ước 1942 đã quy định tất cả các lực lượng nước ngoài sẽ phải rút quân trong vòng sáu tháng sau khi kết thúc chiến tranh.

Tuy nhiên, vào năm 1944, cả Anh và Mỹ bắt đầu gây áp lực yêu cầu chính phủ Iran trao cho họ quyền khai thác dầu và Liên Xô ngay sau đó cũng yêu cầu tương tự. Sang năm 1945, vấn đề dầu vẫn chưa được giải quyết, nhưng thế chiến thì đã đến hồi kết, và thái độ của Mỹ đối với Liên Xô cũng thay đổi đáng kể.

Chính quyền mới của Harry S. Truman, lên nắm quyền sau khi Franklin D. Roosevelt qua đời vào tháng 04/1945, đã cho rằng Liên Xô không đáng tin cậy và có tham vọng bành trướng. Vì vậy, một chính sách “cứng rắn” đã được áp dụng với cựu đồng minh thời chiến, và Iran trở thành một thử nghiệm cho chính sách mới này. Liên Xô đã quyết định hành động. Lo sợ rằng người Anh và người Mỹ đã âm mưu loại bỏ ảnh hưởng của mình ở Iran, Liên Xô đã hỗ trợ một nhóm phiến quân ở miền bắc Iran. Đầu năm 1946, Mỹ đã kiến nghị lên Liên Hiệp Quốc về tình hình ở Iran và cáo buộc Liên Xô can thiệp vào một quốc gia có chủ quyền. Ngày 02/03/1946, hạn chót cho việc rút quân khỏi Iran, đã qua đi. Tuy nhiên, lực lượng Liên Xô vẫn không chịu di dời, và khủng hoảng bắt đầu phát triển.

Ngày 25/03/1946, thế giới đã tránh được một cuộc đối đầu ngoại giao lớn khi Liên Xô tuyên bố rằng họ sẽ rút quân tại Iran trong vòng sáu tuần. Truman luôn cho rằng lời đe dọa về đối đầu quân sự của mình chính là yếu tố quyết định, nhưng điều đó dường như không phải là sự thật. Liên Xô và Iran đã đạt được một thỏa thuận, theo đó Liên Xô sẽ có quyền khai thác dầu ở Iran. Người Liên Xô đã thực hiện đúng phần của mình là rút quân ra khỏi Iran vào tháng 04/1946.

Gần như ngay lập tức, chính phủ Iran đã phá vỡ thỏa thuận dầu. Nhờ sự giúp đỡ và tư vấn của Mỹ, họ đè bẹp cuộc nổi dậy ở miền bắc Iran. Liên Xô rất giận dữ, nhưng đã kiềm chế không đưa lực lượng vũ trang của họ vào Iran vì sợ sẽ leo thang xung đột với Mỹ và Anh. Khủng hoảng Iran, cùng những nghi ngờ và giận dữ nó tạo ra giữa Mỹ và Liên Xô, đã tạo nên căng thẳng đầu tiên cho Chiến tranh Lạnh.

http://nghiencuuquocte.org/2017/03/25/lien-xo-tuyen-bo-rut-khoi-iran/