Nguồn: Cook discovers Hawaii, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1778, nhà thám hiểm người Anh James Cook đã trở thành người châu Âu đầu tiên khám phá ra quần đảo Hawaii khi ông đi qua đảo Oahu. Hai ngày sau, ông đến Waimea trên đảo Kauai và đặt tên cho quần đảo là Quần đảo Sandwich, để vinh danh John Montague, người từng là Bá tước xứ Sandwich và là một trong số những người bảo trợ của ông.
Năm 1768, Cook, một nhà khảo sát thuộc Hải quân Hoàng gia, đã được ủy nhiệm làm trung úy chỉ huy tàu HMS Endeavour và dẫn đầu cuộc thám hiểm đưa các nhà khoa học đến Tahiti để ghi lại hành trình (quỹ đạo) của sao Kim.
Năm 1771, ông trở về Anh, sau khi đã khám phá ra bờ biển New Zealand và Úc và đi vòng quanh thế giới. Bắt đầu từ năm 1772, ông chỉ huy một sứ mệnh quan trọng tới Nam Thái Bình Dương và trong ba năm tiếp theo đã khám phá vùng Nam Cực, vẽ lại bản đồ New Hebrides, và tìm ra New Caledonia. Năm 1776, ông lại giương buồm từ Anh, trở thành chỉ huy tàu HMS Resolution và Discovery, và năm 1778, lần đầu tiên đặt chân đến Quần đảo Hawaii.
Cook và thủy thủ đoàn của ông đã được chào đón bởi người Hawaii bản địa, những người đã bị mê hoặc bởi các con tàu của châu Âu và việc sử dụng sắt của họ. Cook nuôi đoàn tàu của mình bằng cách trao đổi kim loại, còn các thủy thủ của ông thì dùng móng sắt để đổi lấy những lần quan hệ. Hai con tàu sau đó dừng lại ở Ni’ihau và đi về phía bắc để tìm điểm cực tây của Lối thông Tây Bắc từ Bắc Đại Tây Dương đến Thái Bình Dương. Gần một năm sau, hai tàu của Cook đã trở lại Quần đảo Hawaii và tìm thấy một bến đỗ an toàn tại vịnh Kealakekua của Hawaii.
Nhiều nghi vấn đặt ra rằng người Hawaii đã gán những ý nghĩa tôn giáo cho lần viếng thăm đầu tiên của người châu Âu tới quần đảo của họ. Đến chuyến hải trình thứ hai của Cook thì có thể chắc chắn về vấn đề này. Vịnh Kealakekua được coi là bến cảng thiêng liêng của Lono, thần sinh sản của người Hawaii, và tại thời điểm Cook đến nơi, người dân địa phương đang tổ chức một lễ hội dành riêng cho Lono. Cook và thủy thủ đoàn của ông được chào đón như những vị thần, và trong những tháng kế tiếp, họ đã lợi dụng lòng tốt của người Hawai. Cái chết của một trong những thủy thủ đã làm lộ ra rằng người châu Âu cũng chỉ là những con người bình thường. Thế là mối quan hệ giữa hai bên trở nên căng thẳng. Ngày 04/02/1779, hai tàu của Anh đã khởi hành từ vịnh Kealakekua, nhưng biển động đã làm hư hỏng tàu Resolution, và chỉ sau một tuần trên biển, đoàn thám hiểm buộc phải quay trở lại Hawaii.
Người Hawaii đã chào đón Cook và thủy thủ đoàn bằng cách ném đá; họ cũng lấy trộm một chiếc thuyền nhỏ từ tàu Discovery. Các cuộc đàm phán với vua Kalaniopuu để lấy lại chiếc thuyền đã sụp đổ sau khi một tù trưởng Hawaii bị bắn chết và một nhóm người dân Hawaii bắt đầu tấn công phe của Cook. Vị thuyền trưởng và thủy thủ đoàn đã bắn vào những người Hawaii giận dữ, nhưng họ đã sớm bị áp đảo, và chỉ một ít thủy thủ Anh may mắn thoát đi an toàn trên tàu Resolution. Thuyền trưởng Cook đã bị giết bởi đám đông này. Vài ngày sau, người Anh trả đũa bằng cách bắn đại bác và hỏa mai lên bờ biển, giết chết 30 người Hawaii. Sau cùng, hai tàu Resolution và Discovery cũng trở lại được nước Anh.
