Ảnh : Max Pixel

Các nhà khoa học của Trung Tâm Khoa Học Quốc Gia Pháp (CNRS), ở Rousset-sur-Arc, gần Aix-en-Provence, đã tiến hành một nghiên cứu tỉ mỉ với 15 cá thể khỉ đầu chó Guinée. Các nghiên cứu được công bố trên tạp chí khoa học PLOS One, ngày 11/01//2017, chỉ ra là các con khỉ đầu chó làm được nhiều thứ hơn là chỉ phát ra những tiếng kêu, giống như nhiều loài linh trưởng khác. Khỉ đầu chó biết phát rõ ràng « năm đoạn âm thanh giống như năm nguyên âm », « tương đương với các nguyên âm trong ngôn ngữ con người : a, è, i, o và u ».

Các nguyên âm là những thành tố cơ bản của hệ thống ngữ âm. Phát ra được các nguyên âm, điều đó cũng có nghĩa là rất có thể làm chủ được tiếng nói.

Theo nhà tâm lý học Joel Fagot, đồng tác giả của nghiên cứu, « đây là lần đầu tiên người ta đã cho thấy hiện tượng như vậy ở một loài linh trưởng không thuộc giống người ». Trong vòng 30, 40 năm nay, một phần lớn giới khoa học vẫn tin rằng, khỉ cũng giống như trẻ sơ sinh hay người Neandertal, không thể nói được, vì « thanh quản nằm ở quá cao ».

Ngôn ngữ con người có thể là sản phẩm của 25 triệu năm tiến hóa

Phát hiện nói trên mang lại một nguồn ánh sáng mới, góp phần soi tỏ nguồn gốc của sự xuất hiện ngôn ngữ ở con người, rất có thể đã có từ lâu trước khi loài người xuất hiện. Trái hẳn với quan điểm phổ biến hiện nay, cho rằng ngôn ngữ xuất hiện cùng với giống người hiện đại (Homo sapiens), ra đời « mới » chừng 200.000 năm. Mà một lý thuyết gia nổi tiếng đại diện cho quan điểm này là nhà ngôn ngữ học Noam Chomsky.

Theo CNRS, nghiên cứu nói trên cho thấy hệ thống phát âm của con người có thể là sản phẩm của một quá trình tiến hóa hết sức lâu dài, bắt nguồn từ cách nay khoảng 25 triệu năm, từ thời của loài khỉ Cựu Thế Giới (tên khoa học là Cercopithecidae), tổ tiên chung của con người và nhiều loài linh trưởng khác.

Nhà tập tính học động vật Pháp Albin Malleson, người đã nhiều năm tìm hiểu về khả năng giao tiếp của động vật, nêu một ví dụ cụ thể về các quy tắc giao tiếp bằng âm thanh ở loài linh trưởng Mone de Campbell, được nhiều nghiên cứu khẳng định là dựa trên một thứ «ngữ pháp nguyên thủy » phức tạp bậc nhất trong số các loài vượn được biết hiện nay.

« Ví dụ đối với loài linh trưởng Mone de Campbell (Cercopithecus campbelli), tiếng kêu ‘‘Krack’’ có nghĩa là con báo, ‘‘Hok’’ có nghĩa là chim ưng. Bên cạnh đó, nếu hai tiếng kêu này đi kèm với hậu tố ‘‘u’’, điều có nghĩa là có nguy hiểm. ‘‘Krack-u’’, là có nguy hiểm ở phía dưới ; ‘‘Hok-u’’, là có nguy hiểm ở trên cao. Các tiếng kêu báo động có thể kết hợp với nhau thành các trường đoạn, theo một số quy tắc nhất định. » (quý thính độc giả Pháp ngữ có thể theo dõi thêm cuộc nói chuyện của nhà nghiên cứu Albin Malleson với RFI trong tạp chí “De l’animal à l’homme: existe-t-il réellement des frontières?).

Bộ máy phát âm đã có, chỉ chờ…

Song song với các nghiên cứu về hệ thống phát âm, về giao tiếp ở loài khỉ trong trạng thái tự nhiên, các nhà khoa học Pháp cũng tiến hành nhiều thực nghiệm dạy tiếng người cho khỉ, dạy đặt câu, dạy chính tả… Năm 2012, ê kíp của nhà tâm lý Joel Fagot, sau 50.000 lần trắc nghiệm, khẳng định khỉ đầu chó có thể đặt được câu đúng theo ngữ pháp tiếng Pháp, có nghĩa là biết đặt chủ ngữ ở trước, vị ngữ phía sau, hay biết ghép hai câu đơn thành một câu phức. 50.000 lần trắc nghiệm tuy lớn, nhưng có lẽ chẳng đáng là bao so với các mầy mò trắc nghiệm trên thực tế qua hàng triệu năm tiến hóa của giống loài.

Trong một nghiên cứu khác, cũng về khả năng nói được của khỉ, được công bố hồi tháng 12/2016 (công bố trên Science), các nhà khoa học đại học Princeton, Hoa Kỳ, đã mô phỏng hệ thống phát âm của khỉ Macaca, chi linh trưởng phổ biến nhất sau con người. Mô hình tin học hóa cho thấy, dù giọng nói rất lạ, tiếng khỉ không khác xa tiếng người. Sau đây mời quý vị nghe một câu tiếng Anh, qua bộ máy phát âm của khỉ Macaca :

Cơ sở sinh học cho tiếng nói ở khỉ đã có, vấn đề chỉ còn là ở chỗ bộ não có cho phép chúng nói được không mà thôi !…(1)

« Một hành tinh không còn khỉ »

Vẫn liên quan đến khỉ, hôm 18/01/2017, một nghiên cứu khoa học mới gây chấn động. Nghiên cứu chưa từng được thực hiện cho đến nay cho thấy : 60% các loài linh trưởng đang trên đường tuyệt chủng, do các hoạt động của con người. Nguyên nhân hàng đầu dẫn đến sự suy vong của các loài khỉ là do mở rộng đất nông nghiệp (76%), khai thác rừng, săn bắn, chăn nuôi (2).

Theo nhà nhân học Paul Garber (đại học Illinois, Hoa Kỳ), cần phải có « một cuộc cách mạng khẩn cấp, một thay đổi triệt để », mới có hy vọng cứu được những anh em họ xa của loài người.

Báo Le Monde, ngày 19/01/2017, có bài xã luận « Một hành tinh không có khỉ » đưa ra một lời kết mang tính cảnh tỉnh : « Loài người đã đưa ra khắp mọi nơi các nguyên tắc đầy tính toán để bảo vệ tài sản của mình. Nhưng làm thế nào để bảo vệ được cái vốn thiên nhiên ? Các chuyên gia yêu cầu thiết lập một chế độ quản trị công bằng các nguồn tài nguyên…. Tấn công thực sự vào các hoạt động buôn lậu ; nhưng đặc biệt là sản xuất có trách nhiệm hơn và tiêu thụ hợp lý hơn. Con người có thể vẫn tiếp tục làm lơ trước thông điệp của giới khoa học, nhưng như thế chính họ cũng có nguy cơ nằm trong số các giống loài bị tuyệt diệt ».

(1) Tuy kiên quyết không từ bỏ các nghiên cứu theo hướng giả thuyết khỉ có thể biết nói, nhưng giới khoa học hiện nay dường như đã trở nên tỉnh táo hơn nhiều, để không lặp lại kinh nghiệm đau thương của những thập niên trước. Tiêu biểu là trường hợp Nim Chimpanze (1973-2000), chú hắc tinh tinh được đặt tên nhại theo tên nhà ngôn ngữ học Noam Chomsky, bị tách hoàn toàn khỏi cộng đồng, sống từ nhỏ trong gia đình con người, với hy vọng sẽ nói được như người…

(2) Nghiên cứu của nhà linh trưởng học Alejandro Estrada, Đại học tự trị quốc gia Mêhicô, và các cộng sự dựa trên các các cơ sở dữ liệu về 504 loài linh trưởng trên khắp thế giới của Liên Hiệp Quốc và Liên Minh Quốc Tế vì Bảo Tồn Thiên Nhiên (UICN).

Theo RFI