*

Lời mở đầu 

Dân tộc ta có nhiều ngày Tết. Tết là cách nói tắt của hai chữ “Lễ Tiết.”  Có Tiết Thương Nguyên, Trung Nguyên, Hạ Nguyên, Thanh Minh, Đoan Ngọ, TrungThu... Ngày Tết nêu ở đây tức là nói tắt Lễ Tiết Nguyên Đán (ngày đầu năm). 

Ngày Tết, dân tộc ta có nhiều phong tục hay và đáng được gọi là thuần phong như khai bút, khai canh, hái lộc, chúc tết, du xuân, mừng thọ... Từ trẻ đến già ai ai cũng biết.  Không nhắc thì thanh thiếu niên cũng mua cho được cành hoa bánh pháo, nghèo cũng có chiếc bánh chưng, chai rượu. Vì vậy xin miễn liệt kê dài dòng…  

Những dòng sau đây chỉ để trao đổi một số phong tục đáng được duy trì và phát triển.

TVG

*
 

1.Tống cựu nghênh tân 

Cuối năm quét dọn sạch sẽ nhà cửa, sân ngõ, vứt bỏ những thứ rác rưởi; cùng làng xóm phong quang dọn dẹp nhà thờ, đình, chùa, đường sá, trang trí bàn thờ, lau chùi bàn ghế ấm chén; tắm giặt, cắt tóc, may sắm quần áo mới và mua sắm sẵn mọi thứ thức ăn vật dụng cho ngày Tết. 

Nhiều gia đình nhắc nhở, dặn dò con cháu từ phút giao thừa trở đi không được quấy khóc, không nghịch ngợm, cãi cọ nhau, không nói tục chửi bậy, không vứt rác hay viết vẽ bừa bãi. Cha mẹ, anh chị cũng không quở mắng, tra hạch hay phạt con em; đối với ai cũng tay bắt mặt mừng, vui vẻ niềm nở dầu lạ hay quen. 

Đối với bà con xóm giềng dù trong năm cũ có điều gì không hay không phải, điều nặng tiếng nhẹ hay xích mích gì cũng đều xúy xoá hết (?)  Dầu có thực lòng hay không, nhưng cũng cố gắng không để bụng, cũng không ai nói khích bác hoặc bóng gió, ác ý gì với nhau trong những ngày đầu năm. Dẫu mới gặp nhau ít phút trước, nhưng sau phút giao thừa coi như mới gặp; người ta chúc nhau những điều tốt lành. Ai cũng hy vọng một năm mới tài lộc dồi dào, làm ăn thịnh vượng, mạnh khỏe tiến bộ, thành đạt hơn năm cũ. 

2.Hái lộc, Xông nhà 

Đi hái lộc (là một cành non trên cây) ở đình chùa, ở chốn tôn nghiêm mang về nhà mong Lộc ($$$) cũng tự nhiên đến (?)   Rồi dự định tự mình xông nhà hoặc dặn trước người nào xem ra "Nhẹ vía" mà mình thích đến xông nhà cho. Bạn nào vinh dự được người khác mời đến xông thì nên chú ý, chớ có sai hẹn sẽ xúi quẩy cả năm đối với gia đình người ta và cả đối với bạn.   

Ở thành thị thời trước, vào sáng mồng một, có một số người nghèo gánh một gánh nước đến các gia đình giầu có lân cận và chúc họ được "Lộc phước dồi dào." Những người này sẽ được nhà giầu thưởng tiền rất hậu. Nhiều người không tin tục xông nhà nhưng cũng phải dè dặt, chưa dám đến nhà ai sớm vì sợ trong năm mới gia đình người ta xảy ra chuyện gì không hay họ sẽ đổ tại mình "Nặng vía." Chính vì vậy, đáng lẽ sáng mồng một đông vui lại hoá ít khách; trừ những nhà đã tự xông nhà, vì tục xông nhà chỉ tính người đầu tiên đến nhà, từ người thứ hai trở đi thì không tính nữa.

3.Chúc Tết 

Sau giao thừa có tục Chúc Tết và Mừng tuổi. Trước hết con cháu mừng tuổi ông bà, cha mẹ. Ông bà cha mẹ cùng chuẩn bị một ít tiền để mừng tuổi cho con cháu trong nhà và con cháu hàng xóm láng giềng, bạn bè thân thích. Lời chúc tuy có “bài bản” hẳn hoi nhưng cứ xem người ta thích nhất điều gì thì mình chúc điều đó. Chúc sức khoẻ tốt là phổ biến nhất. Chú ý tránh phạm tên huý gia tiên; tránh nhắc tới lỗi lầm sai phạm cũ; phải xưng hô sao cho hợp với tuổi tác và quan hệ thân thuộc. 

Chúc Tết cho những người trong năm cũ đã lỡ gặp rủi ro tai họa thì “khích lệ” nhau là "Thôi thì ‘Của đi thay người,’ " hay "Rồi sẽ ‘Tai qua nạn khỏi,’ " nghĩa là đừng lo nghĩ chi cả ngay trong cái họa cũng sẽ có cái phúc đang chờ sẵn, sắp đến; luôn luôn hướng về tường lai, về sự tốt lành một cách tích cực. Kể cả đối với người phạm tội vẫn với thái độ nhẹ nhàng, khoan dung. Nhưng, nhìn chung trong những ngày đầu năm, người ta kiêng không nói tới điều rủi ro hoặc xấu xa yếm thế.  

Quanh năm làm ăn vất vả, ít khi có điều kiện qua lại thăm hỏi nhau, nhân ngày Tết đến chúc mừng nhau, gắn bó tình cảm thật là đậm đà ý vị; chỉ điếu thuốc miếng trầu, hoặc chén trà ly rượu, chẳng tốn kém là bao. Hiềm một nỗi, vẫn còn nhiều người quá câu nệ, công thức và ruờm rà: Nhiều vùng nông thôn, hễ đến chúc Tết nhau nhất thiết phải nâng ly rượu, nếm vài món thức ăn gì đó chủ mời vui lòng, năm mới từ chối sợ bị “giông” cả năm. 

4.Quà Tết, Lễ Tết 

Bình thường qua lại hỏi thăm nhau có khi cũng có quà cáp để biểu lộ mối ân tình; nhưng phong tục ta đi lễ Tết vẫn có ý nghĩa hơn, nhất là đi trước Tết càng quý để tỏ ân nghĩa tình cảm là điều rất đáng quý; ngoại trừ chủ đích biếu quà Tết để hối lộ quan trên, để cầu danh cầu lợi riêng tư thì chuyện “biếu quà Tết” này là một “hủ tục” (thói xấu) - không phải là “Phong tục Ngày Tết" - và là một tệ nạn xã hội nghiêm trọng khác nằm ngoài phạm vi bài viết này! 

Học trò “tết” thầy giáo, bệnh nhân “tết” thầy thuốc, con cái “tết” bố mẹ, con rể con dâu “tết” bố mẹ vợ, bố mẹ chồng... Quà biếu, quà Tết là do tấm lòng thành; không nên đem ra đánh giá theo giá thị trường. Nhưng cũng đừng nên quá gò bó, câu nệ vì sẽ làm cho tình cảm bị hạn chế: Chẳng hạn, không có quà thì ngại không dám đến thăm, đến chúc Tết . Dân tộc ta tuy nghèo nhưng vẫn trọng nghĩa tình, vẫn có "Lời chào cao hơn mâm cỗ."

5.Lễ Mừng Thọ 

Ở các nước Tây phương, mừng thọ thường vào dịp kỷ niệm ngày sinh.  Ở nước ta ngày xưa ít ai nhớ chính xác ngày sinh tháng đẻ cho nên vào dịp đầu xuân thường cùng nhau một lượt tổ chức ăn mừng thọ lục tuần, thấp tuần, bát tuần, cửu tuần... tính theo tuổi mà mụ đỡ cho. Ngày Tết ngày Xuân cũng là dịp mọi người nghỉ học, nghỉ làm việc, đang rảnh rỗi, cho nên con cháu có cơ hội tụ tập đông vui.

6.Khai ấn, Khai bút, Khai canh, Khai công, Mở hàng 

Cũng vào dịp đầu xuân, người có chức tước khai ấn, học trò sĩ phu khai bút, nhà nông khai canh, thợ thủ công khai công, người buôn bán mở hàng lấy ngày.  Sĩ, Nông, Công, Thương "Tứ dân bách nghệ" của dân tộc ta vốn cần cù, ai cũng muốn năm mới vận hội hành thông, làm ăn suôn sẻ.  Đầu xuân chọn ngày tốt đẹp, bắt tay lao động sớm, tránh tình trạng cờ bạc, rượu chè, hội hè đình đám, vui chơi quá đà.  

Sau ngày mồng một, dù có mải vui Tết, hoặc còn kế hoạch du xuân, đón khách, cũng cố gắng chọn ngày để "Khai nghề" hay "Làm lấy ngày." Nếu như mồng một là ngày tốt thì chiều mồng một đã bắt đầu làm rồi. Riêng khai bút thì giao thừa xong, chọn giờ hoàng đạo bắt đầu không kể mồng một là ngày tốt hay xấu. Người thợ thủ công nếu chưa ai thuê mướn đầu năm thì cũng tự làm cho gia đình mình một sản phẩm, vật dụng gì đó (nguyên liệu và vật liệu đã chuẩn bị sẵn). Người buôn bán, vì ai cũng chọn ngày đầu năm là ngày tốt nên phiên chợ đầu xuân vẫn đông, mặc dầu người bán chỉ bán lấy lệ, người đi chợ phần lớn là đi tà tà chơi xuân, xem hoa. 

7.Cờ bạc 

Ngày xưa các gia đình có nề nếp quanh năm cấm đoán con cháu không được cờ bạc rượu chè nhưng trong dịp tết, nhất là từ ngày 28, 29, mồng một, mồng hai, mồng ba… từ lúc gia đình quây quần bên nồi bánh chưng thì ông bố đã cho phép vui chơi, có cả trẻ con người lớn của những nhà hàng xóm, những gia đình thân cận cùng vui. Thôi thì tam cúc, cờ gánh, cờ nhảy, cờ tướng, kiệu, chắn, tổ tôm, bầu cua cá cọp, bài ba lá... Ai thích trò nào chơi trò ấy. Đến Lễ khai hạ (tức là “lễ hạ cây nêu,” chấm dứt ngày Tết), tiễn đưa gia tiên…  coi như hết Tết thì xé bộ tam cúc, thu bàn cờ tướng, cất bộ tổ tôm hoặc thu gom lại đốt hết luôn một mẻ các bài bàn khi hoá vàng một lượt cho tiện sổ sách.

8.Lời kết 

Tóm lại, ngày Tết là ngày tiêu biểu cho truyền thống văn hoá tốt đẹp của dân tộc. Giá như cứ mạnh dạn phát huy thuần phong mỹ tục đó:  Từ gia đình ra xã hội, ai ai, mọi người cũng luôn luôn đối xử với nhau trên thuận dưới hoà, kính già yêu trẻ ngày nào cũng y như ngày Tết... thì đất nước quê hương sẽ tươi đẹp, giàu mạnh, bộ máy pháp luật bớt đi bao nhiêu khó khăn; không phải thất công rao giảng, tuyên huấn hay ví von loại “Nhà tù xem như là trường học?” (mà “Nhà tù làm sao có thế là trường học được?” đâu nhá các bố các mẹ à!!!) 

Cuộc đời thật (ngay sau những ngày vui Tết!) thường không phải dễ dàng như vậy…

Trần Văn Giang (ghi lại) 

Orange County - Tết Tân Sửu 2021