Dạo ấy tôi làm việc cho một tờ báo lớn ở nước Anh, phụ trách mục “Thư Đi Tin Lại”. Ngoài những câu hỏi dễ trả lời, thỉnh thoảng tôi lại nhận được những câu hóc búa, phải mất nhiều thời gian mới có lời đáp cho độc giả. Cho tới giờ, câu hỏi khó nhất mà tôi từng gặp chính là “Vì sao Tây Ban Nha không tham gia Thế chiến II ?”. Quả thực, Tây Ban Nha đã là nước duy nhất ở Châu Âu không hề bị cuốn vào cuộc Thế chiến khốc liệt vừa qua. Tướng Franco từng nói: “Trên đất Châu Âu đầy những khổ đau vì chiến tranh, Tây Ban Nha là một ốc đảo hạnh phúc”.

Đã có nhiều giả thuyết đặt ra cho vấn đề này. Song tất cả chỉ là giả thuyết. Bản thân tôi lại muốn có một lời giải đáp thuyết phục, không chỉ cho độc giả mà còn cho chính mình. Thế là sau khi liên hệ với người bạn cũ đang làm thư ký cho tướng Franco, tôi bèn làm một chuyến thăm Tây Ban Nha mà mục đích chính là thực hiện một cuộc phỏng vấn với vị tướng huyền thoại này.

Nhờ sự sắp xếp của người bạn thư ký nên ngay chiều hôm tôi đặt chân lên đất Tây Ban Nha, tôi đã được diện kiến tướng Franco quyền uy một thời, người mà giới sử học cho rằng nếu không có ông, Tây Ban Nha rất có thể đã trở thành một nước Cộng sản chư hầu của Liên Xô. Tướng Franco tiếp tôi tại phòng làm việc của ông, một căn phòng đơn sơ với hai bức hình Đức vua và Hoàng hậu treo trên tường. Ông ân cần bắt tay tôi với nụ cười hồn hậu rồi kéo ghế mời tôi ngồi:

- Cảm ơn ông đã tới thăm tôi. Dạo này tôi không được khỏe nhưng sẽ cố gắng trả lời các câu hỏi của ông.

- Thưa ông, nhiều độc giả của tờ báo chúng tôi có một thắc mắc là nguyên do gì đã khiến Tây Ban Nha đứng bên lề Thế chiến II.

- Nguyên nhân gì ư? Vị tướng đáp ngay. Khi cuộc Đại chiến bùng nổ năm 1939 thì đó cũng là lúc đất nước chúng tôi vừa thoát ra cuộc Nội chiến vô cùng đẫm máu. Thành phố, làng mạc ... tan hoang. Cả Tây Ban Nha chỉ còn là đống gạch vụn. Nhiệm vụ của chúng tôi lúc đó là phải xây dựng lại đất nước từ đống tro tàn của chiến tranh.

- Ông nghĩ sao khi không ít kẻ gọi ông là nhà độc tài?

Tôi nhắp một hớp cà phê mà người phục vụ vừa mang ra và đắn đo hỏi Franco. Ông lắc đầu, cười nhạt:

- Chỉ có bọn xuẩn ngốc, quân vô lại mới gọi tôi như thế. Nên nhớ rằng sau khi Nội chiến kết thúc, Tây Ban Nha chìm trong khủng hoảng. Nền kinh tế quốc dân thì đình đốn, mọi thứ đều thiếu hụt trầm trọng, lòng dân hoang mang. Trong khi đó phe bại trận là bọn Cộng Hòa vẫn lăm le lật ngược thế cờ. Nếu chính quyền của tôi không điều hành đất nước bằng cánh tay thép thì Tây Ban Nha sẽ đi về đâu.

Franco nói bằng giọng sang sảng. Giọng của ông đượm vẻ kiêu hãnh. Tôi uống cạn ly cà phê rồi tiếp tục đặt câu hỏi với ông:

- Lại có ý kiến cho rằng Tây Ban Nha không tham chiến là do có sự lôi kéo của phe Đồng minh. Bởi lẽ vị trí địa lý đặc biệt của Tây Ban Nha với eo biển Gibraltar khiến phe Đồng minh phải lo lắng. Nếu Tây Ban Nha theo phe Đức, Ý là các nước đã giúp phe Quốc Gia chiến thắng trong Nội chiến, thì nó sẽ khống chế được Gibraltar, cắt đứt đường hàng hải giữa Địa Trung Hải và Đại Tây Dương. Nếu tôi không lầm thì Tây Ban Nha đã nhận được nhiều viện trợ từ phe Đồng minh.

- Đúng vậy. Franco gật đầu. Đúng là sau Nội chiến chúng tôi đã nhận được nhiều trợ giúp về tài chính lẫn lương thực, thuốc men... từ các nước Anh, Mỹ... Nhưng đó là vì Tây Ban Nha chưa bao giờ xem những nước này là kẻ thù. Chưa bao giờ. Chúng tôi chỉ xem bọn Cộng sản là kẻ thù mà thôi. Nên nhớ là Đức, Ý cũng viện trợ cho chúng tôi nhiều không kém, nếu không nói là còn nhiều hơn. Hitler còn hứa hẹn với tôi rằng nếu Tây Ban Nha tham chiến bên cạnh phe Trục thì sẽ được chia phần.

Nói tôi đây, Franco dừng lại vài phút, mắt nhìn vào hình Đức vua với vẻ trầm tư. Rồi ông lại tiếp, ánh mắt sáng ngời:

- Quan điểm trước sau như một của chúng tôi là nếu có đánh thì chỉ đánh Liên Xô. Bất kỳ chiến tranh nào xảy ra giữa các nước phương Tây đều là sai lầm, chỉ có lợi cho Liên Xô mà thôi. Theo tôi, Hitler đã sai lầm khi đánh nhau cùng lúc với Liên Xô lẫn Anh, Mỹ... Nhẽ ra ông ta phải dốc toàn lực nhắm vào kẻ thù chung là Liên Xô. Sai lầm khủng khiếp của Hitler đã khiến nước Đức phải trả giá quá đắt. Tây Ban Nha không thù oán ai. Tây Ban Nha sẵn sàng chìa bàn tay thân thiện với mọi quốc gia, trừ Liên Xô.

- Ngài có ý kiến thế nào về việc năm 1941 khi Đức tấn công Liên Xô, Tây Ban Nha đã ủng hộ hành động quân sự này của Đức bằng cách gửi một đội quân tình nguyện mười mấy ngàn người sang chiến đấu cùng với Đức.

- Đó là chúng tôi muốn trả ơn nước Đức đã giúp đỡ chúng tôi trong Nội chiến. Đó hoàn toàn không phải là Tây Ban Nha tham chiến cùng với phe Trục. Chúng tôi đánh Liên Xô chứ không đánh Anh, Pháp, Mỹ ... Cần nhấn mạnh một điều rằng kẻ thù duy nhất của chúng tôi là Liên Xô và chỉ Liên Xô mà thôi.

Tướng Franco chợt ôm ngực ho sù sụ. Người bạn thư ký của tôi bước vào, ra hiệu cho tôi hiểu cuộc phỏng vấn có thể kết thúc ở đây. Tôi đứng dậy cáo từ và cảm ơn vị tướng vĩ đại của nhân dân Tây Ban Nha. Ông vỗ nhẹ vai tôi rồi tiễn tôi ra cửa:

- Hy vọng cuộc nói chuyện vừa rồi sẽ làm ông thỏa mãn.

Sau cuộc phỏng vấn, tâm trí tôi lúc nào cũng nghĩ tới Franco. Thật là một vị tướng sâu sắc và bình dị. Cuộc gặp gỡ tuyệt vời hôm ấy mãi mãi là một kỷ niệm lớn trong đời tôi. Giọng nói ấm áp của ông, ánh mắt sáng ngời của ông toát ra một vẻ đầy cao cả.Thực là bậc vĩ nhân. Sau này, khi hay tin ông qua đời, lòng tôi trào dâng một nỗi buồn khôn tả. Tôi đã mất đi một người thân yêu.  

Tôi chưa bao giờ nghĩ Franco là một nhà độc tài.
Trần Thế Kỷ