Miền đất bằng từ Wyoming đến S. Dakota như bỗng mọc lên một dãy núi, đỉnh cao nhất đến 2 km. Trùng điệp cây rừng, dáng núi in đậm vào chân trời, người thổ dân Lakota (Sioux) gọi là Paha Sapa – Black Hills. Những ngọn núi đen được xem là già nhất thế giới. Ở đó là ngàn năm trước thổ dân Bắc Mỹ đã đặt chân cùng hàng triệu con bò rừng. Ở đó là huyền thoại đất mẹ ngàn năm gió lộng giao hoan với trời xanh là cha, sanh ra các vì sao lấp lánh hằng đêm. Các vì sao đó là tổ tiên của thổ dân.

Dãy núi và bầu trời linh thiêng ấy tồn tại từ bao niên kỷ và sẽ là của thổ dân vĩnh viễn. Ở đó từ xưa đã có lễ hội Sun Dance. Thổ dân xâu dây vào da ngực, cột vào cây gỗ gòn. Họ đứng giữa trời cầu nguyện, máu nhỏ giọt thấm vào đất, cây vươn cành nhánh và hoa gòn trắng như tơ tung bay khắp trời.

Ðó là thánh địa người Lakota.

Khi các đoàn thám hiểm của Lewis và Clark đi khám phá nước Mỹ ở miền đất mới mua được từ người Pháp, họ phải tránh nơi này. Chỉ đến năm 1823, Jedediah Smith, một người rừng cùng 15 tay buôn khác đã đi ngang qua đấy. Thế nhưng quân đội và chính quyền Mỹ đã tìm cách hạn chế những xung đột có thể xảy ra. Vì thế năm 1868 Thỏa ước ở Ðồn Laramie đã dành Black Hills là khu tự trị vĩnh viễn cho người Lakota, thuốc men, áo quần và tiền bạc được cung cấp cho thổ dân, người da trắng không được vào nơi ấy. Bù lại người da đỏ ngừng các hoạt động đánh phá các trang trại, đường hỏa xa của người Mỹ. Vài đồn lính được lập nên quanh vùng. Tuy vậy nhiều người Mỹ trắng và thợ mỏ đã lén vào tìm kiếm và bẫy thú. Người da đỏ đánh đuổi, phá trang trại của dân định cư và lui về rừng núi. Thế là các cuộc va chạm gia tăng khi tin đồn miền đất có vàng. Viện cớ người da đỏ tấn công và thỏa ước bị vi phạm, Trung tá George Custer đã dẫn kỵ binh tiến vào Black Hills để lập đồn trại. Cùng với đoàn là các nhà địa chất và thợ đào mỏ. Vàng được tìm thấy ngày 30 tháng 6, 1874. Chính quyền cố che đậy tin tức và thỏa ước bị vi phạm. Quốc hội ngăn cản nhưng hàng ngàn người đã đổ xô về S. Dakota nhất là từ khi chính phủ ban hành đạo luật đất ngụ cư năm 1862 ở Miền Tây sông Missouri. Mùa đông 1874 và 1875 quân đội đã tuần tra quanh núi để ngăn chặn, thế nhưng người tìm vàng đến ngày càng đông. Vài tù trưởng được mời đến Washington D.C. để thương thảo nhằm tránh chiến tranh. Chính quyền Mỹ khuyến khích mua lại vùng đất khi mà nguồn thú buffalo ngày càng bị tiêu diệt và thổ dân có nguy cơ chết đói. Người da đỏ cương quyết từ chối.

Cuộc chiến giữa người da đỏ và Mỹ trắng kéo dài suốt năm. Nổi tiếng là trận Little Bighorn ngày 24 tháng 6, 1876. Trước đó thủ lĩnh Bò Ngồi đã nằm mơ thấy người da trắng sẽ như châu chấu rơi vào lều của thổ dân. Thế là các tù trưởng gan dạ hung hãn khác như Crazy Horse (Ngựa Ðiên) của Sioux liên kết với Cheyenne và Arapaho với hơn 2 ngàn chiến binh đã đánh tan tiểu đoàn 7 kỵ binh của Custer. Hơn 300 lính Mỹ chết trong khi chỉ có 60 thổ dân thiệt mạng. Vài trận chiến khác xảy ra, quân đội Mỹ gia tăng trấn áp lùa ép các thổ dân vào khu tự trị, các tù trưởng bị canh chừng, Bò Ngồi bị giết cùng các thủ lãnh khác.

Thời gian ấy hẻm núi hẹp phía bắc được tìm thấy nhiều vàng. Chung quanh có nhiều cây cổ thụ già mục, người Mỹ gọi là Deadwood. 10 ngàn người Mỹ nhanh chóng định cư sau khi lập nên một thỏa ước khác vào năm 1877 giành chủ quyền khai thác vàng, mặc cho sự phản đối của thổ dân. Lều trại của thợ mỏ được dựng lên san sát, Deadwood và vài phố được hình thành qua đêm. Deadwood trở nên thành phố sầm uất nhất miền Tây. Những thỏi vàng giá 20 đô một ounce liên tục được đào lên từ thánh địa, kéo theo sự gia tăng của tội phạm, các sòng bài, các nhà chứa và các tay súng cao bồi. Các lều vải bạt được thay thế bằng nhà gỗ và gạch. Cảnh sát trưởng được đưa đến. Ðường tàu lửa nối liền với thuyền bè trên sông. Không lâu sau thì dân số S. Dakota đông đúc để trở thành tiểu bang thứ 40 của Hoa Kỳ vào tháng 11, 1889.

Wild Bill Hickok là một tay súng huyền thoại khi đến Deadwood. 17 tuổi đã trở thành tay lái stagecoach thành thạo và gan dạ. Một lần xe bị gãy trục, Bill gác đêm trong bụi rậm canh chừng cho hành khách ở trong xe được an toàn. Một lần khác, khách soi đèn dầu tìm thấy Bill mình đầy máu me, tay cầm con dao ngắn, bên cạnh con gấu xám. Sau đó Bill cưỡi ngựa đưa thư, diệt cướp rồi tham gia quân đội, trở thành bạn của Trung tá Custer qua sòng bài. Lắm lần say sưa và chạm súng với kỵ binh, Bill bị đuổi khỏi quân đội. Trở về Kansas, Bill làm cảnh sát trưởng và quen với John Hardin, một sát thủ không run tay ở miền Tây. Một đêm bị ồn vì tiếng ngáy to ở phòng khách sạn kế bên, Hardin rút súng bắn xuyên qua tường 2 phát, biết rằng sẽ bị truy bắt, Hardin trốn thoát. Trong khi ấy Bill mải mê đánh bài cùng gái trong saloon. Bị sa thải, Bill đến Deadwood, ở sòng bài thường xuyên và lắm kẻ thù thua bạc. Ngày 2 tháng 8, 1876 Bill đến saloon, tìm 1 bàn lưng dựa sát tường để đề phòng như thói quen; hết chỗ, Bill đành ngồi quay lưng ra cửa. Jack McCall tiến đến sau lưng và bắn 1 phát vào đầu, Bill ngã xuống bàn tay còn cầm 2 con bài ách và 2 con 8. Jack McCall là kẻ vô danh thua bạc giết Hickok vì muốn nổi tiếng!

Calamity Jane cũng là một phụ nữ nổi tiếng trong thời gian ấy. Trước khi đến Deadwood, Jane đã từng làm y tá, giặt áo quần, rửa chén, nấu ăn, hầu bàn và ngay cả làm điếm. Cô cao to, mặc áo quần đàn ông, uống rượu như nước lã, bắn súng nhanh như chớp và cưỡi ngựa như cao bồi, tham gia làm hướng đạo viên cho quân của Custer. Năm 1873 ở Wyoming khi cùng toán quân của Ðại úy Egan trở về doanh trại sau khi tuần tiễu thì bị da đỏ phục kích. Ðang phóng ngựa nhanh tránh các mũi tên thì nghe Egan trúng tên, Jane vội quày ngựa, nhấc Egan lên yên chạy thoát, cứu mạng Egan và được nổi tiếng từ đó. Khi đến Deadwood cô làm đưa thư gan dạ vượt qua các vùng núi rừng đầy hiểm nguy. Một lần khu mỏ bị dịch đậu mùa, Jane đã tận tình chăm sóc các bệnh nhân. Lần khác khi cưỡi ngựa dọc theo triền núi, một xe stagecoach bị da đỏ rượt đuổi, tài xế bị trúng tên, Jane phóng theo và cầm cương đưa đoàn xe về nơi an toàn. Ở Deadwood, Jane gặp Bill, trai tứ chiếng gặp gái giang hồ làm dậy sóng bên những ly rượu và khói súng. Tên của Jane lên báo chí và được mời làm cao bồi trình diễn trong show Buffalo Bill’s Wild West. Jane nghiện rượu và chết trong nhà thổ nghèo nàn ở S. Dakota năm 1903, nguyện ước được chôn cạnh Bill.

Năm 1927 chân dung 4 vị Tổng thống Mỹ được khắc vào sườn núi Rushmore, mất 14 năm để tạc, giữa thời kỳ nước Mỹ lâm vào cuộc Ðại khủng hoảng, và công trình được hoàn thành hơn tháng trước khi Nhật tấn công Trân Châu Cảng. George Washington cho nền độc lập, Thomas Jefferson cho lập hiến, Abraham Lincoln cho nhân quyền và Theodore Roosevelt cho cường quốc. Ðến năm 1948 thủ lãnh Lakota Gấu Ðứng đã vận động khởi công xây dựng tượng đài Crazy Horse cách đó vài dặm vào sườn núi Black Hills. Khi hoàn thành tượng Crazy Horse sẽ cao hơn Kim Tự Tháp ở Ai Cập, Tháp Eiffel của Pháp và cao hơn tượng đài Rushmore.

Các thổ dân cương quyết giành lại đất và kiện chính phủ. Mãi đến ngày 23 tháng 7, 1980 Tòa án tối cao phán quyết chính quyền liên bang đã vi phạm Thỏa ước ở Ðồn Laramie 1868, đề xuất bồi thường thiệt hại cùng tiền lãi 1.3 tỉ đô la (giá trị vào năm 2015) nhưng người Lakota từ chối nhận tiền. Họ kiện lên Liên Hiệp Quốc (UN). Năm 2012 UN cử điều tra độc lập phối hợp với Ủy ban phụ trách người da đỏ của chính quyền Obama, đề nghị trả lại thánh địa cho người Lakota. Sự việc vẫn còn kéo dài cho đến nay.

Cuộc đấu tranh giành lại thánh địa của thổ dân vẫn còn tiếp tục, cũng như tượng đài Crazy Horse đang còn xây cất. Câu chuyện về Deadwood được đưa lên màn ảnh HBO thấm đẫm ly kỳ một thời lập quốc. Và tượng đài các vị anh hùng của Mỹ cùng người da đỏ vẫn hiện diện trên Black Hills, tồn tại song hành trong một đất nước dân chủ tối ưu đầy huyền thoại.

SB