Tổng thống Mỹ Donald Trump nổi tiếng với kế hoạch xây dựng một bức tường biên giới để ngăn chặn những người di cư bất hợp pháp tràn vào đất nước. Nhưng có một bức tường khác của ông cũng đang tiến triển nhanh chóng, đó là “Vạn lý Trường thành chống Trung”.
Việc Canada bắt giữ Giám đốc tài chính của Huawei Technologies Co. thay mặt cho Hoa Kỳ được xem là một bước tiến mới nhất của ông Trump trong việc dựng lên Vạn lý Trường thành để giảm vai trò và ảnh hưởng của Trung Quốc tại Bắc Mỹ.
Đây là một bước đi nhanh chóng, kịch tính và thâm sâu, theo Strait Times. Ở nhiều cấp độ, việc bắt giữ gửi thông điệp mạnh mẽ rằng ông chủ Nhà Trắng muốn Trung Quốc phải ra khỏi xứ cờ hoa và sân sau của Mỹ. Việc bắt giữ bà Mạnh Vãn Châu (Meng Wanzhou) diễn ra ngay sau khi ký Hiệp định Mỹ-Mexico-Canada (USMCA) – một thỏa thuận “không Trung Quốc” để thay thế Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ (NAFTA).
Theo Bloomberg News, bà Mạnh – con gái của người sáng lập Huawei – có khả năng bị bắt vì vi phạm lệnh trừng phạt thương mại của Mỹ đối với Iran. Bà đã bị giam giữ tại sân bay Vancouver, và hiện đang chờ dẫn độ để đối mặt với cáo buộc ở Hoa Kỳ.
Bà Mạnh Vãn Châu tham dự một diễn đàn đầu tư của VTB Capital tại Moscow, Nga vào ngày 2/10/2014. (Ảnh: Reuters)Vụ bắt giữ vào ngày 1/12 của bà Mạnh, 46 tuổi, cũng là Phó Chủ tịch Huawei, đã đặt dấu chấm hỏi lên cuộc “ngừng bắn” thương mại ngắn ngủi mà ông Trump và người đồng cấp Trung Quốc Tập Cận Bình đã đồng ý tại hội nghị thượng đỉnh G20 Argentina trong cùng ngày.
Vụ bắt giữ mà truyền thông Trung Quốc gọi là “bắt cóc”, đã phá vỡ tâm thái hòa giải được tạo ra tại bữa ăn tối giữa Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Công nghệ cao ngay lập tức được đẩy lên hàng đầu trong các cuộc đàm phán thương mại kéo dài 90 ngày.
Trong một sự phát triển chắc chắn để chọc giận người Trung Quốc, Cố vấn an ninh quốc gia của Trump John Bolton nói với Đài phát thanh National Public (NPR) hôm 6/12 rằng ông “biết trước” vụ bắt giữ đang xảy ra.
Trái tim của ‘Made in China’
Đối với Bắc Kinh, vụ bắt giữ như một lời nhắc nhở khó chịu về các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ chống lại ZTE vào tháng Tư. Nhà sản xuất thiết bị viễn thông Trung Quốc đã bị cấm làm ăn với các nhà cung cấp Mỹ, chặn quyền truy cập vào chip và các thành phần quan trọng khác và đưa nó đến bờ vực phá sản. Tình hình đã được giải quyết vào tháng 7 sau một cuộc điện thoại trực tiếp giữa ông Tập và ông Trump – cộng với một khoản tiền phạt khổng lồ.
Hậu quả của lệnh cấm tương tự đối với Huawei có thể sẽ nghiêm trọng hơn nhiều, vì công ty là doanh nghiệp tư nhân lớn nhất của Trung Quốc tính theo doanh thu (gấp 5 lần ZTE), và là nhà xuất khẩu lớn nhất ở đại lục.
Huawei đã dẫn đầu thế giới về các ứng dụng bằng sáng chế quốc tế vào năm ngoái, theo Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới. Đây là nhà sản xuất điện thoại thông minh lớn thứ hai thế giới, sau Samsung Electronics, gần đây đã vượt qua Apple. Và nó là nhà lãnh đạo toàn cầu trong các trạm không dây, trên cả Ericsson và Nokia.
Dường như Huawei đang trở thành tâm điểm của thế giới sau khi thông tin Giám đốc Tài chính bà Mạnh Vãn Châu bị bắt giam tại Vancouver, Cannada. (Ảnh: Zhongyangshe)Việc người sáng lập Huawei Ren Zhengfei từng phục vụ trong Quân đội Giải phóng Nhân dân là một mối quan tâm ở nhiều quốc gia. Ông Ren được cho là đã xử lý công nghệ truyền thông trong quân đội trước khi ra ngoài thành lập công ty vào năm 1987.
Mạnh Vãn Châu đã trở thành CFO của Huawei từ năm 2011. Bà là một nhân vật nổi tiếng trong công ty, được xem là người kế thừa tương lai của ông Ren.
Dù thuế quan là trọng tâm của cuộc chiến thương mại, một số quan chức Nhà Trắng nhấn mạnh các lệnh cấm vận thương mại, như lệnh cấm mua lại các thiết bị, sẽ là một lựa chọn thậm chí hiệu quả hơn.
Huawei có một vai trò quan trọng trong sáng kiến hiện đại hóa công nghiệp “Made in China 2025”, mà Đại diện thương mại Hoa Kỳ Robert Lighthizer tìm cách loại bỏ khi hai nước tranh giành ưu thế công nghệ.
Công ty là trung tâm cho những nỗ lực của Trung Quốc để thực hiện dịch vụ không dây thế hệ thứ năm. 5G sẽ rất quan trọng đối với các lĩnh vực mới nổi như trí tuệ nhân tạo và công nghệ xe tự lái, và Washington coi kế hoạch của Bắc Kinh về công nghệ là mối đe dọa, do các ứng dụng quân sự tiềm năng.
Những bước đi quyết liệt
Một ủy ban cố vấn lưỡng đảng ở Nghị viện Mỹ đã cảnh báo vào tháng trước rằng nếu Trung Quốc đóng vai trò hàng đầu trong việc thiết lập các tiêu chuẩn không dây quốc tế, Bắc Kinh sẽ có thể thu thập dữ liệu của Mỹ dễ dàng hơn nhiều. Nếu để mặc cho Huawei tự tung tự tác, nó sẽ củng cố chiến lược quân sự của Trung Quốc và mở ra cánh cửa cho các cuộc tấn công mạng.
Nhà Trắng và Đồi Capitol đã thực hiện các bước để ngăn chặn 5 công ty công nghệ cao của Trung Quốc cung cấp thiết bị liên lạc và camera giám sát cho các thực thể chính phủ Hoa Kỳ.
Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng tài khóa 2019 siết chặt không chỉ Huawei và ZTE, mà cả các nhà bán sản phẩm giám sát của Trung Quốc như Hangzhou Hikvision Digital Technology, Dahua Technology và Hytera Communications.
Đạo luật này cấm các thực thể chính phủ Hoa Kỳ – chính phủ liên bang, quân đội, các tổ chức hành chính độc lập và các doanh nghiệp thuộc sở hữu của chính phủ – mua sắm sản phẩm từ 5 công ty, bao gồm máy chủ, máy tính cá nhân và điện thoại thông minh hoặc các sản phẩm có chứa các thành phần do các công ty này sản xuất, ngay cả khi các sản phẩm hoàn thành được sản xuất bởi công ty khác.
Thiết bị liên lạc được sản xuất bởi các công ty khác ngoài 5 công ty trên nhưng thuộc sở hữu hoặc liên quan đến chính phủ Trung Quốc cũng sẽ bị cấm. Tên của các công ty vẫn chưa được công bố.
Washington sẽ có một bước thứ hai: Cấm các công ty toàn cầu làm ăn với các cơ quan chính phủ Hoa Kỳ nếu họ sử dụng sản phẩm của 5 công ty trong văn phòng của họ. Chính sách này sẽ bắt đầu vào ngày 13/8/2020 và áp dụng bất kể sản phẩm và dịch vụ có được liên kết với thiết bị hay không.
Biện pháp thứ hai có ý nghĩa lớn hơn đối với các công ty, do sự phổ biến của thiết bị truyền thông do Trung Quốc sản xuất tại các cơ quan chính phủ Mỹ và các đối tác kinh doanh của họ trên khắp thế giới. Nếu các công ty sử dụng thiết bị của 5 nhà sản xuất muốn tiếp tục giao dịch với Hoa Kỳ, họ sẽ phải ngừng sử dụng chúng hoàn toàn và báo cáo cho Washington.
Các công ty lớn của Nhật Bản đã tiến hành các cuộc điều tra nội bộ để xác định có bao nhiêu sản phẩm do Huawei và ZTE sản xuất trong văn phòng của họ, và họ phải chuyển bao nhiêu phòng khỏi Trung Quốc để “làm sạch” chuỗi cung ứng của họ.
Huawei có mối quan hệ kinh doanh sâu sắc với các công ty Mỹ. Nhập khẩu chất bán dẫn của nó gấp khoảng sáu lần so với ZTE, bao gồm 1,8 tỷ đô la từ Qualcomm và 700 triệu đô la từ Intel. Nếu chính quyền Trump áp đặt lệnh cấm theo kiểu ZTE đối với Huawei, các công ty Mỹ cũng sẽ phải hứng chịu.
Trung Quốc mua khoảng 70% chất bán dẫn từ các thị trường như Hoa Kỳ và Đài Loan. Nếu Huawei bị cắt khỏi các nhà cung cấp phụ tùng chính ở nước ngoài, họ có thể buộc phải ngừng sản xuất, mang lại một đòn chí mạng cho công ty.
Hệ thống theo dõi khổng lồ
Các nghị sỹ Mỹ và nhiều tờ báo của nước này từ lâu phản ánh việc Trung Quốc lợi dụng các thiết bị công nghệ cao của các nhà sản xuất trong nước và nước ngoài để tiến hành theo dõi, giám sát người dân.
Và nay, Washington cũng lo ngại Bắc Kinh sẽ “xuất khẩu” hoạt động theo dõi này qua thiết bị của các công ty công nghệ cao trong nước như Huawei, ZTE và những công ty khác.
Trong một bức thư gửi Bộ trưởng Thương mại Wilbur Ross hồi tháng 5, Thượng nghị sỹ Marco Rubio và Hạ nghị sỹ Chris Smith đã đề nghị Bộ Thương mại “theo dõi việc bán thiết bị và công nghệ của các công ty Mỹ có thể được cảnh sát Trung Quốc và các cơ quan an ninh khác sử dụng để giám sát và giam giữ các cá nhân”.
Thượng nghị sỹ Hoa Kỳ Marco Rubio, một người có quan điểm cứng rắn với Trung Quốc về Biển Đông và nhân quyền (Ảnh: Getty)WSJ cho biết trong một năm qua hãng tin này nhận thấy chính quyền Trung Quốc ngày càng mở rộng việc áp dụng công nghệ cao để giám sát người dân. Trên khắp Trung Quốc, cảnh sát đang khai thác các công cụ như công nghệ nhận dạng khuôn mặt, nhận dạng giọng nói và kỹ thuật thu thập sinh trắc học để theo dõi hơn 1,4 tỷ công dân của đất nước này.
Các phương tiện truyền thông Trung Quốc cũng đưa tin, hệ thống tàu điện ngầm Bắc Kinh dự định lắp đặt camera nhận diện khuôn mặt và máy quét bàn tay trong năm nay, để cho các cơ quan chức năng dễ dàng giám sát người dân.
Gần đây, Thời báo Los Angeles báo cáo Bắc Kinh đã sử dụng phần mềm thông minh nhân tạo mới nhất trong các camera giám sát nhận diện khuôn mặt, lắp đặt trong các khuôn viên trường học, để theo dõi hành vi của học sinh, ghi lại nét mặt của học sinh và phân thành bảy loại: tức giận, sợ hãi, chán ghét, bất ngờ, hạnh phúc, đau khổ và trung lập.
Theo tờ South China Morning Post, chính quyền Trung Quốc đã triển khai máy bay không người lái ở hơn 30 cơ quan quân sự và chính phủ tại ít nhất 5 tỉnh ở Tân Cương trong những năm gần đây để giám sát Tân Cương.
Hai nghị sỹ Rubio và Smith cho biết họ đặc biệt quan ngại về việc giới chức Trung Quốc sử dụng công nghệ của Mỹ để kiểm soát tỉnh Tân Cương, nơi cảnh sát đã triển khai một trong những chương trình giám sát nhà nước rộng lớn nhất từng được xây dựng.
Việc bắt giữ bà Mạnh Vãn Châu vì vậy không chỉ là cú đánh vào chính sách “Made in China 2025” của Bắc Kinh, mà còn là một động thái, dù vô tình hay hữu ý, nhắm tới những vi phạm nhân quyền đang tiếp diễn ở Trung Quốc.
Trung Dung
Mai Phiet chuyen
