Trong tư cách là Chủ tịch luân phiên của ASEAN, Philippines bày tỏ hy vọng một Bộ quy tắc về ứng xử của các bên trên Biển Đông, gọi tắt là COC, sẽ đạt được trong năm nay giúp làm giảm căng thẳng và tránh xung đột trong khu vực. Tuy nhiên có những lo ngại cho rằng nếu COC thành hình, Việt Nam có thể mất rất nhiều.

Tạp chí Forbes của Mỹ hôm 27/4/2017 nhận định: “Việt Nam sẽ là nước bị mất nhiều nhất nếu một Bộ quy tắc về ứng xử của các bên trên biển Đông (COC) được thành hình vì tranh chấp Hoàng Sa giữa Việt Nam và Trung Quốc”.

Hoàng Sa không được bao gồm trong COC

Theo Forbes, Việt Nam chắc chắn muốn COC phải bao gồm cả Hoàng Sa nhưng điều này sẽ khó được Trung Quốc chấp nhận vì Trung Quốc hiện đã kiểm soát toàn bộ 130 thực thể thuộc quần đảo này kể từ sau cuộc hải chiến với quân đội miền Nam Việt Nam năm 1974.

Thạc sĩ luật Hoàng Việt, thành viên quỹ nghiên cứu biển Đông của Việt Nam, nhận định một trong những lý do khiến COC dậm chân trong nhiều năm mà không đạt được bước tiến nào cũng chính vì vấn đề Hoàng Sa của Việt Nam.

“Chắc chắn nó là một thách thức. COC có liên quan đến Hoàng Sa nên một trong những lý do mà COC dậm chân cũng là vì nó có liên quan đến Hoàng Sa. Các nước ASEAN đưa ra COC là toàn bộ biển Đông còn Trung Quốc thì cho rằng Hoàng Sa là một phần lãnh thổ của Trung Quốc và không có gì phải đàm phán cả, chỉ có thể đưa ra COC cho vùng Trường Sa thôi”.

Theo bài báo của Forbes, rất khó có khả năng Trung Quốc chấp nhận cho tàu thuyền Việt Nam hay bất cứ nước nào khác được đi gần Hoàng Sa, và điều này có nghĩa là Trung Quốc sẽ phản đối một COC cho phép các nước khác được tiếp cận tới các thực thể thuộc quần đảo này.

Chắc chắn nó là một thách thức. Các nước ASEAN đưa ra COC là toàn bộ biển Đông còn Trung Quốc thì cho rằng Hoàng Sa là một phần lãnh thổ của Trung Quốc.
Thạc sĩ Hoàng Việt

Trong những năm qua, nhiều tàu cá của ngư dân Việt Nam đánh bắt hải sản ở gần khu vực quần đảo Hoàng Sa vốn là ngư trường truyền thống của họ từ nhiều đời nay thường bị các tàu chấp pháp của Trung Quốc đuổi bắt. Có những tàu cá của ngư dân Quảng Ngãi bị Trung Quốc bắt giữ, tịch thu tài sản và đòi tiền chuộc.

Thậm chí việc tàu thuyền ngư dân Việt Nam vào tránh bão ở Hoàng Sa cũng không được phía Trung Quốc chấp nhận.

Hiện Trung Quốc đòi chủ quyền trên khoảng 90% diện tích khu vực biển Đông với đường đứt khúc 9 đoạn hay còn được gọi là đường lưỡi bò đi qua phần lớn khu vực mà những nước khác cũng đòi chủ quyền.

Bản đồ hình lưỡi bò do TQ tự công bố nhằm chiếm trọn biền Đông. AFP photo

Ngoài Hoàng Sa, Trung Quốc cũng có tranh chấp chủ quyền tại Trường Sa với các nước Việt Nam, Malaysia, Philippines, Brunei và Đài Loan.

Theo giáo sư Carl Thayer thuộc học viện Quốc phòng Úc, không một ai có thể lấy lại được Hoàng Sa từ Trung Quốc và hy vọng lớn nhất mà Việt Nam có được đối với quần đảo này là ra tòa quốc tế.

Cũng bởi những khó khăn liên quan đến quần đảo Hoàng Sa mà một số học giả nước ngoài như Mark Valencia trong cuốn ‘Chia Sẻ Nguồn Tài Nguyên Ở Biển Đông’ cho rằng Việt Nam nên bỏ vấn đề Hoàng Sa sang một bên khi đàm phán với Trung Quốc và ASEAN. Thạc sĩ Hoàng Việt nhận định:

“Ở Hoàng Sa thì Việt Nam khó khăn hơn rất nhiều còn ở Trường Sa thì có nhiều nước liên đới, nên nhiều học giả phương Tây như Mark Valencia bảo là tốt nhất nếu Việt Nam nhìn thực tế không lấy lại được thì bỏ qua đi để nói vấn đề khác.

Nhưng cái đấy thì Việt Nam khác. Có thể các học giả đưa ra cái nhìn khác. Còn các nước Đông Nam Á vấn đề chủ quyền thiêng liêng lắm. Chính khách nào xem xét vấn đề đó thì cũng khó.”

Bỏ đường lưỡi bò mới có COC

Tiến sĩ Trần Công Trục, nguyên Trưởng ban Biên giới Chính phủ Việt Nam, không đồng ý với nhận định cho rằng Việt Nam sẽ mất Hoàng Sa nếu COC thành hình:

“Vấn đề ở đây là người ta đang bàn bạc chứ người ta không có nói là nếu Trung Quốc không đưa Hoàng Sa vào như vậy là Việt Nam thiệt thì tôi không nghĩ như vậy.

Ở đây không phải là ai thắng ai thua mà nếu tất cả những nội dung đó được bàn bạc đưa đến thỏa thuận các bên có thể chấp nhận được thì có nghĩa là việc đó dẫn đến cái việc là không thể như một phán quyết để phán bên thắng bên thua.

Đây là một văn bản pháp luật các bên có thể chấp nhận được và nó không thể nói có bên thắng bên thua, mà tất cả đều thắng vì nó là cơ sở pháp lý để người ta có thể điều chỉnh tất cả các hoạt động trong khu vực biển Đông và đặc biệt những tranh chấp có thể xảy ra.”

Nếu vẫn giữ yêu sách đường lưỡi bò vô lý thì chắc chắn các nước trong khu vực không bao giờ có thể chấp nhận được.
TS Trần Công Trục

Tuy nhiên ông nhìn nhận COC sẽ rất khó thành hình một khi Trung Quốc vẫn kiên quyết giữ đường lưỡi bò mà họ vẽ ra trên biển Đông, trừ khi tất cả các nước chấp nhận bỏ những tranh chấp về chủ quyền sang một bên:

“Nếu vẫn giữ yêu sách đường lưỡi bò vô lý thì chắc chắn các nước trong khu vực không bao giờ có thể chấp nhận được bởi vì nếu chấp nhận điều đó có nghĩa là họ từ bỏ các quyền và lợi ích chính đáng của mình mà theo công ước quốc tế về luật biển đã quy định đối với vùng biển và thềm lục địa mà họ có quyền…

Nếu Trung Quốc từ bỏ đường lưỡi bò thì có thể dễ dàng cho chuyện bàn đến. Đó là phương án thứ nhất.

Nếu các bên vẫn giữ yêu sách của mình thì người ta phải tìm một giải pháp khác là tạm thời gác tất cả những yếu sách tranh chấp chủ quyền sang một bên chỉ giải quyết những vấn đề mang tính kỹ thuật thôi như vấn đề đánh cá, vấn đề giao thông vận tải hàng không hàng hải và các tranh chấp dân sự và hình sự xảy ra trong khu vực này.

Tôi nghĩ người ta có thể tính đến bộ luật biển đó có thể xử lý được các hoạt động xảy ra trên khu vực biển Đông.”

Nhưng việc bỏ những tranh chấp về chủ quyền sang một bên là một vấn đề rất khó khăn với nhiều nước. Nó liên quan đến việc khai thác tài nguyên như dầu khí và hải sản.

Hồi năm 2015, căng thẳng giữa Việt Nam và Trung Quốc đã lên cao khi Trung Quốc đưa giàn khoan dầu 981 vào gần khu vực Hoàng Sa.

Trung Quốc hiện cũng đang cân nhắc dự định chỉnh sửa luật an toàn giao thông hàng hải năm 1984 cho phép Bắc Kinh hạn chế hoạt động của tàu nước ngoài trong các vùng lãnh hải của mình.

Tờ Hoàn cầu thời báo của Trung Quốc hồi tháng 2 viết rằng dự thảo luật mới của Trung Quốc cho phép chính quyền ngăn cản tàu nước ngoài vào lãnh hải Trung Quốc nếu họ cảm thấy tàu đó có khả năng gây nguy hiểm tới giao thông và trật tự.

Tôi nghĩ tất cả mọi câu chuyện ở đây phụ thuộc vào lập trường và yêu sách của Trung Quốc.
TS Trần Công Trục

Theo Tiến sĩ Trần Công Trục, ngay cả nếu COC có thành hình thì câu hỏi liệu ngư dân Việt Nam có thể vào đánh bắt cá ở ngư trường truyền thống ngoài Hoàng Sa hay không cũng phụ thuộc vào thiện chí của Trung Quốc:

“Vấn đề ra Hoàng Sa đánh cá là quyền của ngư dân Việt Nam vì họ có chủ quyền lâu đời theo quan điểm của Việt Nam. Cái đó người ta vẫn tiếp tục bình thường thôi.

Nếu COC bao gồm các vùng biển có liên quan thì người ta phải tuân thủ các quy định mà các bên đã thỏa thuận trong đó kể cả hoạt động nghề cá của ngư dân Việt Nam và ngư dân của các nước khác trong phạm vi mà người ta có thể xác định để điều chỉnh cho các hoạt động đó….

Tôi nghĩ tất cả mọi câu chuyện ở đây phụ thuộc vào lập trường và yêu sách của Trung Quốc.”

Thượng đỉnh ASEAN diễn ra tại Philippines từ ngày 26 đến 29 tháng 4 được cho là sẽ đề cập đến vấn đề tranh chấp ở biển Đông nhưng ở mức độ rất chừng mực.

Quyền Ngoại trưởng Philippines, Enrique Manalo, mới đây cho biết những thảo luận về vấn đề biển Đông sẽ không làm ảnh hưởng tới quan hệ giữa Philippines và Trung Quốc.

Hãng tin Reuters mới đây cho biết bản thảo tuyên bố chung của ASEAN dự định công bố vào ngày 29 tháng 4 sẽ không chỉ trích Trung Quốc về các hoạt động quân sự hóa khu vực biển Đông của nước này.