Tác giả: Hoàng Thanh Hằng

Cùng với quá trình toàn cầu hóa, sự liên kết kinh tế, chính trị, và những biểu hiện của thị trường trên quy mô toàn cầu, xã hội dân sự toàn cầu đã xuất hiện. Dấu hiệu của nó là sự xuất hiện ngày càng nhiều của các tổ chức phi chính phủ, các phong trào dân sự, các mạng lưới liên kết vì những mục đích khác nhau trên quy mô toàn cầu. Những tổ chức, nhóm và phong trào này hoạt động tích cực về chính trị, mang định hướng quốc tế với các mạng lưới quan hệ phát triển cao, có khả năng tập hợp các nguồn lực và sử dụng các công nghệ thông tin liên lạc hiện đại.

Bên cạnh đó, những dấu hiệu của việc xuất hiện một xã hội dân sự toàn cầu có thể thấy trong các hội nghị thế giới được Liên Hiệp Quốc tổ chức trong những thập kỷ qua, như Hội nghị về Sinh thái và Phát triển, Hội nghị Nhân quyền, Hội nghị Quốc tế về Dân số và Phát triển… Những hội nghị này có rất nhiều đại diện của các tổ chức phi chính phủ tham gia. Hơn nữa, các tổ chức phi chính phủ đã bắt đầu tổ chức các diễn đàn toàn cầu song song với các hội nghị chính thức của Liên Hiệp Quốc, nơi họ có thể thảo luận về các vấn đề chính sách đang gây tranh cãi và đề xuất các giải pháp.

Các thành viên của xã hội dân sự toàn cầu có vai trò ngày càng quan trọng thể hiện ở một số khía cạnh:

1. Các thành viên hình thành nên các cộng đồng chính trị và duy trì sự đoàn kết với nhau;
2. Nhiều tổ chức, phong trào thành viên hoạt động trên quy mô toàn cầu và không coi các đường biên giới quốc gia như những rào càn đối với các hoạt động chính trị hiệu quả;
3. Họ không coi các nhà nước là chủ thể hợp pháp duy nhất trên vũ đài chính trị thế giới;
4. Họ chủ yếu quan tâm tới các vấn đề chính trị vượt ra ngoài khuôn khổ các đường biên giới quốc gia;
5. Họ thúc đẩy các quy chuẩn đạo đức toàn cầu mà họ muốn các nhà nước chấp nhận và áp dụng.

Có thể nói ở cấp độ nhà nước, các thành viên trong xã hội dân sự là một trong những nhân tố giúp giải quyết những vấn đề chung, cung cấp những dịch vụ công cộng, là một hình thức tổ chức quan trọng của xã hội, bên cạnh nhà nước và thị trường. Trong hệ thống Westphalia, các nhà nước chủ quyền thực hiện quyền tối cao bên trong lãnh thổ của mình, đảm nhiệm vai trò cung cấp những dịch vụ cơ bản như an ninh, kinh tế, giáo dục, y tế cho công dân trong phạm vi quốc gia của mình. Tuy nhiên, với xu hướng liên kết ngày càng gia tăng, các vần đề truyền thống thuộc phạm vi quốc gia trước kia được đưa ra và giải quyết thông qua các mối liên kết đa quốc gia, các tổ chức phi chính phủ trong các chương trình mang tính toàn cầu. Các nhóm liên kết đa quốc gia đưa ra những điểm ưu tiên và thu hút sự quan tâm và nguồn lực quốc tế để thực hiện các mục tiêu ưu tiên đó. Các tổ chức phi chính phủ như Bác sĩ Không Biên giới (Médecins Sans Frontières), Ân xá Quốc tế (Amnesty International), Hòa bình Xanh (Greenpeace)… có khả năng ảnh hưởng tới các quyết định và xây dựng các chương trình nghị sự trước đây hoàn toàn do các chính phủ quyết định.

Một số nhà quan sát cho rằng xã hội dân sự toàn cầu là một phần của quá trình toàn cầu hóa và qua đó cung cấp những cách thức mới cho các cá nhân có thể thực hiện các hành động chính trị. Xã hội dân sự toàn cầu cùng các thành viên của mình cũng mang lại cho các nhóm thiểu số hoặc bên lề được cất lên tiếng nói của mình, giúp tạo ra những bản sắc chung, nâng cao mức độ nhận thức về các vấn đề toàn cầu và nuôi dưỡng những dạng thức mới của quản trị toàn cầu.

Nhiều người cũng cho rằng sự xuất hiện của các tổ chức phi chính phủ cũng như xã hội dân sự toàn cầu đang tác động ngày càng nhiều đến tình hình chính trị quốc tế và dần làm suy yếu các quyền lực truyền thống của nhà nước chủ quyền trong hệ thống Westphalia. Thế giới đương đại giờ đây cần phải tính đến ảnh hưởng ngày càng tăng của các tổ chức phi chính phủ, quan điểm rằng thế giới chỉ bao gồm các quốc gia chủ quyền thực hiện quyền tối cao bên trong biên giới của mình đã không còn hoàn toàn chính xác.

Nguồn: Đào Minh Hồng – Lê Hồng Hiệp (chủ biên), Sổ tay Thuật ngữ Quan hệ Quốc tế, (TPHCM: Khoa QHQT – Đại học KHXH&NV TPHCM, 2013).