Khoa Học Thực Nghiệm & Tâm Linh
Nguy cơ phá hoại sông Mekong
Chỉ đứng thứ hai sau con đập Tam Hợp / Three Gorges Dam lớn nhất thế giới trên Sông Dương Tử, Nọa Trát Độ / Nuozhadu là một con Khủng long trên Sông Mekong. Con đập được khởi công từ 2006, phải giải tỏa 24,000 cư dân ra khỏi khu xây đập.
1/ Biến đổi bản chất tự nhiên của con sông, và dòng sông sẽ không còn giữ được “nhịp đập / flood pulse” theo mùa, cũng là yếu tố sinh tử của Biển Hồ như trái tim của hệ sinh thái Sông Mekong và Đồng Bằng Sông Cửu Long.
9/ No More Dams on the Mekong.
David Roberts. New York Times Sept 3, 2014 http://www.nytimes.com/2014/09/04/opinion/no-more-dams-on-the-mekong.html?emc=eta1&_r=0
http://tuanvannguyen.blogspot.com.au/2014/09/nguy-co-pha-hoai-song-mekong.html
Lời giới thiệu: Xin trân trọng giới thiệu một bài viết mới của
tác giả Ngô Thế Vinh về sự huỷ hoại sông Mekong do những con đập từ thượng nguồn
của Tàu. Trong 20 năm qua, Bác sĩ Ngô Thế Vinh
dành rất nhiều thì giờ để khảo sát thực địa và văn bản để tìm hiểu về sông
Mekong và những tác hại từ những con đập do Tàu và vài nước thượng nguồn xây dựng.
Tôi gọi anh là người đi trước thời cuộc. Những tác phẩm của anh về Tây nguyên,
về Biển Đông và sông Mekong là những cảnh báo “trouble” trước khi sự việc xảy
ra. Ngay bây giờ, tiếng nói của anh về
sông Mekong vẫn chưa được nhiều người lắng nghe, nhưng anh vẫn kiên trì, và một
ngày nào đó, sau Biển Đông chúng ta sẽ chứng kiến thảm hoạ ở vùng Đồng bằng
sông Cửu Long và lúc đó tôi sợ là quá muộn.
HAI CỰC CỦA SỰ HUỶ HOẠI TỪ NUOZHADU TỚI DON SAHONG SÔNG MEKONG TRƯỚC NGUY CƠ
“Trái tim, tâm hồn và trí tuệ của tôi, tất cả đều tập
trung để làm sao ngăn chặn những toan tính điên dại đang diễn ra trên Sông
Mekong.” Tom Fawthrop, nhà báo Anh, đạo diễn phim Killing the
Mekong Dam by Dam.
Gửi Nhóm Bạn Cửu
Long
Ngô Thế Vinh
ẢNH HƯỞNG DÂY CHUYỀN
TỪ NHỮNG CON ĐẬP
Với
14 con đập Bậc Thềm Vân Nam và 12 con đập Hạ lưu, tổng số 26 con đập
dòng chính trên suốt chiều dài hơn 4,800 km sông Mekong, với thời gian
là những hậu quả huỷ hoại tích lũy không thể đảo nghịch từ những khúc
sông nghẽn mạch, và ảnh hưởng dây chuyền của chuỗi các con đập ấy bao
gồm:
1/ Biến đổi bản chất tự nhiên của con sông, và dòng sông sẽ không còn giữ được “nhịp đập / flood pulse” theo mùa, cũng là yếu tố sinh tử của Biển Hồ như trái tim của hệ sinh thái Sông Mekong và Đồng Bằng Sông Cửu Long.
2/
Biến đổi dòng chảy sẽ ảnh hưởng tới nguồn cá và an toàn lương thực: thu hẹp diện
tích các vùng đất ngập / wetland areas và hủy hoại sinh cảnh thiết yếu của các
loài cá sông Mekong.
3/
Dòng sông biến dạng đe dọa tính đa dạng của hệ thủy sinh trong đó có các chủng
loại quan trọng / flagships species biểu tượng cho sự lành mạnh hệ sinh thái
sông Mekong như cá Irrawaddy Dolphin, cá Pla Beuk đang có nguy cơ bị tuyệt chủng.
4/
Các khu rừng hạ lưu sông Mekong được công nhận là Vùng Đa dạng Sinh thái Chủ yếu
/ key biodiversity zones với các Vùng Đất Ngập được bảo vệ theo Quy ước Ramsar.
Những con đập sẽ nhận chìm các vùng đất ngập và gây ảnh hưởng trên hệ sinh thái
động vật và thực vật / fauna and flora của toàn lưu vực.
5/
Nông nghiệp bị tổn thất do phần đất bị ngập lụt từ các con đập, mất nguồn thực
phẩm do canh tác ven sông, và do lượng phù sa từ thượng nguồn vì bị giữ lại
trong các hồ chứa sẽ ảnh hưởng tới tiến trình chuyển tải các dưỡng chất thiết yếu
cho ruộng vườn như phốt phát và đạm chất / nitrogen tưới bón cho các dẻo đất
ven sông và nhất là các vùng châu thổ (Tonle Sap Cam Bốt, ĐBSCL Việt Nam).
6/
Giảm lượng phù sa cũng có nghĩa là làm mất cân bằng dòng chảy, gây sạt lở các bờ
sông và mũi Cà Mau thì đang bị cắt lẹm mỗi năm và trôi dần ra
biển. Lưu lượng dòng chảy giảm do những hồ chứa, mực nước biển dâng do thay đổi
khí hậu và hậu quả là nạn nhiễm mặn càng ngày càng lấn sâu và tiến xa vào vùng
châu thổ. Không có giống lúa và vườn cây trái nào có thể sống còn trên những thửa
đất muối mặn.
Witoon
Permpongsachareon, chủ tịch nhóm bảo vệ môi sinh TERRA, có văn phòng ở Bangkok
phát biểu: “Những con đập là mối đe doạ lớn nhất đối với con sông Mekong và sự
trong lành của môi sinh. Xây một con đập thì cũng giống như kẹp một động mạch
trên một cơ thể khoẻ mạnh. Nếu máu không lưu thông chắc chắn cơ thể ấy bị tổn hại.”
[Strangling the Mekong. Ron Moreau, Richard Ernsberger Jr. Newsweek
International, March 19, 2011]
HAI CỰC CỦA SỰ HUỶ
HOẠI
Trong
số 26 con đập dòng chính Sông Mekong, thì Noạ Trát Độ / Nuozhadu 5,850 MW trên
Vân Nam là con đập lớn nhất, và Don Sahong 260 MW là con đập nhỏ và quan trọng
nhất thuộc địa phận Nam Lào (không kể tới Thakho
Diversion, cũng của Lào, 50 MW được
bảo trở bởi CNR & EDL). Bài viết là một phân tích về hai thái cực của sự huỷ
hoại: từ con đập lớn nhất tới con đập nhỏ nhất trên toàn hệ sinh thái Sông
Mekong.
NUOZHADU CON ĐẬP LỚN
NHẤT
Chỉ đứng
thứ hai sau con đập Tam Hợp / Three Gorges Dam lớn nhất thế giới trên Sông
Dương Tử, Nọa Trát Độ / Nuozhadu là một con Khủng long trên Sông Mekong. Con đập
được khởi công từ 2006, phải giải tỏa 24,000 cư dân ra khỏi khu xây đập. Hồ chứa
của con đập Nọa Trát Độ, có chiều dài 226 km, diện tích mặt hồ chứa 320 km2 (gần
bằng nửa diện tích đảo quốc Singapore 716 km2) với dung lượng lên tới 22 tỉ m3,
(Tiểu Loan / Xiaowan 15 tỉ m3); 30 lần lớn hơn hồ chứa con đập Tokuyama là đập
thủy điện lớn nhất của Nhật Bản, với 9 đơn vị phát điện đã hoàn tất vào năm
2014, với tổng công xuất lên tới 5,850 MW, tương đương với hơn 5 lò máy nguyên
tử lớn /
5 large nuclear reactors. [Chinese
dam projects raise alarm in Asia_ theo Asahi Shimbun, 16/08/2010]
Nọa
Trát Độ [261.5 m] tuy không cao nhất thế giới như đập Tiểu Loan [293 m] nhưng lại
là “con đập lớn nhất” trên dòng chính sông Mekong. Theo Fred Pearce, sau đập Tiểu
Loan, và con đập Nọa Trát Độ hoàn tất, sông Mekong sẽ trở thành tháp nước và
nhà máy điện của Trung Quốc. (Damming the Mekong: Major blow to an Epic
River, Yale Environment 360, 22 June 2009) [Hình
I & II]
Hiroshi
Hori là một chuyên gia Nhật, làm việc cho Liên Hiệp Quốc trong Ủy Ban Sông
Mekong, tác giả cuốn sách “The Mekong: Environment and Development”, đã nhận định:
“Lưu Vực Trên của sông Mekong là vùng động đất, với những chuyển động địa chấn
đáng kể khiến người ta có lý do để sợ rằng động đất sẽ xảy ra khi xây những con
đập.” (2) Chính các học giả và chuyên gia môi sinh Trung Quốc cũng đã lên
tiếng báo động về nguy cơ vỡ đập này. (3)
Không
có gì bảo đảm rằng một thảm họa như vậy sẽ không thể xảy ra trên sông Mekong. Nếu
con sông Mekong là mạch sống của ngót 70 triệu cư dân sống trong lưu vực thì mỗi
con đập dòng chính là một gót chân Achilles cho toàn vùng. Và hiển nhiên là thảm
họa do con người gây ra sẽ lớn hơn gấp bội so với tai ương từ thiên nhiên...
Nhận
định chung về kế hoạch khai thác sông Mekong của Trung Quốc, Tyson Roberts thuộc
Viện Nghiên Cứu Nhiệt đới Smithsonian (Mỹ) đã phát biểu: “Xây các đập thuỷ điện,
khai thông thuỷ lộ, với tàu bè thương mại quá tải sẽ giết chết dòng sông… Các
bước khai thác của Trung Quốc làm suy thoái hệ sinh thái, gây ô nhiễm tệ hại,
khiến con sông Mekong đang chết dần, cũng giống như con sông Dương Tử và các
con sông lớn khác của Trung Quốc.” (6)
Hình I _ Đập Thuỷ
điện Noạ Trát Độ lớn nhất trên Sông Mekong: Hàng
chữ đỏ bên trái: “Hoa Năng Nọa Trát Độ
thủy điện trạm” [Trạm thủy điện Nọa Trát Độ của công ti Hoa Năng /
Huaneng Power International, Ltd.”]; Hàng chữ trắng bên phải: “Năng nguyên vu thủy -- Hữu dung nãi đại” [Khả
năng bắt nguồn từ nước -- Có sức chứa sẽ thành lớn]. (Nguồn: Ying Qiu,
International Rivers)
Hình II _ Hồ chứa Đập
Thuỷ điện Noạ Trát Độ lớn nhất trên Sông Mekong chiều
dài 226 km, diện tích mặt hồ 320 km2 (gần bằng nửa diện tích đảo quốc Singapore
716 km2) với dung lượng lên tới 22 tỉ m3 nước. (Nguồn: Ying Qiu, International
Rivers)
DON SAHONG CON ĐẬP
NHỎ NHẤT
Cách
đây gần một năm, ngày 3 tháng 10, 2013, chính phủ Lào thông báo cho Uỷ Hội Sông
Mekong / MRC về quyết định xây con đập dòng chính thứ hai: Don Sahong, là một
con đập-dòng-chảy / run-of-river
dam nằm trong vùng Thác Khone
/ Siphadone thuộc tỉnh Champasak, Nam Lào chỉ cách biên giới Cam Bốt 2 km. Lào
chưa công khai đưa ra một đồ án chính thức / project’s
final design và chi tiết về
con đập Don Sahong. Sơ khởi được biết con đập chỉ có
công xuất 260 MW, cao
30m, có chiều ngang rộng 100m, trụ trên suốt chiều dài 5 km của hẻm nước /water
channel Hou Sahong. (4)
Thác
Khone rất hùng vĩ gốm rất nhiều ghềnh thác và hàng ngàn đảo nối tiếp nhau (do
đó còn có tên Tứ Thiên Đảo/ Four thousand islands), nơi mà trong mùa mưa, theo
Ts Nguyễn Đức Hiệp một chuyên gia môi trường Úc châu, thì lượng nước và lượng
phù sa đổ xuống từ thác Khone còn lớn hơn cả tổng lượng nước của cả hai con
thác Niagara ở Bắc Mỹ và Victoria ở Phi châu. (7)
Từ
tây sang đông thác Khone có nơi trải rộng tới 14 km, khúc trải rộng nhất của
toàn thể chiều dài con sông Mekong. Về phương diện đa dạng sinh học, thác Khone
là phần hết sức kỳ lạ của con sông Mekong. Ngay dưới chân thác là một quần thể
phong phú nhất về cá, những loài cá nước ngọt không chỉ của Đông Nam Á mà phải
nói là của cả thế giới nữa. Không phải chỉ có nguồn nước, nguồn phù sa, mà nguồn
thuỷ sản nhất là cá là nguồn protein chính và quan trọng đối với đa số cư dân sống
trong lưu vực, nhất là Lào và Cam Bốt.
Khúc
sông Mekong nơi thác Khone chính là trọng điểm hay còn có thể gọi là “ tử huyệt”
của toàn hệ sinh thái lưu vực sông Mekong.
Sự đa
dạng sinh học của sông Mekong, với khoảng 1,500 chủng loại cá trong số đó có
hơn 2/3 thuộc loại di ngư / migratory fish, theo mùa lội ngược dòng Mekong và
lên cả các phụ lưu trong chu kỳ sinh sản và tăng trưởng; đa số thuộc loại cá
đánh bắt là nguồn lương thực và trao đổi thương mại.
Sông
Mekong với nguồn nước ngọt và trữ lượng phù sa phong phú đã khiến ĐBSCL Việt Nam bấy lâu là cái nôi sản xuất cảng
gạo lớn thứ hai của cả thế giới, chỉ đứng sau Thái Lan và đồng thời cũng là vựa
cá nước ngọt lớn nhất với 4 triệu tấn mỗi năm trị giá lên tới 9 tỉ MK, chưa kể
tới những tôm cua rùa ốc và cả rong tảo chiếm tới 80% lượng protein của cư dân
lưu vực.
Đoàn thám hiểm Pháp Doudart de Lagrée / Francis Garnier khi ngược dòng sông
Mekong (1866) đã phải kinh ngạc khi đối diện với thác Khone. Cảnh tượng thì
hùng vĩ với vang ầm tiếng nước đổ vào các ghềnh đá sủi bọt tung tóe.
Thác Khone từng được ví như một phòng thí nghiệm thiên nhiên lý tưởng, một thế
giới vi mô – microcosm của toàn hệ sinh thái sông Mekong, nơi để
cho các nhà sinh học và ngư học nghiên cứu. Do tầm quan trọng độc nhất vô nhị ấy
khiến TS Mark Hill đã kêu gọi bằng mọi giá phải bảo vệ sự toàn vẹn của vùng
thác Khone trong những kế hoạch phát triển và xây các đập thủy điện trên sông
Mekong.
Ian Baird người Gia Nã Đại, nay là Gs Đại học Wiscosin từ nhiều năm tình nguyện
sang sống ở Lào và từ 1993 trực tiếp điều hành một dự án ở Nam Lào – Laos Community Fisheries and
Dolphin Protection Project với
ngân khoản vỏn vẹn chỉ có 60 ngàn đôla mỗi năm để kết hợp 63 làng xã trong vùng
nhằm vận động bảo vệ loài cá Dolphin đang có nguy cơ bị tuyệt chủng nhưng xa hơn
là phát triển một nền ngư nghiệp bền vững – sustainable fishing vì ai cũng biết “lúa và cá” là xương sống
của nền kinh tế lưu vực sông Mekong. (1) [Hình III]
Hình
III_ Ian Baird, nhà hoạt động môi sinh, sống
nhiều năm trên đất Lào và là chuyên gia bảo vệ nguồn cá sông Mekong. (Nguồn:
Tom Fawthrop)
NIỀM
VUI TRONG THIÊN TAI
Từ hình ảnh ước lệ về
một ĐBSCL “làm
chơi ăn thiệt” với ruộng đồng thẳng cánh cò bay, thì nay người dân ĐBSCL phải “đổ mồ hôi sôi nước
mắt” mà vẫn cứ không đủ ăn, và những đứa con của họ phải đi “tha phương cầu thực”
sang các xứ Đại Hàn, Đài Loan, Trung Quốc… nhưng rồi ngay vẫn trên “vùng đất khổ”
đó, người ta vẫn cứ tận khai thác các chuyến Du Lịch Sinh Thái / Ecotourism được quảng cáo
tràn ngập với bao nhiêu hình ảnh của một ĐBSCL
được thiên nhiên ưu đãi, với các khu nhà vườn, tràm chim rồi tới
vô số các món ăn đặc sản Miền Tây với đủ loại cá tôm và hoa trái...
Người xem thì cứ tưởng như là đó mãi mãi một nguồn tài
nguyên thiên nhiên bất tận, nhưng có ai biết đó là thứ “niềm vui trong thiên tai” như lời thơ của Nguyễn Đình Toàn, người
đã từng ví nước sông Mekong như là máu của đất. Và có ai mà nghĩ được rằng ĐBSCL đang
mang hình ảnh một con tàu bấp bênh trên biển lớn và mỗi con đập trên dòng chính
sông Mekong là những lỗ thủng lớn nhỏ hai bên thân tàu và nước mặn thì càng
ngày càng tràn sâu vào các xoang bên trong. Và hậu quả nhãn tiền là những cánh
đồng lúa bị cháy xém vì nhiễm mặn. [Hình IV]
Và cũng trên chính cánh đồng
lúa cháy đó, Gs Võ
Tòng Xuân, Nguyên Viện trưởng Đại Học An Giang đã phát biểu: “Sản xuất lúa gạo
Đồng Bằng Sông Cửu Long bị đe dọa hơn nữa do xây con đập thứ hai Don Sahong ở
Nam Lào. Con đập chắn ngang dòng chính Mekong khi đổ vào vùng Thác Khone, sẽ
làm giảm dòng chảy, gây nguy hại cho khu bảo tồn Ramsar Siphadone, cho mùa màng
và ngư nghiệp dưới nguồn. Chúng tôi đã chứng kiến những cánh đồng lúa lan rộng
trong mùa khô trên khắp các vùng Đông Bắc Thái, Nam Lào và Cam Bốt, đã rút đi một
lượng nước sông rất đáng kể trong vùng. Nhiều năm qua, nguồn nước cung cấp cho
các vụ lúa mùa khô nơi ĐBSCL đã bị sút giảm nghiêm trọng, hậu quả là nạn nhiễm
mặn tiến sâu vào đất liền xa tới 80 km và gây tổn hại cho mùa màng. Chúng tôi
kêu gọi chính phủ Lào và các nhà đầu tư Mã Lai hãy tự tiết chế không gây tác hại
thêm cho dòng chính sông Mekong nhằm bảo vệ môi sinh và cư dân nơi hạ nguồn.” [26-10-2013]
Hình IV_
Gs Võ Tòng Xuân trên ruộng lúa bị cháy vì
nhiễm mặn tại quận Gia Rai, Đồng Bằng
Sông Cửu Long. (nguồn: Gs Võ Tòng Xuân. Đại học An Giang)
[ Tưởng cũng nên mở một dấu ngoặc về Quy ước
Ramsar / Ramsar Convention (1971), nhằm bảo vệ và sử dụng khôn ngoan nguồn tài
nguyên các vùng đất ngập / wetlands và cùng xác định những khu bảo tồn, được
mỗi quốc gia và quốc tế công nhận. Cả 3 nước Lào, Cam Bốt và Việt Nam đều có
những vùng đất ngập được bảo vệ bởi Quy ước Ramsar này như: vùng Thác Khone,
Stung Treng, vùng Sinh Thái Biển Hồ, Tràm Chim Tam Nông, Mũi Cà Mau... ]
THAY KẾT TỪ
Ngoại Trưởng Hoa Kỳ Hillary Clinton và sau đó là cả Thượng Viện Mỹ (07/2011) đã
từng khẩn thiết kêu gọi các quốc gia Mekong cần tránh những lỗi lầm của Hoa Kỳ
từ hơn 100 năm qua khi quyết định vội vã xây các con đập và sau đó phải trả bằng
những bài học đắt giá ra sao. (5)
Không kể đến một nước lớn Trung Quốc đã hành xử một cách vô trách nhiệm, khống
chế và tận khai thác nguồn thuỷ điện trên suốt nửa chiều dài trên của con sông
Mekong, bất kể hậu quả và cái giá phải trả ra sao với các quốc gia hạ lưu.
Nhưng rồi ngay các quốc gia Mekong khác cũng không hơn gì. Cho dù động lực phát
triển kinh tế và đáp ứng cơn khát về năng lượng là những nhu cầu chính đáng,
nhưng để đi tới mục tiêu ấy, vội vã xây những con đập mà không kể gì tới hậu quả
về môi trường cùng với những tác dụng tiêu cực về kinh tế xã hội như an toàn
lương thực, phẩm chất môi trường thì đó là những lâu dài xây trên cát lún.
Chỉ thấy những lợi lộc ngắn hạn trước mắt với những bước “Phát triển Không Bền
vững / unsustainable development”, hay đúng hơn là bước “Phát Triển Tự Huỷ” làm
mất hết nguồn tài nguyên thiên nhiên với hậu qủa là các thế hệ tương lai sẽ phải
sống trên một vùng đất đai cạn kiệt và càng ngày càng nghèo đi.
Uỷ Hội Sông Mekong/ MRC kể từ ngày thành lập 1995, sau 19 năm hiện diện, khi bị
thử thách với điển hình 2 con đập Xayaburi và Don Sahong của Lào, MRC đã chứng
tỏ là một tổ chức không có thực lực và cả vô hiệu trong giải quyết các cuộc
tranh chấp xuyên biên giới giữa các quốc gia Mekong, nguyên do MRC thiếu hẳn biện
pháp cưỡng chế / enforcement mechanism. Nếu không có ngay một tái cấu trúc cho
tổ chức này, chúng ta có thể tiên liệu rằng, cũng sẽ tái diễn cùng một kịch bản
với 10 con đập dòng chính hạ lưu còn lại, đó sẽ là một thảm hoạ cho hệ sinh
thái sông Mekong và cũng là hồi chuông báo tử cho ĐBSCL.
Với “Tinh Thần Sông Mekong” như một mẫu số chung, không bị chia cắt bởi những
hàng rào chính trị và quyền lợi cục bộ, các quốc gia Mekong có khả năng cùng
chung sức xây dựng một nền tảng phát triển hiệu quả, bền vững, đáp ứng được nhu
cầu sản xuất điện, tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo khó nhưng vẫn bảo tồn được
nguồn tài nguyên thiên nhiên cho các thế hệ tương lai.
Cũng để thấy rằng “Sông
Mekong đang bị đe dọa nghiêm trọng vì sự lạm dụng nguồn nước và hậu quả của biến
đổi khí hậu. Nếu không có một chính sách khai thác thận trọng và hợp lý các nguồn
tài nguyên sông Mekong, con sông hùng vĩ này không thể nào sống còn”.
Phát
biểu cô đọng và nhiều ý nghĩa trên, không phải từ cửa miệng một giới lãnh đạo
Việt Nam mà lại là từ một nguyên Thủ tướng Thái Lan Abhisit Vejjajiva, trong Hội
nghị Thượng đỉnh Mekong tại Hua Hin, Thái Lan cách nay cũng đã hơn 4 năm rồi
[Hua Hin MRC Summit 2010].
NGÔ THẾ VINH
09 - 14 - 2014
THAM
KHẢO:
1/ The
Don Sahong; Potential Impacts on Regional Fish Migrations, Livelihoods, and
Human Health. Ian G. Baird. Critical Asian Studies Volume 43, Issue 2, 2011 http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14672715.2011.570567#.Umni5yhYmgF
2/ The
Mekong, Environment and Development, Hiroshi Hori, United nations, University
Press, Tokyo 2000
3/
Chinese environmentalists and scholars appeal for dam safety assessments in
geologically unstable south-west China,, https://probeinternational.org/referenced/chinese-environmentalists-and-scholars-appeal-dam-safety-assessments-geologically-unstabl.
4/ Lao
PDR submits notification on Don Sahong Hydropower Project. Vientiane, Lao PDR,
3rd Oct 2013
http://www.mrcmekong.org/news-and-events/news/lao-pdr-submits-notification-on-don-sahong-hydropower-project/
5/
Remarks at the Second Friends of the Lower Mekong Ministerial
Remarks; Hillary
Rodham Clinton, Phnom Penh, Cambodia; July 13, 2012 http://www.state.gov/secretary/rm/2012/07/194957.htm
6/ Chinese Dam Project may spell disaster for
mighty Mekong River.
Denis
Gray, Nov 2, 2002 [AP]
7/ Dự án xây đập thủy điện Don Sahong và ảnh hưởng môi trường. Nguyễn Đức Hiệp; http://vietecology.org/Article.aspx/Article/75
8/ Lao
official, developer differ over dam’s status. Laignee Barron
and Vong Sokheng.
Phnom Penh Post, 20 Aug 2014
http://tuanvannguyen.blogspot.com.au/2014/09/nguy-co-pha-hoai-song-mekong.html
Bàn ra tán vào (0)
Các tin đã đăng
- "Sinh thái học dưới góc nhìn của Tam giáo" - Gs Thái Công Tụng / Trần Văn Giang (ghi lại)
- Chuyện Ukraine : Mặt trận không tiếng súng Cyberwar (Chiến tranh mạng) – Trần Lý ( TVQ chuyển )
- Tàu thăm dò Perseverance hạ cánh sao Hỏa sau '7 phút kinh hoàng'
- Các nhà nghiên cứu tìm ra công nghệ mới cho phép sạc điện thoại thông qua sóng Wi-Fi
- Các nhà nghiên cứu tìm ra công nghệ mới cho phép sạc điện thoại thông qua sóng Wi-Fi
Nguy cơ phá hoại sông Mekong
Chỉ đứng thứ hai sau con đập Tam Hợp / Three Gorges Dam lớn nhất thế giới trên Sông Dương Tử, Nọa Trát Độ / Nuozhadu là một con Khủng long trên Sông Mekong. Con đập được khởi công từ 2006, phải giải tỏa 24,000 cư dân ra khỏi khu xây đập.
Lời giới thiệu: Xin trân trọng giới thiệu một bài viết mới của
tác giả Ngô Thế Vinh về sự huỷ hoại sông Mekong do những con đập từ thượng nguồn
của Tàu. Trong 20 năm qua, Bác sĩ Ngô Thế Vinh
dành rất nhiều thì giờ để khảo sát thực địa và văn bản để tìm hiểu về sông
Mekong và những tác hại từ những con đập do Tàu và vài nước thượng nguồn xây dựng.
Tôi gọi anh là người đi trước thời cuộc. Những tác phẩm của anh về Tây nguyên,
về Biển Đông và sông Mekong là những cảnh báo “trouble” trước khi sự việc xảy
ra. Ngay bây giờ, tiếng nói của anh về
sông Mekong vẫn chưa được nhiều người lắng nghe, nhưng anh vẫn kiên trì, và một
ngày nào đó, sau Biển Đông chúng ta sẽ chứng kiến thảm hoạ ở vùng Đồng bằng
sông Cửu Long và lúc đó tôi sợ là quá muộn.
HAI CỰC CỦA SỰ HUỶ HOẠI TỪ NUOZHADU TỚI DON SAHONG SÔNG MEKONG TRƯỚC NGUY CƠ
“Trái tim, tâm hồn và trí tuệ của tôi, tất cả đều tập
trung để làm sao ngăn chặn những toan tính điên dại đang diễn ra trên Sông
Mekong.” Tom Fawthrop, nhà báo Anh, đạo diễn phim Killing the
Mekong Dam by Dam.
Gửi Nhóm Bạn Cửu
Long
Ngô Thế Vinh
ẢNH HƯỞNG DÂY CHUYỀN
TỪ NHỮNG CON ĐẬP
Với
14 con đập Bậc Thềm Vân Nam và 12 con đập Hạ lưu, tổng số 26 con đập
dòng chính trên suốt chiều dài hơn 4,800 km sông Mekong, với thời gian
là những hậu quả huỷ hoại tích lũy không thể đảo nghịch từ những khúc
sông nghẽn mạch, và ảnh hưởng dây chuyền của chuỗi các con đập ấy bao
gồm:
1/ Biến đổi bản chất tự nhiên của con sông, và dòng sông sẽ không còn giữ được “nhịp đập / flood pulse” theo mùa, cũng là yếu tố sinh tử của Biển Hồ như trái tim của hệ sinh thái Sông Mekong và Đồng Bằng Sông Cửu Long.
2/
Biến đổi dòng chảy sẽ ảnh hưởng tới nguồn cá và an toàn lương thực: thu hẹp diện
tích các vùng đất ngập / wetland areas và hủy hoại sinh cảnh thiết yếu của các
loài cá sông Mekong.
3/
Dòng sông biến dạng đe dọa tính đa dạng của hệ thủy sinh trong đó có các chủng
loại quan trọng / flagships species biểu tượng cho sự lành mạnh hệ sinh thái
sông Mekong như cá Irrawaddy Dolphin, cá Pla Beuk đang có nguy cơ bị tuyệt chủng.
4/
Các khu rừng hạ lưu sông Mekong được công nhận là Vùng Đa dạng Sinh thái Chủ yếu
/ key biodiversity zones với các Vùng Đất Ngập được bảo vệ theo Quy ước Ramsar.
Những con đập sẽ nhận chìm các vùng đất ngập và gây ảnh hưởng trên hệ sinh thái
động vật và thực vật / fauna and flora của toàn lưu vực.
5/
Nông nghiệp bị tổn thất do phần đất bị ngập lụt từ các con đập, mất nguồn thực
phẩm do canh tác ven sông, và do lượng phù sa từ thượng nguồn vì bị giữ lại
trong các hồ chứa sẽ ảnh hưởng tới tiến trình chuyển tải các dưỡng chất thiết yếu
cho ruộng vườn như phốt phát và đạm chất / nitrogen tưới bón cho các dẻo đất
ven sông và nhất là các vùng châu thổ (Tonle Sap Cam Bốt, ĐBSCL Việt Nam).
6/
Giảm lượng phù sa cũng có nghĩa là làm mất cân bằng dòng chảy, gây sạt lở các bờ
sông và mũi Cà Mau thì đang bị cắt lẹm mỗi năm và trôi dần ra
biển. Lưu lượng dòng chảy giảm do những hồ chứa, mực nước biển dâng do thay đổi
khí hậu và hậu quả là nạn nhiễm mặn càng ngày càng lấn sâu và tiến xa vào vùng
châu thổ. Không có giống lúa và vườn cây trái nào có thể sống còn trên những thửa
đất muối mặn.
Witoon
Permpongsachareon, chủ tịch nhóm bảo vệ môi sinh TERRA, có văn phòng ở Bangkok
phát biểu: “Những con đập là mối đe doạ lớn nhất đối với con sông Mekong và sự
trong lành của môi sinh. Xây một con đập thì cũng giống như kẹp một động mạch
trên một cơ thể khoẻ mạnh. Nếu máu không lưu thông chắc chắn cơ thể ấy bị tổn hại.”
[Strangling the Mekong. Ron Moreau, Richard Ernsberger Jr. Newsweek
International, March 19, 2011]
HAI CỰC CỦA SỰ HUỶ
HOẠI
Trong
số 26 con đập dòng chính Sông Mekong, thì Noạ Trát Độ / Nuozhadu 5,850 MW trên
Vân Nam là con đập lớn nhất, và Don Sahong 260 MW là con đập nhỏ và quan trọng
nhất thuộc địa phận Nam Lào (không kể tới Thakho
Diversion, cũng của Lào, 50 MW được
bảo trở bởi CNR & EDL). Bài viết là một phân tích về hai thái cực của sự huỷ
hoại: từ con đập lớn nhất tới con đập nhỏ nhất trên toàn hệ sinh thái Sông
Mekong.
NUOZHADU CON ĐẬP LỚN
NHẤT
Chỉ đứng
thứ hai sau con đập Tam Hợp / Three Gorges Dam lớn nhất thế giới trên Sông
Dương Tử, Nọa Trát Độ / Nuozhadu là một con Khủng long trên Sông Mekong. Con đập
được khởi công từ 2006, phải giải tỏa 24,000 cư dân ra khỏi khu xây đập. Hồ chứa
của con đập Nọa Trát Độ, có chiều dài 226 km, diện tích mặt hồ chứa 320 km2 (gần
bằng nửa diện tích đảo quốc Singapore 716 km2) với dung lượng lên tới 22 tỉ m3,
(Tiểu Loan / Xiaowan 15 tỉ m3); 30 lần lớn hơn hồ chứa con đập Tokuyama là đập
thủy điện lớn nhất của Nhật Bản, với 9 đơn vị phát điện đã hoàn tất vào năm
2014, với tổng công xuất lên tới 5,850 MW, tương đương với hơn 5 lò máy nguyên
tử lớn /
5 large nuclear reactors. [Chinese
dam projects raise alarm in Asia_ theo Asahi Shimbun, 16/08/2010]
Nọa
Trát Độ [261.5 m] tuy không cao nhất thế giới như đập Tiểu Loan [293 m] nhưng lại
là “con đập lớn nhất” trên dòng chính sông Mekong. Theo Fred Pearce, sau đập Tiểu
Loan, và con đập Nọa Trát Độ hoàn tất, sông Mekong sẽ trở thành tháp nước và
nhà máy điện của Trung Quốc. (Damming the Mekong: Major blow to an Epic
River, Yale Environment 360, 22 June 2009) [Hình
I & II]
Hiroshi
Hori là một chuyên gia Nhật, làm việc cho Liên Hiệp Quốc trong Ủy Ban Sông
Mekong, tác giả cuốn sách “The Mekong: Environment and Development”, đã nhận định:
“Lưu Vực Trên của sông Mekong là vùng động đất, với những chuyển động địa chấn
đáng kể khiến người ta có lý do để sợ rằng động đất sẽ xảy ra khi xây những con
đập.” (2) Chính các học giả và chuyên gia môi sinh Trung Quốc cũng đã lên
tiếng báo động về nguy cơ vỡ đập này. (3)
Không
có gì bảo đảm rằng một thảm họa như vậy sẽ không thể xảy ra trên sông Mekong. Nếu
con sông Mekong là mạch sống của ngót 70 triệu cư dân sống trong lưu vực thì mỗi
con đập dòng chính là một gót chân Achilles cho toàn vùng. Và hiển nhiên là thảm
họa do con người gây ra sẽ lớn hơn gấp bội so với tai ương từ thiên nhiên...
Nhận
định chung về kế hoạch khai thác sông Mekong của Trung Quốc, Tyson Roberts thuộc
Viện Nghiên Cứu Nhiệt đới Smithsonian (Mỹ) đã phát biểu: “Xây các đập thuỷ điện,
khai thông thuỷ lộ, với tàu bè thương mại quá tải sẽ giết chết dòng sông… Các
bước khai thác của Trung Quốc làm suy thoái hệ sinh thái, gây ô nhiễm tệ hại,
khiến con sông Mekong đang chết dần, cũng giống như con sông Dương Tử và các
con sông lớn khác của Trung Quốc.” (6)
Hình I _ Đập Thuỷ
điện Noạ Trát Độ lớn nhất trên Sông Mekong: Hàng
chữ đỏ bên trái: “Hoa Năng Nọa Trát Độ
thủy điện trạm” [Trạm thủy điện Nọa Trát Độ của công ti Hoa Năng /
Huaneng Power International, Ltd.”]; Hàng chữ trắng bên phải: “Năng nguyên vu thủy -- Hữu dung nãi đại” [Khả
năng bắt nguồn từ nước -- Có sức chứa sẽ thành lớn]. (Nguồn: Ying Qiu,
International Rivers)
Hình II _ Hồ chứa Đập
Thuỷ điện Noạ Trát Độ lớn nhất trên Sông Mekong chiều
dài 226 km, diện tích mặt hồ 320 km2 (gần bằng nửa diện tích đảo quốc Singapore
716 km2) với dung lượng lên tới 22 tỉ m3 nước. (Nguồn: Ying Qiu, International
Rivers)
DON SAHONG CON ĐẬP
NHỎ NHẤT
Cách
đây gần một năm, ngày 3 tháng 10, 2013, chính phủ Lào thông báo cho Uỷ Hội Sông
Mekong / MRC về quyết định xây con đập dòng chính thứ hai: Don Sahong, là một
con đập-dòng-chảy / run-of-river
dam nằm trong vùng Thác Khone
/ Siphadone thuộc tỉnh Champasak, Nam Lào chỉ cách biên giới Cam Bốt 2 km. Lào
chưa công khai đưa ra một đồ án chính thức / project’s
final design và chi tiết về
con đập Don Sahong. Sơ khởi được biết con đập chỉ có
công xuất 260 MW, cao
30m, có chiều ngang rộng 100m, trụ trên suốt chiều dài 5 km của hẻm nước /water
channel Hou Sahong. (4)
Thác
Khone rất hùng vĩ gốm rất nhiều ghềnh thác và hàng ngàn đảo nối tiếp nhau (do
đó còn có tên Tứ Thiên Đảo/ Four thousand islands), nơi mà trong mùa mưa, theo
Ts Nguyễn Đức Hiệp một chuyên gia môi trường Úc châu, thì lượng nước và lượng
phù sa đổ xuống từ thác Khone còn lớn hơn cả tổng lượng nước của cả hai con
thác Niagara ở Bắc Mỹ và Victoria ở Phi châu. (7)
Từ
tây sang đông thác Khone có nơi trải rộng tới 14 km, khúc trải rộng nhất của
toàn thể chiều dài con sông Mekong. Về phương diện đa dạng sinh học, thác Khone
là phần hết sức kỳ lạ của con sông Mekong. Ngay dưới chân thác là một quần thể
phong phú nhất về cá, những loài cá nước ngọt không chỉ của Đông Nam Á mà phải
nói là của cả thế giới nữa. Không phải chỉ có nguồn nước, nguồn phù sa, mà nguồn
thuỷ sản nhất là cá là nguồn protein chính và quan trọng đối với đa số cư dân sống
trong lưu vực, nhất là Lào và Cam Bốt.
Khúc
sông Mekong nơi thác Khone chính là trọng điểm hay còn có thể gọi là “ tử huyệt”
của toàn hệ sinh thái lưu vực sông Mekong.
Sự đa
dạng sinh học của sông Mekong, với khoảng 1,500 chủng loại cá trong số đó có
hơn 2/3 thuộc loại di ngư / migratory fish, theo mùa lội ngược dòng Mekong và
lên cả các phụ lưu trong chu kỳ sinh sản và tăng trưởng; đa số thuộc loại cá
đánh bắt là nguồn lương thực và trao đổi thương mại.
Sông
Mekong với nguồn nước ngọt và trữ lượng phù sa phong phú đã khiến ĐBSCL Việt Nam bấy lâu là cái nôi sản xuất cảng
gạo lớn thứ hai của cả thế giới, chỉ đứng sau Thái Lan và đồng thời cũng là vựa
cá nước ngọt lớn nhất với 4 triệu tấn mỗi năm trị giá lên tới 9 tỉ MK, chưa kể
tới những tôm cua rùa ốc và cả rong tảo chiếm tới 80% lượng protein của cư dân
lưu vực.
Đoàn thám hiểm Pháp Doudart de Lagrée / Francis Garnier khi ngược dòng sông
Mekong (1866) đã phải kinh ngạc khi đối diện với thác Khone. Cảnh tượng thì
hùng vĩ với vang ầm tiếng nước đổ vào các ghềnh đá sủi bọt tung tóe.
Thác Khone từng được ví như một phòng thí nghiệm thiên nhiên lý tưởng, một thế
giới vi mô – microcosm của toàn hệ sinh thái sông Mekong, nơi để
cho các nhà sinh học và ngư học nghiên cứu. Do tầm quan trọng độc nhất vô nhị ấy
khiến TS Mark Hill đã kêu gọi bằng mọi giá phải bảo vệ sự toàn vẹn của vùng
thác Khone trong những kế hoạch phát triển và xây các đập thủy điện trên sông
Mekong.
Ian Baird người Gia Nã Đại, nay là Gs Đại học Wiscosin từ nhiều năm tình nguyện
sang sống ở Lào và từ 1993 trực tiếp điều hành một dự án ở Nam Lào – Laos Community Fisheries and
Dolphin Protection Project với
ngân khoản vỏn vẹn chỉ có 60 ngàn đôla mỗi năm để kết hợp 63 làng xã trong vùng
nhằm vận động bảo vệ loài cá Dolphin đang có nguy cơ bị tuyệt chủng nhưng xa hơn
là phát triển một nền ngư nghiệp bền vững – sustainable fishing vì ai cũng biết “lúa và cá” là xương sống
của nền kinh tế lưu vực sông Mekong. (1) [Hình III]
Hình
III_ Ian Baird, nhà hoạt động môi sinh, sống
nhiều năm trên đất Lào và là chuyên gia bảo vệ nguồn cá sông Mekong. (Nguồn:
Tom Fawthrop)
NIỀM
VUI TRONG THIÊN TAI
Từ hình ảnh ước lệ về
một ĐBSCL “làm
chơi ăn thiệt” với ruộng đồng thẳng cánh cò bay, thì nay người dân ĐBSCL phải “đổ mồ hôi sôi nước
mắt” mà vẫn cứ không đủ ăn, và những đứa con của họ phải đi “tha phương cầu thực”
sang các xứ Đại Hàn, Đài Loan, Trung Quốc… nhưng rồi ngay vẫn trên “vùng đất khổ”
đó, người ta vẫn cứ tận khai thác các chuyến Du Lịch Sinh Thái / Ecotourism được quảng cáo
tràn ngập với bao nhiêu hình ảnh của một ĐBSCL
được thiên nhiên ưu đãi, với các khu nhà vườn, tràm chim rồi tới
vô số các món ăn đặc sản Miền Tây với đủ loại cá tôm và hoa trái...
Người xem thì cứ tưởng như là đó mãi mãi một nguồn tài
nguyên thiên nhiên bất tận, nhưng có ai biết đó là thứ “niềm vui trong thiên tai” như lời thơ của Nguyễn Đình Toàn, người
đã từng ví nước sông Mekong như là máu của đất. Và có ai mà nghĩ được rằng ĐBSCL đang
mang hình ảnh một con tàu bấp bênh trên biển lớn và mỗi con đập trên dòng chính
sông Mekong là những lỗ thủng lớn nhỏ hai bên thân tàu và nước mặn thì càng
ngày càng tràn sâu vào các xoang bên trong. Và hậu quả nhãn tiền là những cánh
đồng lúa bị cháy xém vì nhiễm mặn. [Hình IV]
Và cũng trên chính cánh đồng
lúa cháy đó, Gs Võ
Tòng Xuân, Nguyên Viện trưởng Đại Học An Giang đã phát biểu: “Sản xuất lúa gạo
Đồng Bằng Sông Cửu Long bị đe dọa hơn nữa do xây con đập thứ hai Don Sahong ở
Nam Lào. Con đập chắn ngang dòng chính Mekong khi đổ vào vùng Thác Khone, sẽ
làm giảm dòng chảy, gây nguy hại cho khu bảo tồn Ramsar Siphadone, cho mùa màng
và ngư nghiệp dưới nguồn. Chúng tôi đã chứng kiến những cánh đồng lúa lan rộng
trong mùa khô trên khắp các vùng Đông Bắc Thái, Nam Lào và Cam Bốt, đã rút đi một
lượng nước sông rất đáng kể trong vùng. Nhiều năm qua, nguồn nước cung cấp cho
các vụ lúa mùa khô nơi ĐBSCL đã bị sút giảm nghiêm trọng, hậu quả là nạn nhiễm
mặn tiến sâu vào đất liền xa tới 80 km và gây tổn hại cho mùa màng. Chúng tôi
kêu gọi chính phủ Lào và các nhà đầu tư Mã Lai hãy tự tiết chế không gây tác hại
thêm cho dòng chính sông Mekong nhằm bảo vệ môi sinh và cư dân nơi hạ nguồn.” [26-10-2013]
Hình IV_
Gs Võ Tòng Xuân trên ruộng lúa bị cháy vì
nhiễm mặn tại quận Gia Rai, Đồng Bằng
Sông Cửu Long. (nguồn: Gs Võ Tòng Xuân. Đại học An Giang)
[ Tưởng cũng nên mở một dấu ngoặc về Quy ước
Ramsar / Ramsar Convention (1971), nhằm bảo vệ và sử dụng khôn ngoan nguồn tài
nguyên các vùng đất ngập / wetlands và cùng xác định những khu bảo tồn, được
mỗi quốc gia và quốc tế công nhận. Cả 3 nước Lào, Cam Bốt và Việt Nam đều có
những vùng đất ngập được bảo vệ bởi Quy ước Ramsar này như: vùng Thác Khone,
Stung Treng, vùng Sinh Thái Biển Hồ, Tràm Chim Tam Nông, Mũi Cà Mau... ]
THAY KẾT TỪ
Ngoại Trưởng Hoa Kỳ Hillary Clinton và sau đó là cả Thượng Viện Mỹ (07/2011) đã
từng khẩn thiết kêu gọi các quốc gia Mekong cần tránh những lỗi lầm của Hoa Kỳ
từ hơn 100 năm qua khi quyết định vội vã xây các con đập và sau đó phải trả bằng
những bài học đắt giá ra sao. (5)
Không kể đến một nước lớn Trung Quốc đã hành xử một cách vô trách nhiệm, khống
chế và tận khai thác nguồn thuỷ điện trên suốt nửa chiều dài trên của con sông
Mekong, bất kể hậu quả và cái giá phải trả ra sao với các quốc gia hạ lưu.
Nhưng rồi ngay các quốc gia Mekong khác cũng không hơn gì. Cho dù động lực phát
triển kinh tế và đáp ứng cơn khát về năng lượng là những nhu cầu chính đáng,
nhưng để đi tới mục tiêu ấy, vội vã xây những con đập mà không kể gì tới hậu quả
về môi trường cùng với những tác dụng tiêu cực về kinh tế xã hội như an toàn
lương thực, phẩm chất môi trường thì đó là những lâu dài xây trên cát lún.
Chỉ thấy những lợi lộc ngắn hạn trước mắt với những bước “Phát triển Không Bền
vững / unsustainable development”, hay đúng hơn là bước “Phát Triển Tự Huỷ” làm
mất hết nguồn tài nguyên thiên nhiên với hậu qủa là các thế hệ tương lai sẽ phải
sống trên một vùng đất đai cạn kiệt và càng ngày càng nghèo đi.
Uỷ Hội Sông Mekong/ MRC kể từ ngày thành lập 1995, sau 19 năm hiện diện, khi bị
thử thách với điển hình 2 con đập Xayaburi và Don Sahong của Lào, MRC đã chứng
tỏ là một tổ chức không có thực lực và cả vô hiệu trong giải quyết các cuộc
tranh chấp xuyên biên giới giữa các quốc gia Mekong, nguyên do MRC thiếu hẳn biện
pháp cưỡng chế / enforcement mechanism. Nếu không có ngay một tái cấu trúc cho
tổ chức này, chúng ta có thể tiên liệu rằng, cũng sẽ tái diễn cùng một kịch bản
với 10 con đập dòng chính hạ lưu còn lại, đó sẽ là một thảm hoạ cho hệ sinh
thái sông Mekong và cũng là hồi chuông báo tử cho ĐBSCL.
Với “Tinh Thần Sông Mekong” như một mẫu số chung, không bị chia cắt bởi những
hàng rào chính trị và quyền lợi cục bộ, các quốc gia Mekong có khả năng cùng
chung sức xây dựng một nền tảng phát triển hiệu quả, bền vững, đáp ứng được nhu
cầu sản xuất điện, tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo khó nhưng vẫn bảo tồn được
nguồn tài nguyên thiên nhiên cho các thế hệ tương lai.
Cũng để thấy rằng “Sông
Mekong đang bị đe dọa nghiêm trọng vì sự lạm dụng nguồn nước và hậu quả của biến
đổi khí hậu. Nếu không có một chính sách khai thác thận trọng và hợp lý các nguồn
tài nguyên sông Mekong, con sông hùng vĩ này không thể nào sống còn”.
Phát
biểu cô đọng và nhiều ý nghĩa trên, không phải từ cửa miệng một giới lãnh đạo
Việt Nam mà lại là từ một nguyên Thủ tướng Thái Lan Abhisit Vejjajiva, trong Hội
nghị Thượng đỉnh Mekong tại Hua Hin, Thái Lan cách nay cũng đã hơn 4 năm rồi
[Hua Hin MRC Summit 2010].
NGÔ THẾ VINH
09 - 14 - 2014
THAM
KHẢO:
1/ The
Don Sahong; Potential Impacts on Regional Fish Migrations, Livelihoods, and
Human Health. Ian G. Baird. Critical Asian Studies Volume 43, Issue 2, 2011 http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14672715.2011.570567#.Umni5yhYmgF
2/ The
Mekong, Environment and Development, Hiroshi Hori, United nations, University
Press, Tokyo 2000
3/
Chinese environmentalists and scholars appeal for dam safety assessments in
geologically unstable south-west China,, https://probeinternational.org/referenced/chinese-environmentalists-and-scholars-appeal-dam-safety-assessments-geologically-unstabl.
4/ Lao
PDR submits notification on Don Sahong Hydropower Project. Vientiane, Lao PDR,
3rd Oct 2013
http://www.mrcmekong.org/news-and-events/news/lao-pdr-submits-notification-on-don-sahong-hydropower-project/
5/
Remarks at the Second Friends of the Lower Mekong Ministerial
Remarks; Hillary
Rodham Clinton, Phnom Penh, Cambodia; July 13, 2012 http://www.state.gov/secretary/rm/2012/07/194957.htm
6/ Chinese Dam Project may spell disaster for
mighty Mekong River.
Denis
Gray, Nov 2, 2002 [AP]
7/ Dự án xây đập thủy điện Don Sahong và ảnh hưởng môi trường. Nguyễn Đức Hiệp; http://vietecology.org/Article.aspx/Article/75
8/ Lao
official, developer differ over dam’s status. Laignee Barron
and Vong Sokheng.
Phnom Penh Post, 20 Aug 2014
http://tuanvannguyen.blogspot.com.au/2014/09/nguy-co-pha-hoai-song-mekong.html