Như đã trình bày, ngày 28 tháng 6/1972, cuộc hành quân Lam Sơn 72 tái chiếm Quảng Trị do Bộ Tư lệnh Quân đoàn 1 tổng chỉ huy đã được khởi động với hai nỗ lực chính là Sư đoàn Nhảy Dù và Sư đoàn Thủy quân Lục chiến. Trong những ngày đầu, Cộng quân kháng cự ở thế bị động và không quyết liệt, ngoại trừ vài trận đụng độ cấp trung đoàn khi các đơn vị Nhảy Dù vượt qua các cụm tuyến đầu tiên của Cộng quân ( CQ) tại hướng Bắc sông Mỹ Chánh. Tuy nhiên khi lực lượng đặc nhiệm xung kích của VNCH tiến đến gần Quảng Trị thì CQ bắt đầu phản ứng dữ dội. Ngày 7 tháng 7/1972, các đơn vị Nhảy Dù đầu tiên đã tiến đến khu vực ngoại thành thị xã Quảng Trị và đã đụng độ với CQ đang cố bám giữ các vị trí trọng yếu quanh thị xã.

* Thủy quân Lục chiến thay thế Nhảy Dù tiếp tục cuộc phản công tái chiếm Quảng Trị

Ngày 27 tháng 7/1972, sau khi Tiểu đoàn 5 và Tiểu đoàn 6 Nhảy Dù tiến chiếm được một góc Cổ Thành, Trung tướng Ngô Quang Trưởng đã thay đổi lực lượng tấn công. Theo đó, Sư đoàn Thủy quân Lục chiến sẽ trách nhiệm khu vực duyên hải Quảng Trị và mặt trận Cổ Thành. Sư đoàn Nhảy Dù trách nhiệm bảo vệ phòng tuyến Thạch Hãn về phía hướng Tây thị xã và yểm trợ các nỗ lực của Thủy quân Lục chiến, đồng thời khống chế và ngăn chận đường tiếp liệu và tăng viện của Cộng quân từ hướng Tây, bảo vệ Quốc lộ 1, đường tiếp vận trọng yếu của Quân đoàn 1 cho các đơn vị tham chiến. Lữ đoàn 2 Nhảy Dù sẽ bàn giao khu vực tại trung tâm thị xã Quảng Trị cho Lữ đoàn 258 Thủy quân Lục chiến. Giải thích về quyết định này, trung tướng Trưởng đã ghi lại trong bài viết phân tích cuộc chiến Mùa Hè 1972 dành cho Ủy ban Quân sử Hoa Kỳ như sau:

“Sự lượng định cuối cùng của tôi là chúng tôi chỉ còn một con đường độc nhất là phải tái chiếm lại thành phố này. Bởi vậy, tôi trực tiếp chuyển giao vùng trách nhiệm và ủy nhiệm cho sư đoàn Thủy quân Lục chiến làm nỗ lực chánh. Trong khi đó, Sư đoàn Nhảy Dù đã bị thiệt hại nhiều từ những mặt trận khác và bị cầm chân vì đã đụng độ với những đơn vị đầu não cùng những đơn vị hỏa lực và vị trí tập trung của CQ ở phía Tây Trường Sơn nằm ngoài tầm yểm trợ của Hải pháo”.

Trở lại với cuộc thay quân ở Cổ Thành, theo đúng kế hoạch đã được Trung tướng Trưởng bàn bạc với Trung tướng Dư Quốc Đống, Tư lệnh Sư đoàn Nhảy Dù, và Chuẩn tướng Bùi Thế Lân, Tư lệnh Sư đoàn Thủy quân Lục chiến, vào 9 giờ 30 sáng ngày 27 tháng 7/1972, các tiểu đoàn của Lữ đoàn 258 Thủy quân Lục chiến được lệnh thay thế các tiểu đoàn của Lữ đoàn 2 Nhảy Dù tại mặt trận Cổ Thành Quảng Trị, trong khi hai bên đang giao tranh, vị trí gần nhất, còn cách tường thành khoảng 200 mét.

Ngay sau khi nhận khu vực do các tiểu đoàn Nhảy Dù bàn giao, Lữ đoàn 258 Thủy quân Lục chiến do Đại tá Ngô Văn Định chỉ huy đã bố trí phòng thủ các vị trí yết hầu để khởi động cuộc phản công tái chiếm Cổ Thành. Ngay trong ngày đầu tiên, các đơn vị TQLC đã giao chiến quyết liệt với 1 trung đoàn Cộng quân đang quyết bám giữ Cổ Thành. Pháo của Cộng quân bắn vào tới tấp khi từng đại đội TQLC khai triển đội hình tiến chiếm các mục tiêu, nhưng liền sau đó, Pháo binh TQLC đã phản pháo kịp thời để yểm trợ cho các cánh quân.

Cuộc hành quân trực thăng vận của Tiểu đoàn 5 TQLC

Cùng lúc Lữ đoàn 258 Thủy quân Lục chiến tiếp nhận khu vực do Lữ đoàn 2 Nhảy Dù bàn giao, sáng ngày 27 tháng 7/1972, theo kế hoạch hành quân, Tiểu đoàn 5 TQLC được trực thăng vận vào vùng 10 cây số phía Đông Bắc Quảng Trị và đã gặp sức kháng cự mạnh của Cộng quân. Trận chiến đã diễn ra quyết liệt. Cộng quân đã sử dụng hỏa tiễn phòng không bắn chận cuộc đổ quân và pháo kích vào các bãi đáp. Với sự yểm trợ hữu hiệu của phi pháo Hoa Kỳ, tiểu đoàn 5 TQLC đã hoàn tất cuộc đổ quân và không bị tổn thất. Tuy nhiên sau khi tiến vào vùng trách nhiệm, Tiểu đoàn TQLC này đã gặp sự kháng cự mạnh của đối phương. Địch đã bắn trả như mưa khi TQLC nỗ lực tiến chiếm các vị trí trọng điểm để khai triển hệ thống phòng ngự. Được sự yểm trợ của các phi tuần chiến thuật của Không quân Hoa Kỳ, các Cọp Biển đã làm chủ trận địa. Theo tài liệu của cựu Trung tá Trần Văn Hiển, nguyên trưởng phòng 3 bộ Tư lệnh Sư đoàn Thủy quân Lục chiến Nhảy Dù, đây là cuộc yểm trợ hành quân trực thăng cuối cùng của Thủy quân Lục chiến Hoa Kỳ trong cuộc chiến Việt Nam.

Trong tháng 8/1972, ba trung đoàn 18, 95, 101 thuộc sư đoàn 325 CSBV đã thay nhau tạo áp lực nặng lên tuyến phòng thủ của các đơn vị thống thuộc lữ đoàn 147 TQLC đang ngăn chận trục lộ tiếp vận của CQ theo hương lộ 560. Từ khi TQLC án ngữ hương lộ này, các toán hậu cần vận chuyển tiếp tế của CQ vào Cổ Thành Quảng Trị đã phải băng qua sông Thạch Hãn và dễ bị phát hiện. Cũng trong thời gian này, các đơn vị của lữ đoàn 258 TQLC đã phải chiến đấu cam go trong thị xã Quảng Trị, dưới hỏa lực nặng của pháo binh và súng cối của CQ bắn suốt ngày đêm, chỉ trong tháng 8/1972, CQ đã pháo hơn 50,000 đạn pháo đủ loại vào các vị trí của TQLC.

-Pháo binh Thủy quân Lục chiến tại chiến trường Quảng Trị 1972

* TQLC Hoa Kỳ yểm trợ TQLC/VNCH tại chiến trường Quảng Trị:

Trong các cuộc hành quân của TQLC VNCH, lực lượng TQLC Hoa Kỳ (bao gồm cả các phi đoàn không quân chiến thuật) đã yểm trợ rất hữu hiệu, góp phần vào chiến thắng của đoàn quân Cọp Biển VNCH. Tính từ tháng thượng tuần 5 đến ngày 27 tháng 7/1972, TQLC Hoa Kỳ đã yểm trợ các cuộc hành quân sau đây:

Ngày 12/5/1972: Lữ đoàn 369 Thủy quân Lục chiến VNCH mở cuộc hành quân Sóng Thần 5-72. Trực thăng của Lữ đoàn 9 Thủy Bộ Thủy quân Lục chiến Hoa Kỳ từ quân vận hạm Okinawa bay vào bốc 2 tiểu đoàn 3 và 8 Thủy quân Lục chiến đổ bộ xuống vùng kế cận phía Tây quận lỵ Hải Lăng, cách thị xã Quảng Trị 10 km đường chim bay. Cuộc trực thăng vận chớp nhoáng vào hậu tuyến CSBV đã khiến địch quân không trở tay kịp: 240 Cộng quân chết tại trận địa do hỏa lực phi pháo.

Ngày 23 tháng 5/1972: Sư đoàn TQLC mở cuộc hành quân Sóng Thần 6-72 với 3 tiểu đoàn của Lữ đoàn 7 TQLC. Theo kế hoạch, tiểu đoàn 7 TQLC di chuyển đến bến tàu Tân Mỹ, nằm ở phía Đông Bắc thành phố Huế, để ra hạm đội 7 đậu ngoài khơi, tham dự cuộc hành quân đổ bộ bằng đường biển, phối hợp với 2 tiểu đoàn TQLC được trực thăng của TQLC Hoa Kỳ đổ xuống khu địa danh chiến sử Dãy phố buồn thiu (gần giao điểm 2 hương lộ 555 và 602). TQLC đã đụng độ với trung đoàn 18 thuộc sư đoàn 325 CQ. Cuộc hành quân kết thúc vào ngày 31/5/1972.

Ngày 11 tháng 7/1972: Tiểu đoàn 1 TQLC hành quân trực thăng vận bằng phương tiện của TQLC Hoa Kỳ vào khu vực phía Bắc Quảng Trị, cách thị xã tỉnh lỵ 2 km TQLC Hoa Kỳ đổ quân. Như đã trình bày, cuộc hành quân này nhằm chặn ngang hương lộ 560, trục lộ tiếp vận và chuyển quân của CQ vào Quảng Trị.